جمع بندی محدودیت یا عدم محدودیت تکامل

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام

لبیک یا مهدی
و من الله التوفیق

سلام . من کلیپی در این زمینه دیدم که بشر با ظهور امام زمان رشد خودش رو شروع میکنه و مرحله به مرحله پیش میره و این تکامل ادامه داره حتی در بهشت . بعد از ظهور انسان ها اونقدر رشد میکنن که برخی رهبری تعدادای از ملائک رو بعده میگیرند . این مراحل , مراحل ایمان هستند که با اسلام اوردن شروع میشه و بعد از آن ایمان است و بعد از آن تقوا است و بعد محسنین و اوتاد و ابدال و ........ ادرس این کلیپ براتون میذارم .قسمتی از سخنرانی استاد رائفی پور

http://www.aparat.com/v/OYGwt

سلام . من کلیپی در این زمینه دیدم که بشر با ظهور امام زمان رشد خودش رو شروع میکنه و مرحله به مرحله پیش میره و این تکامل ادامه داره حتی در بهشت . بعد از ظهور انسان ها اونقدر رشد میکنن که برخی رهبری تعدادای از ملائک رو بعده میگیرند . این مراحل , مراحل ایمان هستند که با اسلام اوردن شروع میشه و بعد از آن ایمان است و بعد از آن تقوا است و بعد محسنین و اوتاد و ابدال و ........ ادرس این کلیپ براتون میذارم .قسمتی از سخنرانی استاد رائفی پور

http://www.aparat.com/v/OYGwt

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام

لبیک یا مهدی
و من الله التوفیق

[="Tahoma"]سلام و عرض ادب.

به نظر حقیر، از آنجا که انسان مخلوق خداست، هم بُعد روحانیش و هم بُعد جسمانیش محدود است.
اعلی مرتبه‌ای که پروردگار برای انسان مقرر فرموده همان قرب الهیست و این منافاتی با محدودیت تکامل انسان ندارد.

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام

بنده سعی کردم در قالب مثال نشان بدهم که این حرفتان که می گویید دلیل محکم است،اشتباه است.از نظر شما تشویق قبل از نتیجه نهایی معنا ندارد.مثلاً تشویق کارمند یک اداره قبل از نتیجه نهایی در اداره معنا ندارد.یا مثلاً دانش آموز.
بحث درباره موضوعات اعتقادی،فقهی و اخلاقی انقدر راحت نیست.این شبهه شما چیز عجیب و جدیدی نیست.این همه عالم مسلمان با این مسئله برخورده اند،ولی این چیزی که شما از آن به عنوان دلیل محکم یاد می کنید باعث نشده است که بهشت و جهنم برزخی را نپذیرند.

لبیک یا مهدی
و من الله التوفیق

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام

لبیک یا مهدی
و من الله التوفیق

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام

در پایان بعید می دانم این بحث چه با حضور بنده باشد چه با حضور کارشناس و چه با حضور هر فرد دیگری،به نتیجه خاصی برسد.

لبیک یا مهدی
و من الله التوفیق

سلام و عرض ادب.

خداوند معطی وجود است و قرب الهی از نوع قرب وجودی است.
اگر مراتب وجودی انسان که مخلوق خداست، نامتناهی باشد آنگاه او میتواند خدا شود(نعوذ بالله) و نه فقط متصف به صفات خدائی.
پس برای مراتب وجودی انسان باید یک محدودیتی وجود داشته باشد.

قرآن کریم اشاره میکند که خداوند به انسان از خودش هم نزدیکتر است.
تعمق در کلام فوق، نشان دهنده محدودیت برای انسان است. چون اگر غیر این بود، انسان بیش از خداوند به خودش نزدیک می‌بود.

بنظرم اتحاد وجودی اولوالباب با عقل بسیط، نهایت تکامل ایشان باشد.
اتحادی که باعث میشود ایشان به مقام ولایت تکوینی دست یابند.

سلام علیکم،
نظر علما را دو جور متفاوت یافتم:

۱. قول اول این است که خیر تکامل انسان حدی ندارد، اما نه اینکه مانند خداوند ناتناهی باشد، بی‌نهایت اعداد طبیعی کجا و بی‌نهایت اعداد حقیقی (اگر درست خاطرم باشد بی‌نهایت اعداد طبیعی به توان بی‌نهایت اعداد طبیعی) کجا، هر بی‌نهایتی که با بی‌نهایت‌های دیگر یکسان نیست. نامتناهی بودن در این قول را باید به این معنی دانست که تا ابد هم می‌توان تکامل داشت ولی به انتهای مسیر هم نرسید (شرب مدام در سلوک الی الله) در عین حالی که به هر حال انسان موجودی است که از حدی بالاتر نمی‌تواند برود (حد وجودی انسان که محدود به جهان خلقت خداوند است). برای توضیح بیشتر از ریاضی استمداد می‌گیرم که بحث روی بی‌نهایت‌ها را آسان می‌کند. بی‌نهایت در حقیقت خود چیزی است که نمی‌شود به آن رسید، اینکه مثلاً جز برای خداوند هیچ موجود دیگری نمی‌تواند به حقیقت خود آگاهی کامل داشته باشد و احاطه‌ی هر چیز بر خودش محال است نشان می‌دهد که انسان در معرفت شخص تا ابد می‌تواند پیش برود ولی هرگز به انتهای این معرفت نخواهد رسید. در زبان نظریه‌ی مجموعه‌ها هر مجموعه‌ای از اعداد حتماً سوپریمم دارد ولی هیچ لزومی ندارد که این سوپریمم عضو خود مجموعه باشد، اگر باشد می‌شود عضو ماکزیمم آن جموعه است که در مورد سؤال شما می‌شود نهایت تکامل که قابل دسترس است، اما اگر سوپریمم یک مجموعه عضو آن مجموعه نباشد برای هر موجودی که داخل آن مجموعه زندگی کند رسیدن به آن سوپریمم می‌شود هدفی در بینهایت که تا بی‌نهایت می‌تواند به سمت آن حرکت کند ولی هرگز به آن نرسد. برای ثال مجموعه‌ی باز (0,1) از اعداد حقیقی را در نظر بگیرید، این مجموعه یک مجموعه‌ی کامل است و هیچ سوراخی در میان ندارد، تمامی اعداد حقیقی بین ۰ و ۱ را در دل خود دارد که خودش بی‌نهایت عدد است (آن هم بی‌نهایت اعداد حقیقی)، اما موجودی که برایش تعریف شده است که در این مجموعه زندگی کند هرگز نمی‌تواند به خود ۰ یا خود ۱ برسد، اگرچه تا بینهایت نزدیک به آن هم می‌تواند برسد. پس به لحاظ ریاضی ۰ و ۱ دو بینهایت دست نیافتنی برای این موجود خواهند بود. اما هرچقدر که این موجود مثلاً به ۱ بخواهد می‌تواند نزدیک شود و هر چقدر هم که نزدیک بشود باز بی‌نهایت نقطه بین او و انتهای مجموعه‌ی باز فاصله مانده است. ان شاء الله توانسته باشم منظورم را برسانم. در این دیدگاه انسان در جهت تکامل هرچقدر که پیش برود به نهایت تکامل خود که احاطه‌ی شخص بر وجود خودش هست نمی‌رسد بلکه به اندازه‌ی درک از خودش به خداوند نزدیک می‌شود (من عرف نفسه فقد عرف ربه).

