معنای «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر» چیست؟

کارشناس بحث: استاد میقات

«وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ»
و گفتند: خدا ما را كافى است و او بهترين حامى ماست. (1)

«وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصيرُ»
و به خدا تمسّک جوييد، كه او مولا و سرپرست شماست! چه مولاى خوب، و چه ياور شايسته ‏اى‏. (2)

با سلام و درود

«حَسْبْ» به معنای کفایت کردن است؛ و «حَسْبُنَا اللَّهُ» یعنی خداوند ما را کفایت می کند. (3)

«نِعْمَ» فعل غير متصرّفى است که براى مدح و ستایش کردن استعمال می شود‏. (4)

«نِعْمَ الْوَكيلُ» یعنی، چه وکیل خوبی.
«نِعْمَ الْمَوْلى‏» یعنی، چه مولا و سرپرست خوبی.
«نِعْمَ النَّصيرُ» یعنی، چه یاور شایسته و خوبی.

«وكيل» به معنای كار ساز و مدبر آن و از اسماء حسنى است. خدا وكيل است يعنى كار ساز است و كار بندگان را تدبير می كند.(5)
هم چنین به معنای حافظ و کسی که امور به او واگذار می شود نیز آمده است.(6)

«وَلیّ» به معنای دوست و سرپرست و یاری و ... است.(7)

«نَصير» از "نَصَرَ" به معنای یاور و یاری است.(8)

بنابر این:

«حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ نِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصيرُ»؛ یعنی خداوند ما را کفایت می کند، و چه وکیل خوبی، چه سرپرست خوبی و چه یاور خوبی.

می توان هم این گونه معنا کرد: خداوند ما را کفایت می کند، او بهترین وکیل و بهترین سرپرست و بهترین یاور است.

_____________________
(1) آل عمران، 173.
(2) حج، 78.
(3) المفردات في غريب القرآن، ص 234.
(4) المفردات في غريب القرآن، ص 814؛ قاموس قرآن، ج ‏7، ص 84.
(5) قاموس قرآن، ج ‏6، ص 268.
(6) المفردات في غريب القرآن، ص 882.
(7) المفردات في غريب القرآن، ص 885؛ قاموس قرآن، ج‏7، ص 245.
(8) المفردات في غريب القرآن، ص 808؛ قاموس قرآن، ج ‏7، ص 72.

سلام علیکم
ممنون از ایجاد مباحث مفید در سایت!:Gol: ( با اجازه از استاد میقات گرامی)
این عبارت در میان نگاشته‌های اندیشمندان اسلامی و همچنین اهل ایمان بسیار رواج یافته است، ولی در حقیقت این عبارت از دو آیه مجزای قرآن بوده که در کنار هم قرار گرفته‌اند.
در آیه 173 آل عمران آمده است: «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ»؛ مؤمنان کسانى هستند که (چون) مردم (منافق) به ایشان گفتند: بی‌‌شک مردم (کافر مکّه) بر ضد شما گرد آمده (و بسیج شده) اند، پس از آنان بترسید، (آنها به جاى ترس) بر ایمانشان بیافزود و گفتند: خداوند ما را کفایت می‌‌کند و او چه خوب نگهبان و یاورى است.
در آیه 40 سوره انفال نیز خداوند چنین می‌فرماید: «وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلاکُمْ نِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصیر»؛ و اگر (باز هم) سرپیچى کرده و روى بگردانند، بدانید که خداوند، مولى و سرپرست شما است، چه خوش مولایى و چه نیکو یاورى است.
کلمه حسب که در آیات متعدد با عبارات مختلف «حسبی الله»، «حسبک الله» و «حسبنا الله» به کار رفته است، به معنای کافی بودن است؛ یعنی خداوند برای حمایت انسان کافی است. مسلمانان واقعى، بدون هیچ ترس و هراسى، با آرامش خاطر و با توکّل به خداوند، در مقابل دشمنان و در مقابل ناملایمات ایستادگی می‌کنند.[1]
در مورد همین قدرت توکل، امام صادق(ع) فرمودند: تعجّب می‌کنم از کسى که می‌ترسد؛ چرا به گفته‌ى خداوند «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ» پناه نمی‌برد؟![2]
کلمه «نعم» نیز که در آیات متعددی به کار رفته است، اسلوبی است بسیار شیوا برای بیان مدح خصوصیات یک فرد. در هر زبانی عبارات و اسلوب‌های مختلفی برای مدح و ذم به کار می‌رود. در زبان عربی نیز که در بلاغت و فصاحت، سرآمد بسیاری از زبان‌ها است، عبارات متفاوتی برای مدح و ذم استعمال دارد. از جمله این اسلوب‌ها، استفاده از دو فعل «نعم و بئس» است.
در حقیقت این عبارت دارای سه بخش است؛ مثلاً وقتی در مدح علی(ع) می‌گوییم «نعم الرجل علی(ع)»، یعنی اگر مردی را با تمام خصوصیات مردانگی در نظر بگیرید، بدون تردید امام علی(ع) با داشتن تمامی آن خصوصیات، مورد مدح خواهد بود.[3]
در این آیات نیز اصل عبارات چنین بوده است: «نعم المولی الله و نعم الوکیل الله». یعنی اگر یک حامی یا سرپرستی را با تمام خصوصیات تصور کنی، بی‌گمان خداوند در داشتن تمام این خصوصیات مورد مدح است و هیچ کس به اندازه خداوند نمی‌تواند حامی و یار و یاور آدمی در مشکلات و سختی‌ها باشد.
______________
[1]. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 2، ص 201، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، 1383ش.
[2]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 392، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق.
[3]. این تعبیر مبتنی بر این است که «ال» در الرجل را، ال جنس بدانیم و فردی را که می‌خواهیم مدح کنیم، از میان افراد آن جنس و تمامی خصوصیات آنها متمایز کنیم. برای اطلاعات بیشتر و بررسی نظرات مختلف ر.ک سامرائی، فاضل صالح، معانی النحو، ج 4، ص 254- 262، دار احیاء التراث، بیروت، 1428ق.
در پناه قرآن و عترت موفق و پیروز باشید:Gol: