جمع بندی وقتی خدا دروغ می گوید!!

در پاسخ ابهام شما گفتنی است: سخن گفتن خداوند، از شئون ربوبیت الهى و تدبیر جهان و انسان است و بر اساس علم و حکمت و به منظور هدایت مخلوقات و فراهم کردن وسیله شناخت هاى صحیح، براى مخاطبان است. اگر فرض کنیم ممکن است برخى از گفته هاى او، مخالف با واقع و حقیقت باشد (دروغ و کذب) و یا حتی (توریه)، نمى توان بر آنها اعتماد کرد و این مطلب، خلاف حکمت الهى است که مى خواهد انسان ها، بر گفته هاى او اعتماد و تکیه کرده، راه صلاح و اصلاح را در پیش گیرند. بنابراین از آنجا که لازمه دروغ و کذب و حتی توریه، عدم اعتماد به سخنان خداوند است و این با غرض و حکمت الهى ـ که هدایت مخلوقات و فراهم ساختن وسیله شناخت هاى صحیح براى آنان است ـ ناسازگار مى باشد؛ پس تمامى گفتار خداوند متعال، صادق و راست خواهد بود.(1)

علاوه بر آن، از آنجا که «کذب و دروغ» صفتى زشت و قبیح بوده و بیانگر نوعى نقص و احتیاج و محدودیت در گوینده آن است، بطور قطع و یقین از ساحت مقام ربوبى اش به دور مى باشد؛ زیرا خداوند، متصف به صفات ناپسند نیست؛ بلکه چنین صفاتى از او سلب مى شود. از طرفى، هیچ نقص و احتیاج و محدودیتی در او نیست تا نعوذباللّه مترصد آن باشد که بدلیل خروج از ان تنگنا و محدودیت گفتارى در مقام "توریه" از او صادر گردد؛ از اینرو تکلیف کذب و دروغ که روشن است! بلکه از آنجا که هر صفت کمالى و نیکویى، در خداوند به نحو اتم و اکمل وجود دارد، صادق ترین و بی پرده ترین گوینده ها خداوند متعال است؛ چنان که قرآن مى فرماید: « ...وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ حَدِیثاً»(2) « ... و راستگوتر از خدا در سخن کیست؟».

بعلاوه لازم بذکر است؛ با اینکه لفظ توریه در قرآن کریم نیامده است اما بیشتر مفسران بر این باورند که در قرآن آیاتی است که نشان می دهد برخی از پیامبران الهی در شرایط خاص از توریه استفاده کرده اند.(3) در مقابل، عده ای از اهل تفسیر، معتقدند که توریه موجب سلب اطمینان مردم و تردید در رسالت پیامبر خدا می شود و لذا بر نبی جایز نیست که توریه نماید.(4)

بنابراین وقتی بنا به اعتقاد برخی از مفسران، توریه حتی بر پیامبران علیهم السلام جایز نیست، تکلیف آن با توجه به مطالبی که در باره واجدیت صفات کمالی و مبرا بودن ذات احدیت از هرگونه نقص و ضعف و محدودیت در باره خدای سبحان گفتیم روشن می شود.

موفق باشید ...@};-

پی نوشت__________________________________________________
1. آموزش عقاید، ج 1 و 2، ص 117.
2. نساء 4، آیه 87.
3. توریه حضرت ابراهیم(ع) در دو آیه از قرآن، (صافات/88 و89)، (انبیاء/63) ؛ توریه حضرت یوسف(ع)، (یوسف/70)، (یوسف/76) ؛ توریه حضرت موسی(ع)، (شعرا/20). [=book antiqua](ر.ک: سایت تبیان، آیا پیامبر می تواند توریه کند؟)
4. ترجمه تفسیر المیزان، ج7، ص313.

خدای سبحان، حقیقت را در مقام کلام یا تحقق امرش، همیشه عین حق و صدق و راستی بیان می کند و بدلیل اینکه مبرا از هر نقص و ضعف و محدودیت و فقر و نیامندی است، نیازی ندارد که حقیقت را بگونه ای بیان کند اما اراده اش چیز دیگری باشد، علم و قدرت و اراده حقتعالی عین حق و حقیقت بوده و به همان کم و کیف اعمال می شود. از اینرو سؤال شما نادرست و واجد اشکال است.

موفق باشید ...

آقای نقطه تعریف توریه را درست بیان کرده اند، اما شما با مثالهایی که زده اید گویای انست که معنای آن را نفهمیده اید! لطفاً بیشتر دقت کنید. توضیح اشتباه شما را در باب مثالهایتان عرض کردم.