۲. قول دیگر این است که سوپریمم تکامل انسان قابل دسترسی توسط انسان باشد که یعنی انسان به حدی از تکامل برسد که دیگر فوق آن برایش قال تصور نباشد. مثالی که علمای با این دیدگاه بیان می‌کنند مثلاً این است که سؤال می‌شود آیا اگر امام حسین علیه‌السلام حماسه‌ی کربلا را ایجاد نمی‌کردند مقامشان پایین‌تر از آنی بود که الآن هست یا خیر؟ به عبارت دیگر آیا کشیدن رنج‌های کربلا و شهید شدن در راه خدا و به قربانگاه فرستادن عزیزانشان اینها تأثیری در مقرب شدن بیشتر ایشان نزد خداوند داشته است یا خیر؟ به عبارت دیگر انسان کاملی که امام حسین علیه السلام بودند قبل از شهادت با انسان کاملی که بودند بعد از شهادت یکسان بوده یا خیر؟ در جواب مثلاً به این حدیث اشاره می‌کنند که جبرئیل نزد حضرت رسید و فرمود که خدایت فرموده چه به کربلا بروی و چه نروی تأثیری در جایگاهت نزد خداوند نخواهد داشت. بعد نتیجه می‌گیرند که خیر انسان کامل با آن حد از کمال که تنها اهل بیت علیهم‌آلسلام به آن می‌رسند دیگر تکامل بیشتری نخواهد داشت. البته این بیان از جهات دیگر هم قابل طرخ است، مثل اینکه می‌فرمایند خداوند انسان را در مراتب متفاوتی از وجودآفریده است، مثلاً در عالم امر روح را که جان‌مایه‌ی وجود داشتن است و ظرف وجودی انسان است، بعد در عالم مثالی و ... تا برسد به عالم ملک که مشتمل بر این دنیا است و جسم را به حقیقت انسان ملحق می‌کند. اما ظرف وجودی انسان در ابتدای خلقت ظرفی خالی است و حرکت در راستای پر کردن این ظرف با رحمت عام خداوند (رحمانیت، رشد جسمی و تغذیه از رزق دنیایی و ...) و رحمت خاص او (تکامل باطنی و استفاده از رزق باطنی و ...) کم‌کم ظرف وجودی انسان را پر می‌کند تا او به کمل خود نزدیک و نزدیک‌تر شود، برخی فقط هیکل بزرگ می‌کنند و برخی معرفت و عقل و رشد اخلاقی و ... را هم کسب می‌کنند. در این نگاه ظرف هر کسی می‌تواند کامل پر شود، بعد که پر شد تکامل بیشتر می‌شود جا دادن بحر در کوزه، ظرف وجودی می‌شکند و آب داخل کوزه به وجود دریا می‌پیوندد و می‌شود جزئی از دریا که این فنای فی الله است. البته وقتی از این علما سؤال شود که پس چرا خداوند بر حضرت خاتم و آل او صلوات می‌فرستد و چرا فرشتگان و مؤمنین بر ایشان صلوات می‌فرستند یا چرا بعد از تشهد نماز مستحب است که درباره‌ی رسول خدا بگوییم «و تقبل شفاعته و ارفع درجته»، ایشان جواب می‌دهند که آنها به نهایت تکامل رسیده‌اند، صلوات فرستادن خداوند بر ایشان یکی در جهت دوام رحمت خدا بر ایشان است (خلقت نو به نو) و دیگر اینکه ایشان ورودی رحمت خداوند به تمام جایگاه آفرینش است، اینکه هم سایر موجودات به ایشان درود می‌فرستند برای تکامل خود و هم‌راستا شدن با این ذوات مقدسه و بهره‌مندی بیشتر از رحمت خداوند از طریق ایشان هستند. البته حقیر با این دیدگاه موافق نیستم به این دو دلیل:
الف) اگر خداوند به امام علیه‌السلام فرمود (این وحی تشریعی نیست که انکارش کنید چون امام در جایگاه نبوت نبوده‌اند، هچنانکه حضرت عیسی علیه‌السلام در هبوط خود دیگر پیامبر تشریعی نیستند و رسول خدا آخرین پیامبر بوده‌اند) که جایگاه او نزد خداوند ثابت است از این جهت است که ایشان نیت این کار را کرده بودند و بدون شک قصد انجامش را داشتند و نیت انجام کار به لحاظ باطنی (نه ظاهری) حکم انجام دادن کار را دارد (نیت فعل قلب است)، اما اینکه امام نپدیرفتند به این دلیل بوده که ایشان اثر ظاهری را هم برای دین خداوند لازم می‌دانسته‌اند و فقط به دنبال بالا رفتن جایگاه خود نزد خدا نبوده‌اند
ب) فنای فی‌الله خودش یک مرحله نیست که بگوییم ظرف وجودی شکست و از منیت خود جدا شد و به وحدت پیوست و این پایان کار است، افراد زیادی به مقام فنای فی اللهی رسیدند که به یقین هیچ کدام جایگاه اهل بیت علیهم‌السلام را ندارند، علامه سید علی‌آقای قاضی با امام زمان علیه‌السلام یکی در نظر گرفته شود؟ سبحان الله. همینطور حتی تمام انبیاء و امامان علیهم‌السلام هم یک مرتبه ندارند ... برای درک بهترش هم می‌توان از این نکته استفاده کرد که ظرفیت وجودی تمامی انسانها یکسان نبیست (در بحث عهد الست هم به آن تذکر داده شده‌ایم) و ظرفی که رسول خدا پر کرده‌اند با ظرفی که حقیر باید پر کنم تا بعد بشکند یکی نیست، ایشان قبل از وصل شدن به وحدت وجود مراحل معرفتی بالاتری را پیموده بودند (أنا مدینة العلم) ...

