جمع بندی علت ترتیب قرآن به صورت فعلی

سلام علیکم دلیل اینکه سوره علق که اولین سوره ای بود که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شد، در قرآن های موجود اولین سوره نیست، این است که؛ ترتیب سوره ها در قرآن موجود بر اساس ترتیب نزول نیست. یعنی قرآنی که بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در زمان مدعیان خلافت جمع آوری شد، بر اساس ترتیب نزول مرتب نشد، بلکه ملاک کلی در چینش سوره ها، بزرگی و کوچکی آنها بود، به همین دلیل می بینیم که سوره های بزرگ مانند سوره بقره و آل عمران و نساء در ابتدا و سوره های کوچک در جزء سی ام قرار گرفتند. دلیل اینکه سوره حمد با وجود اینکه از نظر حجم جزء سوره های کوچک محسوب می شود، ولی با این وجود در ابتدای قرآن قرار گرفت این است که؛ این سوره به نام فاتحه الکتاب معروف بود، یعنی سوره ای که کتاب قرآن با آن آغاز می شود، بنابراین سوره حمد در ابتدا قرآن قرار گرفت. ترتيب موجود سوره ‏هاى قرآنى ـ كه از سوره حمد شروع مى‏ شود و به سوره الناس ختم مى‏ گردد ـ قطعاً با ترتيب نزول آنها هماهنگى ندارد؛ زيرا بسيارى از سوره‏ هايى كه در مكه و در آغاز بعثت نازل شده است، اكنون از جهت ترتيب در پايان قرآن قرار گرفته و بر عكس بسيارى از سوره‏هاى مدنى در اول يا وسط قرآن قرار گرفته است. تقريباً مى‏ توان گفت ترتيب موجود سوره‏ هاى قرآن برعكس ترتيب نزول آنها مى‏ باشد و ابتدا سوره ‏هاى طولانى آمدهاست و در آخر به سوره‏ هاى كوتاه كه نوعاً مكى هستند ختم مى‏ شود، ولى مسئله اين است كه آيا ترتيب كنونى سوره قرآن به دستور پيامبر(صلی الله علیه و آله) انجام گرفته يا با اجتهاد و رأى صحابه بعد از پيامبر(صلی الله علیه و آله) بوده است؟ نظر اكثر محققان بر آن است كه ترتيب موجود، امر توقيفى است؛ يعنى، از جانب خدا و به دستور پيامبر(صلی الله علیه و آله) انجام شده است . مؤيد آن روايتى است از ابى بن كعب كه گفت: روزى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا احضار كرد و فرمود: جبرئيل مرا مأمور ساخته تابر تو درود و تهنيت بگويم و قرآن را بر تو بخوانم... و سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به بيان فضيلت سوره ‏هاى قرآنى به ترتيب موجود در قرآن از سوره حمد تا الناس پرداخت. بنابر این ترتيب كنوني قرآن، غير از ترتيب نزول است و اعتقاد بسياري از قرآن پژوهان بر آن است كه ترتيب قرار گرفتن فعلي سوره ها، طبق دستور پيامبر است و اين ترتيب، ناشي از مصلحت ها و مناسبت هايي است كه ما از آن خبر نداريم و در اين زمينه ها، تابع امر پيامبر هستيم.   پی نوشت:

1. براي اطلاع بيش تر ر.ک: حجتي كرماني، تاريخ قرآن كريم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1377 ش، ص 83-109

 

جمع بندی پرسش: چرا سوره علق که اولین سوره بر پیامبر نازل شده به ترتیب در قرآن نیامده و سوره فاتحه اول آمده است؟؟ پاسخ: دلیل اینکه سوره علق که اولین سوره ای بود که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شد، در قرآن های موجود اولین سوره نیست، این است که؛ ترتیب سوره ها در قرآن موجود بر اساس ترتیب نزول نیست. یعنی قرآنی که بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در زمان مدعیان خلافت جمع آوری شد، بر اساس ترتیب نزول مرتب نشد، بلکه ملاک کلی در چینش سوره ها، بزرگی و کوچکی آنها بود، به همین دلیل می بینیم که سوره های بزرگ مانند سوره بقره و آل عمران و نساء در ابتدا و سوره های کوچک در جزء سی ام قرار گرفتند. دلیل اینکه سوره حمد با وجود اینکه از نظر حجم جزء سوره های کوچک محسوب می شود، ولی با این وجود در ابتدای قرآن قرار گرفت این است که؛ این سوره به نام فاتحه الکتاب معروف بود، یعنی سوره ای که کتاب قرآن با آن آغاز می شود، بنابراین سوره حمد در ابتدا قرآن قرار گرفت.   ترتيب موجود سوره ‏هاى قرآنى ـ كه از سوره حمد شروع مى‏ شود و به سوره الناس ختم مى‏ گردد ـ قطعاً با ترتيب نزول آنها هماهنگى ندارد؛ زيرا بسيارى از سوره‏ هايى كه در مكه و در آغاز بعثت نازل شده است، اكنون از جهت ترتيب در پايان قرآن قرار گرفته و بر عكس بسيارى از سوره‏هاى مدنى در اول يا وسط قرآن قرار گرفته است. تقريباً مى‏ توان گفت ترتيب موجود سوره‏ هاى قرآن برعكس ترتيب نزول آنها مى‏ باشد و ابتدا سوره ‏هاى طولانى آمدهاست و در آخر به سوره‏ هاى كوتاه كه نوعاً مكى هستند ختم مى‏ شود، ولى مسئله اين است كه آيا ترتيب كنونى سوره قرآن به دستور پيامبر(صلی الله علیه و آله) انجام گرفته يا با اجتهاد و رأى صحابه بعد از پيامبر(صلی الله علیه و آله) بوده است؟ نظر اكثر محققان بر آن است كه ترتيب موجود، امر توقيفى است؛ يعنى، از جانب خدا و به دستور پيامبر(صلی الله علیه و آله) انجام شده است .   مؤيد آن روايتى است از ابى بن كعب كه گفت: روزى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا احضار كرد و فرمود: جبرئيل مرا مأمور ساخته تابر تو درود و تهنيت بگويم و قرآن را بر تو بخوانم... و سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به بيان فضيلت سوره ‏هاى قرآنى به ترتيب موجود در قرآن از سوره حمد تا الناس پرداخت.   بنابر این ترتيب كنوني قرآن، غير از ترتيب نزول است و اعتقاد بسياري از قرآن پژوهان بر آن است كه ترتيب قرار گرفتن فعلي سوره ها، طبق دستور پيامبر است و اين ترتيب، ناشي از مصلحت ها و مناسبت هايي است كه ما از آن خبر نداريم و در اين زمينه ها، تابع امر پيامبر هستيم.       پی نوشت:

1. براي اطلاع بيش تر ر.ک: حجتي كرماني، تاريخ قرآن كريم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1377 ش، ص 83-109