جمع بندی علت و فلسفه حرام بودن رقص

به نظرم دوستان اختلافشان حقیقی نیست، بلکه هر کدام بر یک روی سکه، و یک بُعد از حقیقت تاکید دارند، با توجه به آیات و روایات فراوان و همچنین خالی بودن لذت های اخروی از مفاسد لذت های دنیوی بعید میدانم جناب ملاali منکر وجود لذت های مادی در بهشت باشند، بلکه اصالت آن را نمی پذیرند؛ و همچنین دوستان دیگر بر وجود این لذت ها و نعمت ها در بهشت تاکید دارند اما بعید است که با اصالت داشتن معنویات در دنیا و آخرت مخالف باشند.

سوال:
چرا رقص زن و شوهر برای یکدیگر جایز نیست؟ اساسا چرا همان لذائد نهی شده در دنیا، پاداش آخرت قرار گرفته‌اند؟

پاسخ:
برای پاسخ به این سوال باید به چند نکته توجه بفرمایید:

نکته اول: این که حرمت رقص زن و شوهر و بالعکس از مسلمّات فقه اسلامی نیست، برخی مانند آیت الله بهجت مطلقا رقص را حتی بین زن و شوهر جایز نمی‌دانند، برخی مانند آيات عظام صافى، فاضل، مكارم شیرازی و نورى همدانی فقط رقص زن برای شوهرش را جایز می دانند، و برخی مراجع مانند امام(ره)، و آیات عظام تبريزى، خامنه‏اى، سيستانى و وحيد، رقص هر دو را برای یکدیگر جایز می دانند.(1)
پس اولا این یک حکم قطعی اسلام نیست، انچه که مسلّم است اسلام برای رقص حد و حدود تعیین نموده، اما در مورد محدوده این مرز اختلاف نظر وجود دارد.

نکته دوم: اما به طور کلی علت محدود نمودن رقص و حرمت برخی لذت‌ها به انسان‌شناسی و جایگاه انسان در اسلام برمی‌گردد، انسان در اسلام اشرف مخلوقات است و در قرآن کریم به عنوان خلیفه خدا در زمین قلمداد شده است(2) انسان می تواند به جایی برسد که کائنات از او فرمان برند، خب وقتی خالق انسان چنین هدفی برای انسان در نظر گرفته است خارج شدن از این مسیر و چسبیدن به زندگی حیوانی و اشتغال به لهو ولعب خُسرانی غیر قابل جبران خواهد بود. چقدر نگاه باید حداقلی باشد که انسان نسبت به وجه تمایزش با سایرین بی تفاوت بوده، و از این هدف والا غافل شود و اصالت را به لذات غریزی زودگذر دنیوی و بُعد حیوانی خویش بدهد، تفاوت نگرش انسان با خداوند به خاطر همین تفاوت در عمق نگاه است، انسان قرار است در این مدت دنیایی محدود خانه ابدی‌اش را بنا کند، و هویت خویش را رقم بزند، خانه و هویتی که دیگر از نظر زمانی محدودیت ندارد، پس اگر ریاضی حساب کنیم یک زمان محدود برای ساختن یک زندگی نامحدود می شود هر ثانیه این زندگی دنیا، در مقابل نقش آن در آخرت بی نهایت ارزش دارد. به همین خاطر است که در اسلام از هرگونه لهو و لعب که نشانه غفلت انسان از هدف اصلی اوست نهی شده است، حضرت امیر(ع) می‌فرمایند:
«اهْجُرِ اللَّهْوَ فَإِنَّكَ لَمْ تُخْلَقْ عَبَثاً فَتَلْهُو»؛ لهو را كنار بگذار، زيرا كه به يقين تو عبث و بيهوده آفريده نشده اي كه به لهو و كارهاي بيهوده بپردازي(3)