یا علی

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام

لبیک یا مهدی
و الله الموفق

سلام علیکم،
نه تنها با نظر استاد صدیق موافقم که شدیداً معتقد هستم که تکامل حتی در قیامت و آخرت هم می‌تواند ادامه داشته باشد، حتی در بهشت هم انسان کامل می‌تواند تکامل داشته باشد، چون سوپریمم او هرگز برای خود او در دسترس نخواهد بود، اینکه افرادی بعد از قرنها ماندن در جهنم از جهنم به بهشت منتقل می‌شوند هم اثبات می‌کند که تکامل انسان محدود به دنیا که هیچ محدود به برزخ و قیامت هم نیست. اینجا تکامل به صورت فعلی است و آنجا انفعالی، اینجا با اختیار خودمان و آنجا بالإجبار، اینجا سریع‌تر و راحت‌تر است و آنجا طولانی‌تر و سخت‌تر.
با این حال آن افرادی که گفتم به نظر دوم قائل هستند هم در این مشکل متوقف نخواهند شد چون آنها هم اعتقاد ندارند که همه‌ی انسان‌ها در همین دنیا به سوپریمم خودشان برسند. چیزی که باعث می‌شود حقیر با آنها موافق نباشم را تا حدودی در همان پست توضیح دادم، اگرچه متوقف شدن تکامل حتی در بهشت هم به نظرم قابل قبول نیست ...

البته توجه داشته باشید که نقد حقیر از این دو نظر یک نقد شخصی است، لزومی ندارد که حتما درست هم باشد
یا علی

سلام علیکم،
نه خواهرم دقت نکردید، در نظر نخست سوپریمم را خارج مجموعه در نظر گرفتیم (چون مجموعه باز است) و در نتیجه مجموعه ماکزیمم ندارد، یعنی امام معصوم علیه‌السلام هم اگرچه طلایه‌دار تمام موجودات در نزدیکی به خداست ولی خودش هم می‌تواند تکامل یابد، مثالی که در باره‌ی امام حسین علیه‌السلامم قبل و بعد از شهادت زدم را هم بخوانید، مثال دعای بعد از تشهد را هم بخوانید. منتها همینطور که مثلاً یک حیوان نمی‌تواند هرگز به محدوده‌ی انسانی برسد یک انسان معمولی هم هرگز نخواهد توانست به مرزهای وجودی امام معصوم برسد. در واقع مرزهای هر کس را ظرف وجودی خود او مشخص می‌کند، اینکه گفته می‌شود درک یک موجود از خودش چون نیاز احاطه‌ی خود بر خود را دارد ممکن نمی‌باشد در واقع دارد می‌گوید که درک یک چیز از خودش برای آن چیز بی‌نهایت وجودی اوست. با این تفاسیر مثلاً بازه‌ی وجودی حقیر بازه‌ی (0,1) است ولی بازه‌ی وجودی امام عصوم علیه‌السلام بازه‌ی باز (مثبت بینهایت، منفی بی‌نهایت) است، مهم باز بودنش است. فقط می‌ماند خود خداوند که مفهومی بسیط است و حتماً میدانید که هر مجموعه‌ی تک‌عضوی را هم می‌توان مجموعه‌ی باز به حساب آورد و هم بسته، در اثبات امام رضا علیه‌السلام برای عمران صائبی البته خداوند به وجود خود درک کامل دارد و این بحث که احاطه‌ی یک چیز بر خودش محال است برای هر چیزی جز خداوند صادق است، برای بقیه‌ی موجودات ما را باید مجموعه‌هایی باز در نظر بگیرید تا تکامل نامحدود (یعنی تا بی‌نهایت هم بشود جلو رفت و به انتهایش نرسید) ولی در عین حال محدود (به سوپیمم و اینفیمم مجموعه) در نظر گرفت.
در هر صورت این‌ها یک مثال برای بهتر درک کردن مسأله است، مثال‌ها هم معمولاً مع‌الفارق هستند. از این مثال فکر نکنم بیشتر از همین حد بتوان استفاده‌ی خاص دیگری کرد.
در پناه خداوند باشید، ان شاء الله
یا عل

سلام علیکم،
البته این که فرمودید انسان در برزخ اراده‌ی انجام کاری را ندارد احتمالاً اشتباه لپی باشد و منظورتان این بوده است که دیگر تکلیف ندارد، مگرنه اراده از عوارض روح انسان است و انسان که هیچ حتی حیوانات و گیاهان و ... هم به اندازه‌ی خود اراده دارند، اگر اشتباه نکنم.
اگرچه مثل شما فکر می‌کنم که جمادات هم با بهره‌بندی از رحمت عام خداوند تکامل داشته باشند (ظرف وجودی‌اشان به سمت پر شدن برود) ولی در این مورد اطمینان ندارم. ان شاء الله کارشناس محترم برایمان روشنش کنند که اینطور هست یا خیر.
در باقی موارد هم با شما موافقم، اگرچه توافق دو نفر هم دلیل بر درستی حرفشان نیست
یا علی

