آيه 3

سری توسل – ایات قران

أَلا لِلّهِ الدِّینُ الْخالِصُ وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلّا لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللهِ زُلْفى إِنَّ اللهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللهَ لایَهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کَفّارٌ - آیه 3 – سوره زمر

با وجود آیات بسیاری كه راجع به توسل و یا امكان شنیدن مردگان یا نظارت اولیاء خدا وجود دارد، غالبا وهابی ها، از این آیه استفاده می كنند و می گویند این ایه می گوید هر كسی به واسطه فرد دیگری تقرب به خداوند بجوید، مشرك است، پس عموم شیعه و بسیاری از اهل سنت مشرك اند.

به نظر شما اشتباه آنها كجاست؟

بذارید از ابتدای آیه بررسی كنیم. آیا آیه می فرماید كه هر گونه اولیائی غیر خداوند اتخاذ نكنید؟ اگر اینطور باشد كه مساله تمام است. اما در سوره مائده، آیه 55 داریم:

إنَّمَا وَلِیكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ

یعنی خود خداوند، به جز خود، رسول و مومنان خاصی را نیز ولی ما معرفی می كنند. پس قطعا منظور از من دون الله اولیاء، این نیست كه نفی هر نوع ولی باشد.

در وهله دوم، بحث این است كه خداوند كسانی را كه قصد تقرب با این اولیاء را داشته اند، بازخواست خواهند كرد. مجدد مساله دشوار شد، یعنی تقرب با كمك اولیاء، به طور كلی مساله ای غیر مجاز است؟

با نگاه به آیات قرآن كریم، و مثالهای بسیاری كه تقرب به واسطه بنده ای وجود دارد، باز هم این مساله رفع می شود. مثلا در آیه 64 سوره نساء، پیامبر خدا وسیله ای معرفی شده اند كه اگر برای عده ای استغفار كنند، در بخشش آن عده موثر است، یا در ایه 97/98 سوره یوسف، حضرت یعقوب چنین نقشی را ایفا كرده اند و تبعا به استغفار برای بخشش و در نتیجه تقرب است. و یا در آیه 99 سوره توبه داریم :

وَ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ قُرُبات عِنْدَ اللّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ.

یعنی حتی انفاق آن كسانی كه ایمان دارند، وسیله ای برای تقرب به دعای حضرت رسول معرفی شده است! و دعای حضرت رسول برای چیست؟ جواب روشن است.

پس این استدلال كه تقرب با اولیاء خدا مجاز نیست نیز اساسی ندارد كه تاكید هم شده است.

پس با این اوصاف، خداوند چه كسانی را سرزنش می كنند؟ برای پیدا كردن راه حل این سوال، از ابن تیمیه، پدر مكتب وهابیت كمك می گیریم كه می گوید:

مَعْرِفَةُ سَبَبِ النُّزُولِ یُعِینُ عَلَى فَهْمِ الْآیَةِ فَإِنَّ الْعِلْمَ بِالسَّبَبِ یُوَرِّثُ الْعِلْمَ بِالْمُسَبَّبِ (1)
شناخت اسباب نزول (شان نزول آیه) به فهم آیه كمك مىكند ، زیرا علم بهسبب موجب علم به مسبب مىشود.

بعد از دونستن فلسفه شان نزول در مکتب وهابیت ، خوبه كه به شان نزول آیه در کتب اهل سنت اشاره داشته باشیم:

وَأخرج ابْن جریر من طَرِیق جُوَیْبِر عَن ابْن عَبَّاس رَضِی الله عَنْهُمَا {وَالَّذین اتَّخذُوا من دونه أَوْلِیَاء} قَالَ: أنزلت فِی ثَلَاثَة أَحیَاء عامر وكنانة وَبنی سَلمَة کَانُوا یعْبدُونَ الْأَوْثَان وَیَقُولُونَ الْمَلَائِكَة بَنَاته فَقَالُوا {مَا نعبدهم إِلَّا لیقربونا إِلَى الله زلفى} (2)

یعنی چی؟ بحث در مورد سه نفر هست كه بت ها را می پرستیدند. پس ایه داره در مورد بت پرستها و بت پرستی صحبت میكنه. و نفی مورد نظر ایه، اولیائی از جنس بت هاست و این كاملا قابل دركه كه بت ها، توان ایجاد تقرب رو ندارند. پس مساله تقریبا روشن شد.

اما ممكنه یه نفر اصرار كنه به این كه، این قبوله كه میشه اولیائی غیر خدا، طبق آیات دیگر قرآن داشت، اما اگه فرض كنیم اون اولیاء مورد نظر در این آیه، طبق سیاق آیه، بت نباشند، آیه توضیح بیشتری دارد؟

جواب این سوال مثبته، فقط كافیه با دقت بیشتری به ایه مورد نظر توجه كنیم. آیه نمی فرماید با اولیاء خدا تقرب می جستند. توجه كنید! اونها بیان می کردند : ما این بت ها می پرستیم برای اینکه از طریق عبادت آن ها به خداوند برسیم .( به جمله ما نعبدهم الا در آیه دقت کنید؛ بعد از عبارت "نمی پرستیم مگر اینكه"، دلیل پرستش را بیان می كنند.)

در آیه دوم همین سوره، یعنی قبل از آیه مورد بررسی، تاكید شده است كه خدا را عبادت كنید (فاعبدالله)

اما همه می دانیم كه شیعه، طبق آیه 55 سوره مائده، نه من دون الله بلکه به اذن الله به ولایت خویش اتخاذ کرده تا در ظل عنایات خود ما را بقرب خداوند رحمان نائل گرداند.

این رو هم خوبه اشاره كنیم كه وهابی ها از كوچكترین شباهتی نباید دنبال نتیجه گیری باشند. بت پرستها در گذشته، دور خانه كعبه طواف می كردند. حال، ما نباید طواف كنیم چون كارمان شبیه آنهاست و مشرك می شویم؟! پس همه مسلمین مشرك اند؟! تبعا اینطور نیست. باید نیت و جوانب مساله و دستورات خداوند رو با دقت دنبال كنیم تا دچار انحراف نشیم.
--------------------------------------------------------------------------------

ترجمه آیه 3 سوره زمر:

آگاه باشید! که دین خالص ویژه خداست ، و آنان که به جای خدا سرپرستان و معبودانی برگزیده اند [ و می گویند: ] ما آنان را جز برای اینکه ما را هر چه بیشتر به خدا نزدیک کنند ، نمی پرستیم. بی تردید خدا میان آنان [ و مؤمنان ] درباره آنچه که اختلاف می کنند [ و آن آیین توحید و شرک است ] داوری خواهد کرد قطعاً خدا آن کس را که دروغگو و بسیار ناسپاس است ، هدایت نمی کند.

منابع:
(1) کتاب الإتقان فی علوم القرآن ،المولف: عبد الرحمن بن أبی بكر، جلال الدین السیوطی ، الناشر: الهیئة المصریة العامة للكتاب ، جلد اول ، صفحه 108
(2) کتاب الدر المنثور فی تفسیر المأثور ، المولف: عبد الرحمن بن أبی بكر، جلال الدین السیوطی ، الناشر: دار الفكر – بیروت ، جلد 7 ، صفحه ی

- ترجمه ی قرآن کریم ، شیخ حسین انصاریان
- توسل اثر آیت الله ضیاء آبادی
- در المنثور اثر جلال الدین سیوطی
- الاتقان اثر جلال الدین سیوطی
- المیزان اثر علامه طباطبایی
- پاسخ های دوستان و بزرگواران در رسانه ی فطرس (مسابقه اي در كلوب) پیرامون آیه 3 زمر