و در برخی روایات به خصوص رقص اشاره شده است، پیامبر(ص) می فرمایند:
«أَنْهَاكُمْ عَنِ الزَّفْنِ وَ الْمِزْمَارِ وَ عَنِ الْكُوبَاتِ وَ الْكَبَرَات»؛ نهی می کنم شما را از رقص و مزمار و بربط و طبل.(4)
مشکل این است که ورود به این مسیر و اصالت دادن به خواهش‌های نفسانی، وابستگی به آن را به دنبال دارد، که هر چه زمان بگذرد دل کندن از آن را دشوارتر خواهد کرد، و این ابتدای مسیر هلاکت است، همان طور که امام علی(ع) می‌فرمایند:
«إِيَّاكُمْ وَ غَلَبَةَ الشَّهَوَاتِ عَلَى قُلُوبِكُمْ فَإِنَّ بِدَايَتَهَا مَلَكَةٌ وَ نِهَايَتَهَا هَلَكَة»؛ بپرهيزيد از غلبه كردن خواهشها بردلهاى شما پس بدرستى كه ابتداى آن بندگى، و انتهاى آن هلاكت است‏.(5)

پس اسلام به دنبال محدود کردن بیهوده انسان نیست، لذا لذت‌های دنیوی را مطلقا تحریم نکرده، بلکه با اصالت دادن به این لذت‌ها مخالف است، اصالت از نظر اسلام متعلق به بُعد روحانی انسان است، اسلام نگران این است که انسان خودش را در حد همین لذت های دنیوی پایین بیاورد و همین جا بماند، این هدف است که موجب حرمت برخی لذت ها شده است.
بنابراین مرز این محدودیت رقص در اسلام هر کجا که باشد: چه مطلقا جایز نباشد، چه فقط زن برای شوهر جایز باشد، و چه فقط زن و شوهر برای هم جایز باشد به خاطر آن است که ماوراء آن مصداق لهو و لعب دانسته شده است و ناسازگار با کرامت انسانی، و مانع رسیدن انسان به مقام الهی که برای آن خلق شده است.

نکته سوم: اما اینکه چرا همان لذات جسمانی که در دنیا محدود شده، در بهشت به انسان وعده داده شده:

اولا: در همان بهشت هم اصالت با لذت‌های معنوی است، همان‌طور که قرآن کریم مقام رضوان الهی را بالاترین نعمت بهشت می‌داند:
«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً في‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ»؛ خدا به مردان و زنان با ايمان بهشت‏هايى را وعده داده كه از زيرِ [درختانِ‏] آن نهرها جارى است در آن جاودانه‏اند، و نيز سراهاى پاكيزه‏اى را در بهشت‏هاى ابدى [وعده فرموده‏] و هم‏چنين خشنودى و رضايتى از سوى خدا [كه از همه آن نعمت ها] بزرگ‏تر است اين همان كاميابى بزرگ است‏.(6)

ثانیا: طبیعی بلکه حکیمانه است که با هر مخاطبی باید به زبان او سخن گفت و برای تشویق او به آنچه که به مصلحتش هست باید پاداشی از آنچه که دوست دارد برای او در نظر گرفت، هرگز هدف خداوند از امر و نهی و تکامل بشر، رسیدن او به حوری و نهر عسل و لحم طیر نیست، اما چه می شود کرد وقتی این پاداش ها در کام عموم بشر شیرین تر و برای آنها محسوس تر و ملموس تر است. اصلا این بهشت و نعمت های بهشتی در مقابل بدن بهشتیان و هزینه جسم آنهاست:
«إِنَّ أَبْدَانَكُمْ لَيْسَ لَهَا ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةُ، فَلَا تَبِيعُوهَا بِغَيْرِهَا»؛ به درستی که برای بدنهایتان هزینه (هم وزنی) نیست مگر بهشت، پس آن را به غیر بهشت نفروشید. (7)

اما ثمن و هزینه روح انسان بالاتر از بهشت است همان طور که آیت الله جوادی آملی در کتاب حکمت عبادات ضمن بیان روایت فوق به آن اشاره کرده اند.