سلام علیکم مؤمن،
فکر نمی‌کردم کسی روی این مسأله تردید داشته باشد. در تعریف حیات البته دانشمندان عرصه‌ی زیست‌شناسی اختلافاتی دارند ولی مثلاً پارامترهایی مثل حرکت، رشد و نمو و تولید مثل را از مهمترین معیارهای وجود حیات در نظر می‌گیرند و البته موجوداتی مانند ویروس‌ها که تا چندهزار سال ممکن است فعال نباشند ولی بعد که وارد بدن یک موجود زنده می‌شوند در شرایط مناسب شروع به فعالیت می‌کنند و دانشمندان می‌مانند که در آن چند هزار سال ویروس‌ها زنده باید در نظر گرفته می‌شدند یا مرده! اما اگر بخواهیم از دید اسلامی به این موضوع نگاه کنیم اولین کاری که می‌کنیم این است که نگاه می‌کنیم که یعنی چی که یکی از اسماء حسنی خداوند «الحی» می‌باشد؟ خداوند نه حرکت دارد، نه رشد و نمو دارد و نه زاد و ولد. با این دیدگاه تعریف درست از حیات آنکه زیست‌شناسان می‌گویند نیست. در عوض حیات باید مثلاً چند ویژگی داشته باشد مثل داشتن شعور و اراده برای اعمال آن شعور، یعنی کسی که شعور دارد ولی اراده ندارد زنده بودن و نبودنش فرقی نخواهد داشت، کسی هم که شعور نداشته باشد که دیگر هیچ. اما اگر هر موجودی شعور و بعد اراده‌ و تأثیرگذاری روی اطراف خود داشته باشد می‌توان آن موجود را زنده نامید. در اسلام همه‌ی اشیاء و حتی جمادات به اندازه‌ی خودشان هم شعور دارند و هم در ذکر خدا هستند و در نتیجه شعورشان بروز خارجی دارد. تنها مرده‌ی واقعی هم در نتیجه فقط عدم خواهد بود. باقی زنده بودن‌ها و مرده بودن‌ها که می‌گوییم اصطلاحی است. از حضرت حی فقط حیات صادر می‌شود. اگرچه در برزخ هم ما جسم برزخی و در قیامت هم جسم مادی خواهیم داشت ولی روح برای داشتن اختیار و اراده نیازی به بدن ندارد، بدن تنها واسطه‌ای است برای اینکه روح بتواند در این عالم ملک اعمال اراده کند، خودش متعلق به عالم امر است (قُلِ الرُّ‌وحُ مِنْ أَمْرِ‌ رَ‌بِّي)، اگرچه اگر به اندازه‌ی کافی قوی باشد می‌تواند خودش در این عالم به صورت تکوینی دخالت کرده و برای خودش بدن خلق نماید و ...، آن زمانی که اراده‌اش در مقام فنای فی الله منطبق شد بر اراده‌ی خداوند. شما یک درصد فکر کنید انسان در برزخ یا آخرت اختیار نداشته باشد، یعنی به او در بهشت برزخی یا آخرتی به او بگویند این سیب را بخور و او از روی جبر بخورد و فقط لذتش را ببرد، یا بگویند در بهش اینجا برو، بعد آنجا برو و ...، این بهشت می‌بود یا همین دنیای پر از نقص که لااقل در آن مختار هستیم که هر کاری و هر چیزی و هر جایی که خواستیم انجام دهیم و بخوریم و برویم؟ فرقی که آن عالم با این دنیا دارد این است که اینجا دار آزمایش است، اینجا تکلیف هست و آنطرف نیست، اینجا مزرعه است و آنجا فصل درو. حتی کسی که در آتش جهنم در حال سوختن هست هم اختیار دارد و می‌تواند و سعی هم می‌کند که از جهنم فرار کند ولی بازش می‌گردانند. آنجا حیات از اینجا قوی‌تر است ...
احتمالا باز منظورتان را متوجه نشده باشم

یک مثال خوب در ریاضی که این مسأله را بهتر نشان می‌دهد مثال معروف «پارادوکس آشیل» است که در آن آشیل دونده‌ی معروف با یک لاک‌پشت مسابقه‌ی دو می‌دهد، البته او کمی به لاک‌پشت آوانس می‌دهد و مثلاً به لاک‌پشت اجازه می‌دهد مسابقه‌ی دو را از ۲۰ متر جلوتر از نقطه‌ی شروع او آغاز کند. مسابقه آغاز می‌شود و آشیل و لاک‌پشت همزمان شروع به حرکت به سمت خط پایان می‌کنند. وقتی آشیل به ۲۰ متری نقطه‌ی شروع خودش می‌رسد که لاک‌پشت حرکتش را از آنجا آغاز کرده است لاک‌پشت دیگر از آنجا رفته است و آنجا نیست. وقتی آشیل به محل جدید لاک‌پشت می‌رسد باز لاک‌پشت آنجا را ترک کرده و کمی جلوتر رفته است، با این حساب آشیل هرچقدر هم تلاش کند هروقت که به محل جدید لاک‌پشت می‌رسد خواهد دید که لاک‌پشت در آنجا نمانده و او هم به جلوتر رفته. در نتیجه آشیل تا ابد هم که بدود به لاک‌پشت نخواهد رسید. اما از طرف دیگر برای همه واضح است که آشیل ظرف چند ثانیه به لاک‌پشت می‌رسد و از او عبور می‌کند. کلید حل این مسأله در یافتن مقدار همگرایی دنباله‌های بی‌نهایت است. در بیان نخست از مسأله آشیل ابتدا مثلاً ۲ ثانیه طول می‌کشد تا به محل ابتدایی لاک‌پشت در ۲۰ متری برسد، اما لاک‌پشت در این مدت ۲ متر جلوتر رفته است، این بار آشیل ۰.۲ ثانیه طول می‌کشد که به محل جدید لاک‌پشت برسد ولی لاک‌پشت این‌بار خدود ۲۰ سانتی‌متر جلوتر رفته است، این بار آشیل ۰.۰۲ ثانیه طول می‌کشد که به محل جدید او برسد ولی تا برسد لاک‌پشت باز جلوتر رفته است ولی عملاً می‌توان گفت که آشیل به او رسیده است، آنچه با بی‌نهایت گام اینچنینی طی می‌شود در عمل یک زمان محدود با مقدار مثلاٍ ۲.۲۳ ثانیه طول می‌کشد (زیاد روی انتخاب اعداد دقت نکردم احتمال دارد غلط باشند)، به عبارت دیگر اینکه بشود به ان بینهایت رسید به این برمیگردد که محور زمان مورد نظر ما برای آن موجودات تعریف شده باشند یا خیر. همچنین است که بازه‌ی ۱>ایکس>۱- را می‌توان با یک تغییر متغیربه کل محور اعداد حقیقی نگاشت کرد، پس کسی که جهان محدود خودش را با آن متغیر جدید می‌بیند (اینطور برایش تعریف شده است) گمان می‌کند جهانش یک جهان نامحدود است که هرچقدر هم در آن پیش برود (بر اساس متغیر خودش) به انتهایش نمی‌رسد، ولی کسی که آن متغیر ابتدایی را می‌شناسد خیلی راحت محدوده‌ی وجودی آن موجود را متوجه می‌شود و کوچکی و محدودیت آن را درک می‌کند.