در توریه، علی فرض، بنده فردی هندی و می دانم که در فارسی بن بست چه معنایی دارد، از طرفی خوش ندارم شما از این راه بروید، نیت می کنم به شما با زبان هندی خوش آمدگویی کنم و می گویم "بن بسته، بن بسته" نیت و زبان من به اقتضای زبان هندی خوش امدگویی است، اما آن فرد فارسی زبان، معنای اینکه راه بن بست است را دریافت نموده و باز می گردد. این می شود توریه.

نه آنگونه که شما در فرض مثال گفتید.

گفته شد که غرض خداوند طبق حکمت حکیمانه و سنتش، حفظ جان پیامبر و حفظ غرض رسالت و نبوت و آشکار کردن نشانه و آیت دیگری برای مستضعفین در ایمان بود که در بیان دوستان هم اشاره شد. نه اینکه به کفار و مشرکین القاء کند که کسی در غار نیست؟! زیرا اگر قصد خداوند العیاذ بالله دروغ گفتن بود می توانست به قدرت بی انتهایش و قهاریتش، اصلاً تمام نشانه ها و جای پاهای پیامبر را محو کند و یا با تصرف بر ذهن مشرکین، خودشان را از یاد ببرند تا چه برسد به جستجوی پیامبر (ص) و نظائر آن ... در حالیکه خداوند طبق اراده و قضا و قدر و سنت های خویش، با مأمور کردن عنکبوت، کار خودش را محقق ساخت و اجازه داد مشرکین هم با اتکال به تدبیر خود کار خودشان را تا دهانه غار پیش ببرند و علیرغم وجود همه شواهد (علمی و عینی) مبنی بر حضور پیامبر (ص) در غار، گرفتار غلبه ظن و گمان و خیال محدودشان شوند.

نتیجه اینکه در این اراده حقتعالی هیچ دروغ و توریه ای ملحوظ نیست و همه اش اراده حکیمانه و تحقق سنت قطعی الهی و آیت و نشانه است و در رفتار مشرکین است که علاوه بر بطلان و دروغ، گرفتاری در تبعیت ظن و گمان و خیال که هیچ بهره ای از حق ندارد نهفته است.

پرسش:
[=book antiqua]بر اساس یکی از داستانهای قرآنی؛ پیامبر(ص)، به همراه ابوبکر از دست مشرکان در حال فرار بودند، در غاری پنهان می شوند.... هنگامیکه مشکران به غار می رسند، خدا از طریق معجزه یا هر چیزی، عنکبوتی را در دهانه ی غار قرار می دهد در حالی که تاری را تنیده و دهانه ی غار را بسته! و می شود گفت خدا از این طریق به مشرکانی که در پی پیامبر بودند به دروغ می گوید که کسی در غار نیست! آیا بر این اساس می توان گفت: خداوند دروغ می گوید؟

پاسخ:
سلام و تشکر@};-
در پاسخ به ابهام شما نکاتی را تقدیم می کنیم:

اولاً نمونه های دیگری را نیز می توان به این نمونه و مثال شما افزود نظیر آنکه حضرت ابراهیم(ع) را وقتی نمرودیان با منجنیق در آتش افکندند، همه می دانیم که خاصیت آتش، سوزانندگی است اما به امر خدا آتش بر ابراهیم سرد و سلامت(گلستان) شد، مردم با تحیر می نگریستند، پس (العیاذ بالله) خدا به مردم دروغ گفته بوده که خاصیت تکوینی آتش فقط و فقط سوزانندگی است در حالی که آن طور نبوده بلکه آتش دو جلوه دارد: جلوه سوزانندگی و جلوه گل و بلبل و بوستان؟؟؟ در حالیکه پر واضح است که حق همان است که آتش بطور تکوینی خاصیت و اثر سوزانندگی دارد

اما از آنجایی که همه کائنات مقهور اراده حقتعالی هستند و آتش مخلوق و معلول نمی تواند از تدبیر خالق و علت اصلی و حقیقی خود سرپیچی کند در داستان حضرت ابراهیم(ع) چون اراده خدا بر ادامه حیات وی و پیگیری رسالتش بوده، آتش به امر خدا بر خلاف جریان طبیعی اش بگونه ای اعجازوار به گلستان مبدل می شود و در این پدیده که معجزه الهی بوده هیچ دروغی ملحوظ نیست. یا در داستان معجزات موسی (ع) که چوب خشکی به ماری رونده و جهنده مبدل می شود در حالیکه خاصیت چوب خشکی و سکون و بی تحرکی است و یا در جریان معجزه بازشدن، شکافته شدن و ایستایی رود نیل در حالیکه خاصیت آب رودخانه حرکت و موج است و نظائر آن ...

