جمع بندی نسخ پذیری احکام قرآن
تبهای اولیه
سلام... خسته نباشید...
در خطبه شماره1 نهج البلاغه چنین آمده است:
"...قسمتی از احکام دینی در قرآن واجب شمرده شد که ناسخ آن در سنت پیامبر(ص) آمده،و بعضی از آن،در سنت پیامبر (ص) واجب شده که در کتاب خدا ترک آن مجاز بوده است..."
این مسئله با جامعیت قرآن در تناقض نیست؟
کارشناس بحث : عمار
آیا فراز «قسمتی از احکام دینی در قرآن واجب شمرده شد که ناسخ آن در سنت پیامبر (ص) آمده و بعضی از آن، در سنت پیامبر (ص) واجب شده که در کتاب خدا ترک آن مجاز بوده است» در خطبه اول نهج البلاغه، با جامعیت قرآن در تناقض نیست؟
پاسخ:
در پاسخ به سؤال شما بايد فلسفه ناسخ را ذكر كنم تا مسأله برای شما و دوستان روشن شود.
درباره فلسفه نسخ باید گفت: هدف نزول قرآن ساختن جامعه انسانی است، جامعه ی انسانی مانند بیماری است که نیازمند نسخه ی شفا بخش است.
بدیهی است برای نجات بیمار گاهی نیاز به تعویض و تبدیل دارو است. قرآن نیز نسخه شفابخش انسانهایی است که به بیماریهای جهل، غفلت، خودخواهی و ... گرفتار هستند و از حقایق معنوی و صفات عالی انسانی بیخبر هستند. برای تربیت و نجات این بیماران، یک برنامه دقیق لازم و ضروری است که گام به گام جان آنان را از رذائل اخلاقی تخلیه و فضایل اخلاقی را جایگزین آنها نماید.
نسخ در واقع برای جامعهای که در حال انتقال از یک مرحله منحط و پست به مراحل عالی است، امری اجتنابناپذیر است. چه این که بسیار میشود که انتقال دفعی غیر ممکن بوده و باید مرحله به مرحله صورت گیرد. به این ترتیب آیات منسوخ در دوران انتقال حکم معالجههای موقت را دارد.(1)
پس ناسخ و منسوخ به حسب ظاهر با هم منافات دارند؛ ولی در واقع تناقضی بین آنها وجود ندارد؛ زیرا هر کدام دارای مصلحت خاص خود هستند، اما در ناسخ آن مصلحت بعد از مصلحتی است که در منسوخ بوده است.
همین طور است آیات محکم و متشابه در قرآن کریم. چنان که خود قرآن میفرماید: آیاتش دارای محکم و متشابه است. سبب وجود آیات متشابه در قرآن میتواند، نارسایی افکار بشر و بلندی افق معانی و حقایق ماورای طبیعی، نارسایی الفاظ و عباراتی که تنها، برای نیازمندیهای روزمره به وجود آمده و به طور طبیعی کشش و گنجایش تحمل آن معانی بلند را ندارد، باشد. (2)
پیامبران الهی به سوی تمام مردم اعم از ، دانا و نادان، هوشمند و کودن برانگیخته شدهاند، بسیاری از معانی بلند و دقیق به گونهای القاء شده که هر کس را توان فهم آن نیست و تنها افراد خاصی قادر به درک آنها هستند. دانش اینها نزد راسخان درعلم است.(3)
بنابراین، وجود این اختلافات ظاهری به همین دلیل است و این مسئله به هیج وجه به معنای وجود تناقض و نفی و تبدیل در آیات نیست، تا در نتیجه با راهنماییش برای بشر در طول تاریخ منافات داشته باشد.
منابع:
1. احمدی، مهدی، قرآن در قرآن، ص 103 ـ 112.
2. همان.
3. آل عمران:2/ 7؛ نساء: 4/ 162.