سلام علی کارشناس محترم!
ببخشید می‌شود رسیدن به مقام رضا را برای یک مخلوق حد نهایی تکامل آن مخلوق در نظر گرفت؟ آیا رضایت یافتن از وضع موجود سبب توقف در حرکت الی الله خواهد شد؟ یعنی وقتی خداوند به بنده‌ای بگوید «ارْ‌جِعِي إِلَىٰ رَ‌بِّكِ رَ‌اضِيَةً مَّرْ‌ضِيَّةً» [الفجر، ۲۸] این یعنی آن مؤمن به درجه‌ی آخر از تکامل معنوی خود رسیده و بالاتر از آن نخواهد رفت؟ آیا داشتن رضایت از وضع موجود یعنی پر شدن ظرف وجودی شخص از رحمت خداوند و غنی شدن از فقر ذاتی او به خدا که عامل اصلی حرکتش من الله (بلافاصله بعد از خلقت ظرف وجودش که خالی است) الی الله می‌باشد؟
آیا انسانی که ظرف وجودی‌اش پر می‌شود امکانش هست که از اینجا به بعد به جای آنکه رحمت خداوند فقط آنقدر به او برسد که مصرف در نو به نو شدن حالت او در ظرف زمان شود مقداری هم صرف بزرگ‌تر شدن ظرف وجودی او گردد؟ آیا ظرف وجودی قابل بزرگ‌تر شدن است؟ اگر این ظرف وجودی همان ذات باشد اگر اشتباه نکنم صلوات بر محمد و آل محمد صل‌الله‌علیه‌و‌علیهم می‌تواند این ظرف را تغییر دهد، به این معنی که علاوه بر کسب فیض بیشتر استعداد و گنجایش و ظرفیت شخص در کسب فیض هم زیادتر شود؟ اگر ظرفی قابل بزرگتر شدن باشد آن وقت آن صحبت علما که ظرف وجودی شخص وقتی پر می‌شود می‌شکند و شخص از حصار خودش خارج شده و فانی در خداوند می‌شود و دیگر اثری از منیت او باقی نمی‌ماند درست است؟ یعنی چرا ظرفش بی‌نهایت بزرگ نشود؟
ببخشید یکهو خیلی سؤال پرسیدم.
با تشکر، یا علی

سلام علیکم،
آیا آیات اشاره شده در زیر چیزی در این باره می‌تواند بگوید: (با توجه به اینکه یک آیه مصادیق متفاوتی می‌تواند داشته باشد و متوقف بر یک تفسیر یا تأویل نیست، اگر اشتباه نفهمیده باشم)

وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَىٰ / ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّىٰ / فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ / فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ / مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَ‌أَىٰ [النجم، ۷-۱۱]

و او (بزرگترین تجلی خداوند به جهان آفرینش؟) در افق اعلا (سوپریمم؟) بود. / آن گاه (پیامبر خدا) نزدیک آمد و بر او فهمانده شد / (بدان نزدیکی که) با او به قدر دو کمان یا نزدیکتر از آن شد. (نگاه کردن با دل به نور تجلی خداوند از منفذ مانند سوراخ سوزن؟) / پس (خدا) به بنده خود وحی فرمود آنچه که هیچ کس درک آن نتواند کرد. (ظرف وجودی رسول خدا تا بسیار بسیار دور خارج از ظرفهای وجودی ما امتداد دارد؟) / دل تکذیب نمی‌کند آنچه را که دیده و دروغ نمی‌پندارد

اگر ضمیر «هو» در ابتدای این آیات به پیامبر خدا صل‌آلله‌علیه‌و‌آله برگردد می‌شود مثل اینکه او در سوپریمم خود (نهایت تکامل خود) بوده و آنکه نزدیک شد و به او فهماند خداوند بوده که از بی‌نهایت دورتر از ظرف وجودی پیامبرش به او نزدیک شده و به او فهماند؟ اگر نزدیک شدن فعل رسول خدا باشد با عنایت حضرت حق آنگاه این می‌شود تکامل حضرت ولی اگر فعل تجلی خداوند (الله بودن ذات خداوند) باشد می‌شود عنایت خداوند، درست است؟ اولی برایم قابل درک‌تر است چون نزدیک شدن به اندازه‌ی قاب قوسین همان مفهوم حد در ریاضی را می‌تواند برساند، اگرچه اینها همه ظن و گمان است و نباید بدون اذن معصوم به آنها اعتقاد راسخ پیدا کرد.

ان شاء الله که این صحبت‌ها باعث شبهه‌ی بیشتر خوانندگان نشود.
یا علی

[="#006400"]هوالعالم

به زبان ساده
انسان کامل در این دنیا یعنی

انسانی که آردش را ریخته و الکش را اویخته !

یعنی کسی که با نهایت دقت به وظایف الهی و انسانی خود جامه عمل پوشانیده
حالا هیچ حقی از تربیت فرزند گرفته تا حق مردم بر گردنش نبوده و نیست

انرا که حساب پاک از محاسبه چه باک ؟

نشسته و میگه خدایا من با این قابلیت و این محصول راضی ام به رضای تو ...
مومنی که بهشت اش تضمین بشه مثال کوهی میمونه که با بلای بدخواه بزرگتر میشه و کوچک تر نمیشه ...

بله در بهشتی که آدم درش خلق شد هم تنزل و عذاب و هم آزمایش وجود خواهد داشت
و گرنه برکات بهشتی از دید و دسترس حضرت ادم دور نمیشد.

اما گاها یک کار خیر یا شر از طرف انسان امضای ورود به جهنم یا بهشت ابدی میشه .
کار خیر یا شری مثال دانه گندمی که به مزارع و مراتع و ... تبدیل میشه ...