پس باید بگوییم (العیاذ بالله) خداوند دروغ گفته که خاصیت چوب (عصا) خشکی و سکون و بی تحرکی است و خاصیت آب جاری، حرکت و موج داشتن است؟! در حالیکه بر اهل دقت و نظر ثابت است که بطور طبیعی حق همان است که درباره چوب و آب نزد عقلا مطرح است اما در مقام معجزه و اثبات حقانیت نبوت، از آنجا که همه کائنات و مخلوقات تحت تدبیر و اراده حق تعالی و مقهور قدرت اویند، به امر او بر خلاف طبیعت خود واقعیتی دیگر از قدرت لایزال و بی انتهای الهی را به نمایش می گذارند. این قبیل تمثیلات در معجزات همه انبیاء الهی مطرح بوده و قابل بیان است و هیچکدام دلیل بر دروغگویی خداوند (العیاذبالله) نیست.

ثانیاً در نمونه مثال شما نیز اصل بر همان صادق القول بودن حق تعالی است و از آنجایی که از یک سو سنت خداوند بر امداد رسانی انبیاء و اوصیاء الهی در مسیر رسالتشان است و از سوی دیگر همه کائنات تحت تدبیر و مقهور قدرت اویند، خداوند جلوه هایی از قدرت خویش را در قالب معجزه، یا مستقیم یا از طریق فرشتگان الهی و یا بدستان خود انبیاء برای اثبات حقانیت و امدادرسانی به ایشان جلوه گر می سازد. در این فقره نیز از آنجایی که اگر بطور طبیعی کار پیش می رفت و امداد الهی در کار نبود، مشرکان ،حضرت محمد(ص) را در همان آغاز راه رسالت می یافتند و نقشه شومشان را عملی می کردند،

از این رو به امر خدا، عنکبوتی مأمور به امداد رسانی و خلق آن معجزه می شود تا مشرکان در رسیدن به هدف شومشان ناکام بمانند. بنابراین هیچ دروغی در کار نیست بلکه طبق سنت الهی امداد و وعده های حق خداوند، حق همان بوده که می باید تحقق می یافت و اگر غیر از این بود و مشرکان در همان آغاز با دستیابی به پیامبر (ص) مانع رسالتش می شدند خلاف صادق القول و صادق الوعد بودن خداوند می بود. ضمن اینکه کار عنکبوت تنیدن تار است و تنیدن تار بر سر در غار چندان غیر طبیعی و غیر معمول نیست که شائبه خلف معمول و عدم صداقت داشته باشد، آنچه صرفاً در این امر اعجازگونه جلوه گر است، اقدام بموقع عنکبوت به امر خدای متعال به همان دلایلی که عرض شد برای تنیدن تار بر دهانه غار بوده است.

ثالثاً فرع بر سؤال و ابهام شما باید ببینیم در این جریان، حق محض نزد خدا، چه کسی بوده و باطل و دروغ محض چه کسی بوده است؟ بر اهل معرفت روشن است که رسول مکرم اسلام و عمل او که همان تبلیغ رسالت الهیه است حق محض بوده و کفار و مشرکین و عمل ایشان باطل محض بوده، فلذا حمایت خداوند از پیامبرش در آن داستان اعجازگونه، دفاع از حق محض در برابر باطل و دروغ محض بوده است و این اقدام، عین حق و صدق و درستی است و اگر خلافش اتفاق می افتاد خارج از مدار حقانیت و صداقت و وعده های حق الهی بود. در واقع، آن اقدام خداوند، مکر و تدبیر شایسته خداوند در برابر مکر و تدبیر ناشایست کفار و مشرکین بوده

چنانکه خویش فرموده: : [=book antiqua]"وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ؛ و [دشمنان] مكر ورزيدند و خدا [در پاسخشان] مكر در ميان آورد و خداوند بهترين مكرانگيزان است"(1) ماده "مکر" در قرآن کریم ۴۳ بار به کار رفته که بیشتر موارد درباره خداوند مطرح شده، (2) بر اساس معنایی که برای "مکر" ذکر شده، مکر جنبه ابزاری دارد و می‌تواند ابزاری برای افعال خیر یا افعال شر قرار گیرد؛ از این رو مکر هم می‌تواند در افعال شر و هم در افعال خیر به کار رود؛ مانند: خوراندن داروی مفید به کودک مریض به وسیله مکر.(3)

