جمع بندی فرق بین غنی و صمد در قرآن چیست ؟
تب‌های اولیه
سؤال:
فرق میان «غنی» و «صمد» در قرآن کریم چیست؟
پاسخ:
در هر دو کلمه، معنای بی‌نیازی و کفایت کردن وجود دارد؛ هم «غنی» به معنای بی نیازی است و هم «صمد».
«غنى» اگر به معناى كفايت باشد با «عن» و «من» می‌آید، و اگر به معناى بى نياز كردن باشد بدون «من» و «عن» می‌آيد.
البته «صمد» علاوه بر معنای فوق، به معنای مقصود نیز می‌آید یعنی همه موجودات، قصد او را می‌کنند و یا به عبارتی، مقصود همه موجودات است. و قطعا موجودی که همه موجودات برای رفع نیازهایشان، قصد او را می کنند، خودش بی‌نیاز است.
برای «صمد» معانی دیگری هم ذکر شده است، مانند سید و آقا، دائم و ثابت، صلابت و استحکام، شیء تو پُر، و ... . (1)
«صمد» به معنى آقا و بزرگى است كه براى انجام كارها به سوى او مى‌روند. به این معنا، در روایات نیز اشاره شده است. (2)
در حديثى آمده است كه اهل بصره نامهاى به محضر امام حسين (علیه السلام) نوشتند و از معناى «صمد» سؤال كردند، امام در پاسخ آن‌ها فرمودند: «... خداوند خودش "صمد" را تفسير فرموده است: «لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ» نه زاد، و نه زاده شد و احدى مانند او نيست، ... آرى خداوند "صمد" كسى است كه از چيزى به وجود نيامده، و در چيزى وجود ندارد و بر چيزى قرار نگرفته، آفريننده اشياء و خالق آن‌ها است، همه چيز را به قدرتش به وجود آورده، آن چه را براى فنا آفريده به ارادهاش از هم متلاشى مى‌شود، و آنچه را براى بقاء خلق كرده به علمش باقى مى‌ماند، اين است خداوند صمد ...». (3)
در حدیث دیگری از امام حسين (علیه السلام) براى «صمد» پنج معنا بيان شده:
«صمد» كسى است كه در منتهاى سيادت و آقايى است. ذاتى است دائم ازلى و جاودانى. وجودى است كه جوف ندارد (تو خالی نیست). كسى است كه نمى‌خورد و نمى‌آشامد. كسى است كه نمى‌خوابد. (4)
منابع:
1. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقيق: أحمد عبد الغفور عطار، دار العلم للملايين، چاپ چهارم، 1407ق، ج 2، ص 499؛ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، تحقيق: علي شيری، دار الفكر، 1414 ق، ج 5، ص 66 ـ 68؛ راغب، حسین، مفردات الفاظ القرآن، ص 492؛ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 4، ص 150، و ج 5، ص 125.
2. صدوق، محمد، التوحيد، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ص 94، ح 10؛ کلینی، محمد، الكافی، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج 1، ص 123، ح 1.
3. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 10، ص 861؛ صدوق، محمد، التوحيد، ص 91، ح 5.
4. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 10، ص 861.