حضرت محمد از مشهورترین عالمان و صاحبین فن ورود به بهشت بودن
و تا جایی که وظیفه داشتن راههای درست زیستن و ورود به بهشت حتی در زمین . به مردم اموختن !
و اگر جایی از دروس ایشان سو استفاده بشه مشکل از حضرت محمد نمیتونه باشه ... چون تا حد و اندازه لازم امانتداری کردن
و بنابر وظیفه انسانی در نگاهداشتن و اموختن و ساختن کوتاهی نکردن ... [/]

روح به مانند معنای کلام شماست
که هیچوقت و هیچزمانی موجودی در حد شما به اندازه خود شما متوجه آن نخواهد شد
و تا زمانی که به معنای کلمات شما فکر نکنن ابدا متوجه منظور شما نخواهند بود .

مگر اینکه درونن در آن تاملی داشته باشند ...

و تعریف و تفهیم کامل روح مثاله تشریح منظور شما
به زبان و به حد فهم تک تک مردم دنیاست !
که امری ست ناشدنی ...

پس شنونده باید با توجه به حد دانایی و درک خود, به دریافتی که داشته اکتفا کند
یا نهایتا به خود زحمت تحقیق و پرسش و پاسخ بده ...[/]

سلام علیکم،
روح اراده دارد ولی اینطور نیست که فقط از اراده‌ی خودش تأثیر بپذیرد، تنها موجودی که اثر می‌گذارد ولی اثر نمی‌پذیر فقط واجب‌الوجود است تا جایی که حقیر فهمیدم. موجودات متفاوت روی یکدیگر می‌توانند اثر بگذارند و بسیاری از تغییرات هم جبری است، اتفاقاً آثر گناه و ... در روح و روان انسان هیچ‌کدام به دست (اراده‌ی) خود انسان نیست و آثار گناه تکوینی است که یعنی جبری. «لا حول و لا قوة الا بالله» توحید افعالی است و اراده‌ای را در عرض اراده‌ی خداوند برنمی‌تابد، فقط حضرت الله که از وحدت وجود این کثرت موجودات را خلق نمود و هر کدام را هم حیّ و دارای شعور خلق نمود به هر کدام هم اراده‌ای تعلق داد که ایشان اراده‌کنند و به اندازه‌ی بهره‌ی ایشان از اراده مطابق قوانین تکوینی خداوند اثراتی مترتب شود. شما اراده می‌کنید که آب درون لیوان در دستتان را به زمین بریزید، لیوان را می‌چرخانید تا اب آن بر روی زمین بریزید و ریخته شدن آب را در راستای اراده‌ی خودتان می‌دانید، با وجود این اگر همین کار را در فضای با جاذبه‌ی ناچیز انجام دهید آب دیگر بر روی زمین نخواهد ریخت، بلکه اگر حجمش زیاد نباشد به صورت گلوله‌ای در نوسان در هوا شناور خواهد شد، پس اینکه ما می‌گوییم اراده کردم آب را به زمین بریزم بدون استفاده از جبر وضع شده توسط خداوند ممکن نیست. یعنی این اراده اگر بخاطر روابط و وسایلی که خداوند به شما بخشیده است نمی‌بود با وجود داشتن روح هم به انجام آن قادر نمی‌بودید. شاید اینکه روح متعلق به عالم أمر هست هم تا حدودی به همین معنا باشد، جایی که بهره‌ای از حیات به او تخصیص داده شده است، اموری و شئونی به او تخصیص داده شده است که شعور و اختیار و اراده از جمله‌ی این امور است، بی‌انکه لوازم مُلکی إعمال آن اراده هنوز برایش فراهم شده باشد. (جماد فکر کنم از اختیار بی‌بهره باشند مگرنه نبات و حیوان هم به اندازه‌ی خود اختیار دارند) (احتمالش زیاد است که اشتباه کنم، نمیدانم)

حالا با این اوصاف همانطور که نشست و برخواست با علما و صلحا بدون اراده‌ی ما می‌تواند آثار روحی مثبت بر ما داشته باشد مسائل دیگری هم می‌توانند به صورت تکوینی این اثرگذاری را داشته باشند. کلام معروفی است که باطن ظاهر را می‌سازد و ظاهر در باطن ریشه می‌زند و آن را به تدریج تغییر می‌دهد. مثلاً اسلام با گقتن شهادتین آغاز می‌شود ولی شهادت زبانی و بعد عمل به اعمال عبادی و رعایت واجب و حرام که هیچ کدام از دل نیست کم‌کم در باطن انسان ریشه می‌زند و دل را به ایمان وا می‌دارد. همچنین پوشیدن حجاب کامل تجربه شده که حیاء را زیاد می‌کند. اصل دادن شعار هم همین است که اگر با حضور قلب داده شود کم‌کم در باطن انسان تبدیل به شعور می‌شود. گفتن اذکار به زبان هم همینطور و خلاصه مثال زیاد است.

در کنار اینها مطابق با حکمت خداوند هر روحی با بدن مناسب خودش زندگی می‌کند، انجام گناه تنها دل را آلوده نمی‌کند و در بدن انسان هم اثر می‌گذارد و به قول حضرت آیت‌الله جوادی اگر در این دنیا صورت مردمان در اثر گناه نه خیلی زیاد سیاه نمی‌شود بخاطر ستار بودن خداوند است، مگرنه در قیامت اینطور می‌شود و عده‌ای صورتشان سیاه خواهد بود و حضرت آدم علیه‌السلام هم که از بهشت دنیایی رانده شدند صورتشان سیاه شد که در همین ایام اعتکاف (ایام‌البیض) اعمال را انجام دادند و سفیدی صورتشان به ایشان بازگردانده شد. اینکه چشم گناهکار را خداوند می‌شناسد (خائنة الأعین) و بسیاری مثال‌های دیگر که بخشی از آن خارج از ظرفیت یک بحث عمومی است ... این اثرگذاری روح بر جسم بود ولی بالعکس آن هم صادق است و ظاهر همچنان بر باطن اثر دارد و این هم که در رساله‌ها تأکید شده است که تشابه به کفار حرام است بخشی به همین دلیل است، یا تشابه مردان به زنان وقتی ایشان باطن متفاوتی دارند، به همین مسأله برمی‌گردد. همچنین کسی که بینی‌اش را عمل کند، کسی که عضوی از بدنش قطع شود، کسی که به هر دلیل روی ظاهرش اثر بگذارد به تدریج روی باطنش هم اثر خواهد گذاشت که البته به هیچ وجه بحث ساده‌ای نیست که کسی بگوید اگر ظاهرم اینطور شود باطنم چطور خواهد شد، آن مقدار که لازم بوده بدانیم همان مقدار است که شرع مقدس بیان کرده و مراجع بزرگوار در رساله‌هایشان آورده‌اند، که آقایان باید ظاهری آراسته وخوشبو داشته باشند با رنگ‌های مشخص از لباس (مثلاً رنگ سفید بعد زرد و بعد سبز و ...، کفش زرد و ...) و خانم‌ها با حجاب کامل جلوی نامحرم. یا مثلاً درک اینکه چرا خداوند ریش را برای مردان زینت قرار داده است و داشتن ریش از نظر باطنی چه تأثیری روی روحیه‌ی مرد دارد، از غیرت تا هیبت و ...