و قطعاً مکر و تدبیر خدا در زمره افعال خیر و عین حق و صدق است البته برای دلهای حق جو و حق پذیر، و از آنها که [=book antiqua]"في قُلوبِهِم مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا؛ در دلهای آنان یک نوع بیماری است؛ خداوند بر بیماری آنان افزوده"(4) انتظار پذیرش حق نمی رود. وانگهی غرض خداوند از ارسال رسل و بعثت آخرین پیامبرش تکمیل و تتمیم دین الهی و صراط حق هدایت و نجات بوده، و طبق قاعده لطف و باستناد صفات کمالی علم و قدرت و حکمت، اقتضاء می کند که خداوند تمام اسباب و لوازم تحقق غرضش را مهیا کند که حفظ جان پیامبر از این جنس و سنخ امدادهاست، اگر در آن داستان، امدادی صورت نمی گرفت و کفر به پیامبر ص دست می یافتند نقشه شومشان (قتل پیامبر) را محقق می ساختند و این یعنی نقض غرض خداوند و این بر خلاف فرض غرض اصلی خداوند و متضاد با قول و وعد صدق و سنت الهی است.

رابعاً در قالب مثال می توان گفت: اگر به فرض عده ای دنبال شخصی می گردند به محلی برسند که درب آنجا را از بیرون قفل شده ببینند (توسط عده ای در حمایت آن فرد از بیرون قفل شده) و جویندگان بر این اساس گمان کنند که آن فرد نمی تواند در این مکان باشد و از جستجوی آن مکان منصرف شوند، آیا این به معنای دروغ و خلاف واقع است؟ از نگاه ما این اقدام، تدبیر و کیاست حامیان و نقص و ضعف جویندگان که به ظن و گمان خود اعتنا کردند را می رساند. زیرا در حالی که فرد مورد نظر داخل آن مکان بوده، جویندگان به ظن و گمان خویش [=book antiqua]"إِنَّ الظَّنَّ لاَ یغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیئاً؛به راستی که گمان و خیالات موهوم کسی را بی نیاز از حق نمی گرداند"(5) اکتفا و اتکال کرده و خود را از دستیابی به مطلوبشان محروم ساختند.

در قضیه پیامبر (ص) هم تار عنکبوت بمنزله همان قفل است که خداوند به تدبیر حکیمانه اش در حمایت از پیامبرش بر سر در غار نصب کرده بود و کفار بدلیل نقص و ضعف اندیشه و اتکاء به ظن و گمان از ادامه جستجو در غار صرفنظر کردند. و نیز این نوع حمایت حق مدارانه بمثابه مثالی است که در باره شکافتن رود نیل بیان کردیم، خداوند به تدبیر حکیمانه و قدرت لایزالش(مبتنی بر وعده و سنت حقش) با شکافتن رود نیل بنی اسراییل را از دست فرعونیان رهایی بخشید در این وضعیت، فرعونیان به ظن و گمان و خیال باطل خود که این حالت رود نیل ثابت خواهد ماند به نیل زدند و چنان شد که باید می شد. غافل از اینکه این امداد فقط برای پیروان حق است و شامل دشمنان و کافران نمی شود. چنانکه مشاهده می کنید فرعونیان گرفتار در مکر و تدبیر الهی شده و به دلیل پیروی از ظن و گمان باطل خویش، هلاکت خودشان را رقم زدند نه اینکه گمان شود خداوند العیاذ بالله به فرعونیان دروغ گفته باشد؟!(دقت کنید)

پنجم: اصولاً خدای سبحان، حکیم علی الاطلاق(بدون محدویت) است و طبق یکی از معانی حکمت، خدای سبحان مبرا از هر کار قبیح و زشت و ناپسند است زیرا قبایح و کارهای زشت و ناپسند که دروغ از آن جمله است، یا ناشی از جهل است؛ یا بدلیل ضعف و عجز است و یا منبعث از فقر و ناداری است. در حالی که خدای سبحان به هیچ یک از این صفات متصف نمی شود بلکه او عالم و قادر و غنی علی الاطلاق است که هیچ محدودیت و تنگنایی دامن ربوبی اش را متأثر نمی سازد. اعجاز و مکر و تدبیر امور توسط او همه و همه داخل در حکمت حکیمانه و لم یزلی اوست

که البته فهم و درک معارف توحیدی و این قبیل ظرافت ها و دقایق معرفتی برای کسانی که ذهن و دلشان به شبهات و تشکیکات و تردیدات مشبهان و مشککان آلوده شده چندان سهل و آسان نیست. بعلاوه اگر فرض کنیم ممکن است برخى از گفته هاى خداوند، مخالف با واقع و حقیقت باشد (دروغ و کذب) و یا حتی (توریه)، نمى توان بر آنها اعتماد کرد و این مطلب، خلاف حکمت الهى است که مى خواهد انسان ها، بر گفته هاى او اعتماد و تکیه کرده، راه صلاح و اصلاح را در پیش گیرند. بنابراین از آنجا که لازمه دروغ و کذب و حتی توریه، عدم اعتماد به سخنان خداوند است و این با غرض و حکمت الهى ـ که هدایت مخلوقات و فراهم ساختن وسیله شناخت هاى صحیح براى آنان است ـ ناسازگار مى باشد؛ پس تمامى گفتار خداوند متعال، صادق و راست خواهد بود.(6)

لازم بذکر است؛ با اینکه لفظ توریه در قرآن کریم نیامده است اما جمعی از مفسران بر این باورند که در قرآن آیاتی است که نشان می دهد برخی از پیامبران الهی در شرایط خاص از توریه استفاده کرده اند.(7) در مقابل، عده ای از اهل تفسیر، معتقدند که توریه موجب سلب اطمینان مردم و تردید در رسالت پیامبر خدا می شود و لذا بر نبی جایز نیست که توریه نماید.(8) بنابراین وقتی بنا به اعتقاد برخی از مفسران، نسبت دادن توریه حتی بر پیامبران الهی جایز نیست، تکلیف آن با توجه به مطالبی که در باره واجدیت صفات کمالی و مبرا بودن ذات احدیت از هرگونه نقص و ضعف و محدودیت گفتیم روشن می شود.

نتیجه آنکه غرض خداوند طبق حکمت حکیمانه و سنتش، حفظ جان پیامبر و حفظ غرض رسالت و نبوت و آشکار کردن نشانه و آیت دیگری برای مستضعفین در ایمان بود که به موارد بسیاری اشاره شد، نه اینکه به کفار و مشرکین القاء کند که کسی در غار نیست؟! زیرا اگر قصد خداوند (العیاذ بالله) دروغ گفتن بود می توانست به قدرت بی انتهایش و قهاریتش، اصلاً تمام نشانه ها و جای پاهای پیامبر را محو کند و یا با تصرف بر ذهن مشرکین، خودشان را از یاد خودشان ببرد تا چه برسد به جستجوی پیامبر (ص) و نظائر آن ...

در حالیکه خداوند طبق اراده و قضا و قدر و سنت های خویش، با مأمور کردن عنکبوت، کار خودش را محقق ساخت و اجازه داد مشرکین هم با اتکال به تدبیر خود کار خودشان را تا دهانه غار پیش ببرند و علیرغم وجود همه شواهد (علمی و عینی) مبنی بر حضور پیامبر (ص) در غار، گرفتار غلبه ظن و گمان و خیال محدودشان شوند. بنابراین، در این اراده حقتعالی هیچ دروغ و توریه ای ملحوظ نیست و همه اش اراده حکیمانه و تحقق سنت قطعی الهی و آیت و نشانه است و در رفتار مشرکین است که علاوه بر بطلان و دروغ، گرفتاری در تبعیت ظن و گمان و خیال که هیچ بهره ای از حق ندارد نهفته است.

موفق باشید ...@};-

پی نوشتها___________________________________

1. آل عمران، 54.
   
2. از این رو برخی برای مکر در قرآن کریم خصوصاً در باره خداوند معنای تدبیر و تقدیر را ارائه داده‌اند. قاموس قرآن‏، ج‏۶، ص۲۶۵.
   
3. کرانه سعادت، ترجمه سیدمهدی شمس الدین، ص۲۱۳.
   
4. بقره، 10.
   
5. یونس، 36.
6. مصباح یزدی، آموزش عقاید، ج 1 و 2، ص 117.
7. توریه حضرت ابراهیم(ع) در دو آیه از قرآن، (صافات/88 و89)، (انبیاء/63) ؛ توریه حضرت یوسف(ع)، (یوسف/70)، (یوسف/76) ؛ توریه حضرت موسی(ع)، (شعرا/20). (ر.ک: سایت تبیان، آیا پیامبر می تواند توریه کند؟).
8. ترجمه تفسیر المیزان، ج7، ص313.