ثالثا:علت تحریم برخی لذت‌ها در دنیا آثار مخرب و زیانبار آنهاست که لازمه مادی و دنیوی آنها بوده و انفکاک پذیر نیستند، اما لذت‌های آخرت این مفاسد را به دنبال ندارند، چرا که نعمت‌های بهشتی اگرچه از لحاظ ظاهری با این لذات دنیوی شباهت دارند ولی یکسان نیستند(8)، قرآن کریم می‌فرماید:
«كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً»؛ چون ميوه‏اى از آن روزيشان شود بگويند اين همانست كه قبلا روزى ما شده بود، و نظير آن بايشان بدهند.(9)
غذاى بهشت ثقل و سنگينى نمى‏ آورد، و نكاح آن فتور و سستى ندارد، نقصان و عيب و مرض و مرگ و سستى و كژى و كاستىِ اين عالم، معلول ثقل مادّه است، ولى در قيامت مادّه‏ ثقل ندارد. تمام جهات نعمت و لذّت متراكماً موجود است، و آثار و خواصّ مادّه و ثقل و كثافت آن نيست. آنجا بهشت حقيقى حقيقى، بدون جهات عدميّه و نقصان است؛ و بنابراين، لذّت آن پيوسته، و دگرگونى و خرابى و تشويش در آن راه ندارد.(10)

قرآن کریم نیز در برخی آیات به این تفاوت‌ها اشاره فرموده است:
«فِيهَا أَنهْارٌ مِّن مَّاءٍ غَيرْ ءَاسِنٍ وَ أَنهْارٌ مِّن لَّبنَ‏ٍ لَّمْ يَتَغَيرَّ طَعْمُهُ وَ أَنهْارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِينَ وَ أَنهْارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّى»؛ در آن نهرهايى است از آبى كه مزه و رنگش برنگشته و نهرهايى از شير كه طعمش دگرگون نشده و نهرهايى از شراب كه براى نوشندگان مايه لذت است و نهرهايى از عسل خالص است‏(11)
و نیز می‌فرماید:
«بِأَكْوَابٍ وَ أَبَارِيقَ وَ كَأْسٍ مِّن مَّعِينٍ* لَّا يُصَدَّعُونَ عَنهْا وَ لَا يُنزِفُون‏»؛ با قدح ها و كوزه‏ها و جام هايى از باده ناب و پاك، كه از نوشيدنش نه سردرد گيرند، و نه مست و بى‏ خرد شوند.(12)
ما در این دنیا مشغول حرکت و سیر به سمت جایگاه ابدی هستیم، و مشغول شدن به این لذت‌هایی که دوامی ندارند نباید موجب غفلت از آن حرکت شود، اما بهشت مقصد است، نه مسیر، لذت‌های آنجا، لذت‌های حقیقی بوده که ضرری به دنبال نداشته، و مزد چشم پوشی از لذت‌های دنیاست.

پس با توجه به این که ماهیت لذت های دنیا و آخرت با هم متفاوت است، این که خدا بگوید شما از شراب دنیایی بپرهیزید که موجب زوال عقل می شود و مستی و هزار مفسده از پی آن می آید، من هم در عوض از شراب بهشتی به شما خواهم نوشاند که لذت آن هزاران برابر بوده، اما هرگز مستی و مفاسد دیگر آن را ندارد؛ این که بگوید از خوردنی های حرام که ضمیر شما را ظلمانی کرده و چشم حق بینتان را کور می کند بپرهیزید و من در عوض در سرای دیگر شما را اطعامی خواهم کرد که نه سنگینی دارد و نه رخوت و سستی؛ منطقی و حکیمانه است.
__________________________________
1. امام(ره)، استفتاءات، ج 2، (مكاسب محرمه)، س 35؛ تبريزى، استفتاءات، س 1042 و 1067؛ خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س 1171؛ سيستانىsistani.org(رقص) ش 7؛ وحید، سوال از دفتر؛ مكارم، استفتاءات، ج 1، س 534 و 535؛ صافى، جامع‏الاحكام، ج 2، س 1580؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1736 و 1738؛ نورى، استفتاءات، ج 2 س 574؛ به نقل از پرسمان دانشجویی.
2. بقره:2/30.
3. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غررالحکم، دار الكتاب الإسلامي‏، چاپ دوم، 1410ق، قم، ص145.
4. کلینی، محمد، الكافي، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق، تهران، ج6، ص432.
5. غررالحکم، ص175.
6. توبه:9/72.
7. الکافی، ج1، ص19.
8. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، انتشارات فرهنگ اسلامى‏، چاپ دوم، 1365ش، قم، ج1، ص247-250.
9. بقره:2/25.
10. طهرانی، محمد حسین، معاد شناسى، نشر نور ملكوت قرآن‏، چاپ دوم، 1423ق، مشهد، ج‏10، ص:196، 197.
11. محمد:47/15.
12. واقعه:56/19.