با این اوصاف فکر نکنم دیگر برایتان حتی ذره‌ای عجیب باشد که تحریک مغز با مواد شیمیایی یا پرتوافکنی و ... هم می‌تواند مثلاً ایجاد اختلالات رفتاری یا حتی اخلاقی نماید. اگر در احکام اسلام برای مسافرت، برای آمیزش و ... دقیق شوید مسائل زیادی در این موارد خواهید یافت که هر کدام دریایی برای پژوهش بیشتر است.
یا علی

پس‌نامه. البته جسارت است ولی عمری را در علوم تجربی گذراندیم هیچ خیر قابل توجهی در آن نیافتیم، اصرار شما بر نقل اخبار علمی از زبان دانشمندان علوم تجربی و آوردن تأییدیه از طرف ایشان برای هر کار را متوجه نمی‌شوم. تا حقیر دیدم علم موجود در علوم تجربی قابل قیاس با علوم موجود در لابلای کتاب خداوند و احادیث هیچ نیست. آنچه علوم تجربی را به سر زبانها کشانده استفاده‌ی دانشمندان ایشان و مهندسان از این علوم ناچیز است که اسمش را هم تکنولوژی می‌گذاریم. پیشرفت‌های تکنولوژیکی خوبی داشته‌اند ولی این به معنای دانش زیاد علمی ایشان نیست. برای انسانی که طی‌الأرض دارد صحبت کردن از ساخت ماشین ۶ سیلندر با موتور v با چند اسب بخار با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت که همچنان هم نیاز به تباه کردن زمین برای ساخت جاده و ... دارد یا برای انسانی که طی‌السماء دارد صحبت کردن از هواپیمای مافوق صوت یا برای انسانی که چند هزار سال پیش به اسباب الهی به ورای تمام این کهشکان‌ها رفته است (از حضرت ذوالقرنین و خضر علیهما‌السلام گرفته تا حضرت موسی و وصی ایشان علیهماالسلام تا رسول خدا و امامان شیعه علیهم‌آلسلام و ...) صخبت کردن از سفر به ماه و بعد مریخ و ... حقارت‌آور نیست؟ غیرمذهبیها ممکن است ذهنشان محدود باشد و علم‌زده باشند هرچه را متوجه نمی‌شوند سریع انکار و تمسخر کنند اما شما که مؤمن به دین تشیع هستید چرا مدام به دنبال سند از دانشمندان ان علوم هستید؟

سلام علیکم
از این که می بینم این تاپیک با دقت و ظرافت دنبال می شود خیلی خوشحال و کنجکاو هستم و کنجکاویم از این بابته که حقیر هم مایلم از نتیجه زحمات و وقت باارزشی که در تحریر پیامها و مباحثات صرف میشه استفاده کنم.
فقط یه سوال ابتدائی دارم که ناشی از جهل و ناآگاهی حقیر هستش و آن این که هدف از تاپیک چیست و اینکه نهایتاً اگر به یک پاسخ واحد برای سوال اصلی که :

[=microsoft sans serif]

موفق باشید.

[=microsoft sans serif]

از سوی دیگر، عدم تناهی خودش نهایت ندارد و هر موجودی که نامتناهی شد که خدا نمیشود.
خداوند نامتناهی است و در این عدم تناهی نیز نهایتی ندارد.
به عبارت دیگر، هیچ نهایتی نه به صورت بالفعل و نه صورت بالقوه برای خداوند وجود ندارد و فرض هم نمیشود.
برخلاف دیگر موجودات که عدم تناهی وجودی آنان، اولا بالقوه است و ثانیا اگر قرار باشد به هم برسند که دیگر نامتناهی نمیشوند.
مثل مجردات.
نفس انسان مجرد است، فرشتگان الهی نیز مجردند، خداوند نیز مجرد است.
اما چه شباهتی میان تجرد اینها وجود دارد.
فقط از این حیث که مادی نیستند، شبیه هم هستند ولی تفاوت از زمین تا اسمان است.
گفته میشود، تجرد خدا و فرشتگان(حداقل برخی فرشتگان) تجرد تام است.
اما ایا این به این معناست که کمال خدا با فرشتگانش در یک حد است.

انسان موجود است، سنگ هم موجود است، خداوند هم موجود است.
همه موجودند اما به یک نحو است.
کمال که صفت وجود است، مانند خود وجود دارای مراتبی است و به اصطلاح مشکک است، نه تساوی.

[=microsoft sans serif]

پرسش:
آیا تکامل انسان حدی دارد یا نامحدود است.؟

پاسخ:
برای پاسخ به این سوال باید بین دو جنبه بالقوه و بالفعل تکامل فرق گذاشت.
از جنبه قابلیت، قابلیت انسان برای رسیدن به کمال یا همان تکامل بالقوه انسان، نامحدود است؛ زیرا فلسفه و حکمت خلقت انسان، رسیدن به کمال است. کمال انسان در قرب الهی است.
قرب انسان به معنای آن است که انسان بیشتر از پیش بتواند به صفات الهی برسد و به عبارت دیگر بیشتر به خداوند شبیه شود.
ذات الهی نامحدود و نامتناهی است. پس صفات الهی و ویژگی وجودی او نیز نامحدود است؛ بنا بر این، رسیدن به صفات الهی نیز نامحدود خواهد بود.
پس قرب الهی مرتبه ای نامحدود است. پس تکامل نیز نامحدود است.

اما از جنبه دوم، که تکامل بالفعل است، از آن جا که تکامل از نظر زمانی و موقعیتی تا حدودی تابع شرایط و زمان است، بنا بر این رسیدن به کمال، و فعلیت این قابلیت قطعا محدود است. به این معنا که تا زمانی رسیدن به کمال ادامه دارد که انسان با اختیار خود، توان انجام کارهای خیر و نیک را دارد و این امر منحصر است به کارهایی که به صورت مستقیم در این دنیا انجام می دهد یا به صورت صدقه جاریه بعد از خود باقی می گذارد.
در بخش قبل گفته شد که با توجه به ادبیات دینی، ایستایی در کمال و نیز مقابل آن وجود ندارد.

وقتی گفته می شود کسی که باعث ضلالت و گمراهی عده ای شوند، حتی بعد ازمرگش نیز در گناهان آنان شریک است و نیز گفته می شود:
امام باقر (علیه السلام): «مَنْ عَلَّمَ بَابَ هُدًى كَانَ لَهُ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لَا يُنْقَصُ أُولَئِكَ مِنْ أُجُورِهِمْ وَ مَنْ عَلَّمَ بَابَ ضَلَالٍ كَانَ عَلَيْهِ مِثْلُ وِزْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لَا يُنْقَصُ أُولَئِكَ مِنْ أَوْزَارِهِم‏»؛ کسی که مطلب هدایت آمیزی را به دیگری یاد دهد، در ثواب آن عمل شریک است، بدون این که از ثواب خود عمل کنندگان کم شود و کسی که مطلب گمراه کننده ای را به کسی یاد دهد، به همان میزان گناهی که آن شخص بر اساس آن مطلب انجام داده، شریک است، بدون این که از گناه خود عمل کننده کم شود.(1)

امام صادق (علیه السلام): «مَا مِنْ‏ مُؤْمِنٍ سَنَ‏ عَلَى نَفْسِهِ سُنَّةً حَسَنَةً أَوْ شَيْئاً مِنَ الْخَيْرِ ثُمَّ حَالَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ ذَلِكَ حَائِلٌ إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ مَا أَجْرَى عَلَى نَفْسِهِ أَيَّامَ الدُّنْيَا.»؛ هیچ مومنی نیست که سنت حسنه ای را بنا کند و سپس حائلی بین او و کار خیر یا سنت حسنه اش قرار گیرد (مثل مرگ) مگر این که تا وقتی دنیا وجود دارد، اجر آن به حساب او نوشته می شود.(2)

باز امام صادق (علیه السلام) در جواب سوال کسی که از ثواب هایی که بعد از مرگ به شخص می رسد پرسیده بود، می فرماید: «َ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا يَلْحَقُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ فَقَالَ سُنَّةٌ سَنَّهَا يُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ فَيَكُونُ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ‏ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْ‏ءٌ وَ الصَّدَقَةُ الْجَارِيَةُ تَجْرِي مِنْ بَعْدِهِ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ يَدْعُو لِوَالِدَيْهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا وَ يَحُجُّ وَ يَتَصَدَّقُ عَنْهُمَا وَ يُعْتِقُ وَ يَصُومُ وَ يُصَلِّي عَنْهُمَا فَقُلْتُ أُشْرِكُهُمَا فِي حَجِّي قَالَ نَعَمْ.»؛ سنتی که شخصی می گذارد و دیگران به آن عمل می کنند، بعد از مرگ آن شخص نیز اجر و ثواب کسانی که به آن سنت حسنه عمل می کنند به حساب او نیز واریز می شود و نیز صدقه جاریه و فرزندان صالحی که شخص از خودش باقی می گذارد و کارهای خیر انجام می دهند.(3)

تمام این امور نشان می دهد، که فرایند تکامل و در مقابلش فرو رفتن در ضلالت، فقط وابسته به اعمال مستقیم ما در این دنیا نیست و در آن دنیا نیز قابل افزایش و ارتقا است.
با این بیان روشن می شود که این نامحدودیت بالقوه با انسان کامل بودن برخی منافات ندارد زیرا:
اولا انسان کامل منحصر در حضرت رسول (صلوات الله علیه) نیست، بلکه مفهومی است که می تواند مصادیق زیادی داشته باشد. پیامبران، نمونه انسان کامل بوده اند.(4) شیعیان نیز معتقدند که در هر زمان باید یک انسان کامل در عالم وجود داشته باشد که واسطه فیض حق تعالی است و حجت خدا بر بندگانش.(5)

ثانیا کمال مفهومی است تشکیکی، که مصادیقش از نظر شدت و ضعف با یکدیگر اختلاف دارند. بنا بر این، وقتی گفته می شود، رسول گرامی اسلام، انسان کامل است، این بدان معنا نیست که به یک مرتبه از کمال رسیده و بالاتر نمی تواند برود. خیر به این معناست که نسبت به سایر موجودات در حد کامل تری قرار دارد. همان طور که تمام انسان های کامل، در یک مرتبه نبوده اند و پیامبران که مصادیق این واژه هستند، خودشان از نظر مقام و مرتبه کمال دارای درجات متفاوتی بوده اند. «تلک الرسل فضلنا بعضهم علی بعض»(6)

ثالثا: انسان کامل از ابتدای تولدش که انسان کامل نیست، بلکه در اثر انجام کارها و اعمال اختیاری و ابتلاهایی که در طول زندگی می بیند، به مقام کمال انسانی می رسد.

__________
(1) المحاسن، ج1، ص27(نرم افزار جامع الاحادث 3.5).
(2) المحاسن، ج1، ص28(نرم افزار جامع الاحادث 3.5).
(3) الکافی، ج7، ص57، باب بَابُ مَا يَلْحَقُ الْمَيِّتَ بَعْدَ مَوْتِه‏(نرم افزار جامع الاحادث 3.5).
(4) مجموعه اثار استاد مطهری، وحی و نبوت، ج2، ص164.
(5) مجموعه اثار استاد مطهری، ولاها و ولایتها، ج3، ص286.
(6) سوره بقره، آیه 253.