مشکل در تمرکز حین نماز خواندن

حضور قلب در نماز

با سلام و عرض ادب؛
مطالب شما، گویای صداقت و پاکی دل تان و حساسیت شما در مورد مسائل دینی قابل ستایش است.
امیدواریم در تحصیل معارف الهی و عمل به دستورهای دینی روز به روز موفق تر باشید.

از آیات و روایات استفاده می شود که نماز کامل و حقیقی نمازی است که با حضور قلب و خلوص نیت و همراه با یقین باشد.
از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است:
«لا صلاة الا باسباغ الوضو‌ء و احضار النیة و خلوص الیقین و افراغ القلب و ترک الاشتغال و هو قوله: "فاذا فرغت فانصب و الی ربک فارغب؛ (1) نماز کامل باید با وضوی کامل، با حضور قلب، خلوص یقین، خالی بودن فکر و ذهن و قلب از توجه و اشتغال به دنیا باشد؛ همان طور که خطاب به پیامبر آمده است: "هنگامی که فارغ شدی، به نماز بایست و به سوی پروردگارت بشتاب"».
البته بدان معنا نیست که: اگر نماز با این ویژگی ها نبود، باطل است و یا پذیرفته نیست و یا گناه دارد؛ بلکه می توان مراتب متعددی برای نماز و نمازگزار تصور کرد. هر چه درجه و مرتبه کمال معنوی بالاتر باشد، نماز بهتر و از درجه حضور قلب بالاتری برخوردار خواهد بود.

بزرگان برای به دست آوردن حضور قلب در نماز و عدم حواس پرتی در نماز، عواملی را ذکر کرده اند که مهم ترین آن ها عبارت اند از:
1. شناخت و آگاهی:
هر مقدار معرفت و شناخت انسان به حق تعالی و صفات و اسمای حُسنایش بیش تر باشد، عشق و محبتش نسبت به خدا و شوق خلوت نمودن و سخن گفتنش با خدا نیز بیش تر خواهد بود. شناخت و معرفت پروردگار سبب می شود که انسان خداوند را ناظر و حاضر ببیند و در برابرش خاضع و خاشع باشد. مطالعه کتاب هایی در این زمینه مفید است؛ از جمله:
- نماز عارفانه، اثرجواد محدثی.
- نماز، اثر حسین انصاریان.
- نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، موسوی لاهیجی.
- پرتوی از اسرار نماز ، قرائتی.
2. اهمیت دادن به نماز:
میزان حضور قلب در نماز، به میزان همت آدمی و میزان شناخت و آگاهی نمازگزار و اهمیت و ارزشی بستگی دارد که برای نماز معتقد است؛ زیرا قلب، تابع همت و شوقی است که از معرفت بر می خیزد. هر اندازه که همت و شوق انسان بیش تر باشد، قلبش هم بیش تر نزد نماز خواهد بود. هر اندازه که همت و شوق انسان بیش تر باشد، غفلتش از غیر نماز بیش تر خواهد بود. کسانى که نماز را سرسرى مى گیرند و نسبت به آن بى توجه هستند و به اهمیت نماز توجهى ندارند، حضور قلب نخواهند داشت.
3. جلوگیرى از هرزگى قوه خیال:
یکى از بزرگ ترین عوامل حواس پرتى در نماز، ‌هرزگى و پراکندگى قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه اى به وسیله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز کنیم، ‌ذهن از حواس پرتى و پراکندگى و از توجه به کثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود. ‌در نتیجه، در نماز فکر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. کسى که قبل از نماز با دیگرى بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
4. ترک گناه:
کسى که مبتلا به ‌تهمت، غیبت و گناهان دیگر می باشد، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه کند. هر چه هست، غیر خدا است.
دل ز دل بردار اگر بایست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طریق عاشقان
گناه، لذت مناجات را از انسان مى گیرد و با گرفتن لذت شیرینى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
5. فهم معانی نماز به همراه آمادگی قبل از نماز و رعایت مستحبات نماز.
امام صادق (ع) می‌فرماید: «هنگامی که به قصد نماز به جانب قبله ایستادی، دنیا و آن چه در آن است و مردم و احوال آنها را فراموش کن. قلبت را از هر شاغلی که تو را از یاد خدا باز می‌دارد، فارغ ساز و با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده کن. به یادآور توقف خودت را در برابر خدا، در روزی که هر انسانی اعمالی پیش فرستاده‌اش را آشکار می‌سازد». (2)
6. استمداد از پروردگار و توسل به اهل بيت(ع) و اظهار عجز و ناتواني به محضر ايشان.
7. رعایت آداب : از قبیل مسواک زدن، ‌انگشتر به دست کردن،‌ عطر زدن و. . . که باعث آمادگی و تمیزی و پاکی انسان می‌شود. این کارها موجب بهره‌برداری هر چه بیشتر از برکات معنوی عبادت می‌شود.
مطالعه کتاب "علل و درمان حواس‌پرتی در نماز" ،اثر علی‌اصغر عزیزی پیشنهاد می شود.
موفق باشید.

پی نوشت ها:
1. علامه مجلسی، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه ق، ج 81، ص 243.
2. همان، ج 84، ص 230.