جمع بندی ضرورت بعثت انبیاء از دیدگاه عقلی

[=microsoft sans serif]
سلام و صبح به خیر
شما به عنوان یک انسان عاقل، وقتی کاری را میخواهید انجام دهید، اول باید آن کار برایتان رجحان داشته باشد.
بعد که رجحان داشت، اراده شما به آن تعلق میتواند بگیرد و میتواند نگیرد.
اما اگر آن کار جدای ازاراده شما، به خودی خود ضرورت داشته باشد، پس تعلق اراده به آن معنا ندارد و امری الزامی و اجباری میشود نه اختیاری.
مگر اینکه ضرورت را خود شما به آن داده باشید که البته این ضرورت، شما را مجبور به انجامش نمیکند بلکه خودتان اراده میکنید که انجامش بدهید و ضرورت پیش از فعل و از جانب خود فاعل، الزام آور نیست.
بنابراین برای اینکه کاری انجام شود، صرفا رجحان کفایت میکند و نیازی به ضرورت نیست.
حتی اگر این ضرورت از جانب خود شخص وارد شده باشد(کتب علی نفسه الرحمه)، این ضرورت نافی اختیار و انتخاب حالت دیگر نیست.
خودش میتواند این ضرورت را به هم بزند اما به خاطر لطفش به هم نمی زدند(در مورد خداوند) و ممکن است به هم نزند(در مورد سایر جانداران مختار)

پس هیچ ملازمه ای میان حکمت الهی و ضرورت پیشین آن فعل وجود ندارد.
بلکه ملازمه میان حکمت الهی در انجام یک فعل و رجحان و با یک نگاه حتی عدم مرجوحیت آن فعل وجود دارد.

توجه کنید.
با این بحث ما نمیخواهیم نبوت را اثبات کنیم.
اثبات نبوت از طرق دیگری است.
با این بحث صرفا ضرورت نبوت(به هر معنایی از ضرورت) اثبات میشود.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;882868 نوشت:

آیا نمی توانیم مثلاً برای بحث شکر منعم بگوییم شکری که همین عقل موجود انسان بدان قد می دهد هم شکر هست، ولی آیا یقین داریم که مورد قبول منعم هم هست؟ آیا یکی از مظاهر لطف خدا همین نیست که بشر را از بلاتکلیفی خارج کند؟

اینها ادله خارج از این قاعده است.
اما این قاعده به تنهایی دلیل متقنی بر اثبات ضرورت نبوت نیست.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;882868 نوشت:

آیا نمی توانیم به این مسئله ایراد بگیریم که «آنچه برای انجام تکلیف عقلی به عقل انسان می رسد» از یک سو بین انسانهای مختلف بسیار متفاوت است[آیا همان اختلاف شدیدی که عقول بشر بر سر کمال دارد، بر سر تکلیف عقلی ندارد؟]

بله اما میتوان مدعی شد که همین مقدار حداقلی از شکر، برای تحقق تکلیف عقلی شکر منعم کافی است و هر کسی به همان اندازه که میفهمد بالاخره مصداق شکر منعم هست.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;882868 نوشت:

و از سوی دیگر، در مسئلۀ شکر منعم بیشتر[یا به صورت دقیقتر تمامی] مصادیقی که به ذهن ما می رسد، در واقع اقتباسی از ادیان موجود است؟

مشکل همینجاست که مدعی میتواند بگوید که مصادیق بیشتر، مشکوک الثبوت و اللزوم است. پس اینکه از کجا آمده مهم نیست.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;882868 نوشت:

آیا نمی توانیم بگوییم این خود عقل است که حکم می کند که مثلاً باید شکر منعم کرد، ولی همین عقل می گوید راه انجامش را نمی دانم؟ مثلاً عقل بر اساس کدام صغرا و کبرای منطقی، فهمیده است که مصداق شکر منعم، تشکر زبانی است، و نبودن چنین برهان عقلی در اثبات اینکه فلان عمل مصداق بارز شکر منعم است، نشانگر این است که عقل راه شکر منعم را نمی داند.

حداقلش را میداند و علمش نیز به واسطه فهم متعارف بشر است که شکر زبانی را یکی از مراتب شکر به شمار می آورد.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;882868 نوشت:

آیا در برابر این گزاره که «من فقط عقل دارم» نمی توانیم بگوییم: «خیر فقط عقل نداری، قوای شهوانی هم داری که از عمل به احکام عقل باز می دارند» و آیا این مسئله باعث نمی شود که خدای حکیم برای پیروی از عقل، عاملی تشویقی ایجاد کند؟

این مدعا، برفرض صحت، خروج از قاعده و تمسک به دلیل حکمت است.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;882868 نوشت:

با توجه به اینکه هدف ما اثبات عقلایی مسئله است، آیا شما در گزاره های فوق، چیزی می بینید که مورد قبول عقلا نیست؟ و اگر چنین موردی نمی بینید، احتمال مورد نظر، غیرعقلایی محسوب نخواهد شد؟

همینکه برخی از عقلای عالم، عقلاً احتمال میدهند که شکر زبانی کفایت میکند و دلیل متقنی از خود قاعده نیز بر لزوم شکر بیشتر نداریم، برای ناکافی بودن قاعده کفایت میکند.

[=microsoft sans serif]
باسلام
ثبوت تکلیف عقلی، امری وجدانی و همگانی است که هر کسی خود را در برابر منعم و نعمت دهنده اش، بدهکار میبیند و حداقل خود را ملزم به شکر در برابر نعمتها می یابد.

شما ضرورت را با جبر خلط کرده اید...

ضرورت داشتن به معنای جبر نیست. و اصلا بحث ارتباطی به جبر و اختیار ندارد.

اگر کسی بگوید طبق قاعده لطف بر خدا حتم و لازم و ضروری است که نبی بفرستد یعنی اثبات ضرورت ارسال نبی.

بله ممکن است اشاعره اشکال کنند این ضرورت به معنای جبر است اما ما که اشعری نیستیم...

لذا ارسال نبی از باب لطف هم که باشد ضرورت دارد.

و ما هم به دنبال همین بودیم.

شما گفتید نیاز به اثبات ضرورت ارسال نبی نیست
و ما گفتیم هست.

خیلی چیزها ممکنه از نظر ما لطف به نظر بیاد و از نظر خدا لطف نباشه. مثلاً به نظر من نوشته شدن آیات قرآن بر روی ماه، طوری که در تصاویر با کیفیتی که از ماه گرفته میشه هم دیده بشه می تونست یک معجزه باشه که راه رو بر هر شکی ببنده. اما آیا میشه نتیجه گرفت که لزوماً خدا از سر لطف این کار رو انجام داده؟

مسئله اینه که حکمت خدا لزوماً با حکمت ما یکی نیست. اگر ما بتونیم تعیین کنیم که چه چیزی با حکمت خدا سازگاره و چه چیزی نیست، در اون صورت باید خودمون هم حکیم مطلق باشیم.

می بینید، این تمثیلها خودشون می تونند جای سوال باشند. آیا دنیا مثل یک مهمانی است؟ آیا مثل یک کلاس درسه؟ آیا مثل یک جلسه امتحانه و ... . اثباتهای احتمالاتی و مبتنی بر شاید و اگر ممکنه در بعد فردی کارایی داشته باشند، اما اگر بخواهیم دیگران رو مجبور به پذیرش یک عقیده کنیم نیاز به اثبات محکم داریم.

اما این بدان معنا نیست که ما از پیش برای خداوند هدفی از کارهایش را تعیین کنیم و ربطی هم به این مسئله ندارد.

دوم: اثبات احتمالی نیز شخصی نیست. اینکه دفع ضرر محتمل که محتمل آن قوی ولی اصلش احتمالی ضعیف است، قاعده کلی است نه یک امر شخصی.

چرا خروج از قاعده است؟ قاعدۀ مورد نظر هم می گوید برای تکالیف عقلی همچون شکر منعم، لازمۀ لطف خداست که او را به انجام تکلیف نزدیک کند؛ آیا از بین بردن بلاتکلیفیها، مصداق بارز چنین امری نیست؟
اینکه این قاعده بیشتر مؤید است تا مُثبِت، را شنیده ام، ولی گمان نمی کنم این شبهه باعث این مسئله شود.

اینی که شما نوشتید، همان صورت مسئله است و چیزی که ما نوشتیم جواب محتملی برای این مسئله است. بله، در این حالت هر کسی به شکلی مصداقی غیرقطعی برای شکر منعم می یابد، ولی این «کافی» بودنش که می فرمایید پشتوانه اش چیست؟

همان اندازه ای که کسی می فهمد، چگونه مصداق شکر منعم است(مگر اینکه منظورتان از مصداق، چیزی شکری باشد که عملاً رخ می دهد و نه شکر حقیقیِ منعم). احتمال؟ بله احتمال عقلی هست، ولی عقلایی نیست! عقلا نمی پذیرند که وقتی کسی در حق ما نیکی کرده است، برویم هر کاری که به نظرمان خوب بود را در حقش انجام بدهیم، و این را تشکر کافی بنامیم. اساساً معیار کفایت چیست؟!

ولی بله مدعی ممکن است چنین سخنی بگوید، ولی نه عقل چنین استنتاجی را می پذیرد و نه عقلا! چگونه از جملۀ اول، جملۀ دوم را می توان استنتاج گرفت؟ نتیجۀ منطقی از جملۀ اول، این است که بگوییم لازمۀ لطف مقرب خداست که ما را در میان مصادیق بسیار و مشکوک الثبوت و اللزوم برای عقل، به سوی مصادیق حقیقی تشویق کند

اینکه می فرمایید «علمش نیز به واسطه فهم متعارف بشر است که شکر زبانی را یکی از مراتب شکر به شمار می آورد» مربوط به روابط بشری است، اینرا بشر حتی در مورد سایر موجودات زنده هم، با وجود اینکه آنها به لحن و سخن او واکنشی در حد عقل خود نشان می دهند، انجام نمی دهد. فرض کنید یک سگ امدادگر، جان یک مصدوم را نشان بدهد، و بعد مصدوم از او «تشکر زبانی» کند! عقلا به او خواهند گفت که تو اگر یک تکه گوشت جلوی این سگ می گذاشتی یا نوازشش می کردی، خیلی بیشتر از این تشکر زبانی او را خوشحال می کردی. این تمثیل نشان می دهد که بشر بنا به تجربۀ شخصی از واکنش مخاطب به «فهم متعارف» می رسد، و مثلاً چون می بیند که سگ مثال ما نوازش و غذا دادن را بیشتر از تشکر زبانی دوست دارد، ولی اگر با یک انسان امدادگر طرف باشیم، قدردانی و تشکر زبانی، خیلی خشنود کننده تر از دست نوازش کشیدن و دعوت به صرف غذاست! اینها را ما از کجا می دانیم؟ به واقع از طریق تجربه.
حال آیا، عقل یا عقلا می پذیرند که ما بگوییم برداشتهای تجربی خود را به خدایی که اکثراً تجربه اش نکرده ایم، تعمیم بدهیم؟

اتفاقاً این قاعده اصلاً نمی گوید عقل نمی داند تکلیف عقلی اش چیست، تا این شبهه پیش بیاید، زیرا اگر چنین بگوید دیگر لطف هم، از جهت تکالیف عقلی و نه از جهت کمال، بر خدا واجب نخواهد بود: آنگاه اگر خدا بخواهد می تواند عقل ما را به تکلیف عقلی آگاه کند، یا می تواند اصلاً چنین نکند؛ بستگی به هدف خدا خواهد داشت و وارد دلیل حکمت خواهیم شد.

با سلام دوباره. اشتباه نوشتم. سؤالم این بود که آیا تکلیف شرعی یکی از نتایج این قاعده و در واقع همان مصداق لطف مقربی هست که خدا به ما در زمینۀ تکلیف عقلی می کند؟

آیا صحیح است که بگوییم که تکالیف شرعی، در واقع مصادیقی از همان راهنمایی هستند که می گوییم خدا بر اساس دلیل حکمت برای بشر قرار بدهد تا او را به سوی کمال و تعالی هدایت کند؟

بعلاوه آیا در بحث حکمت ما مدعی هستیم که رسیدن به کمال مورد نظر خدا، فقط و فقط از طریق آنچه خدا به ما از طریق انبیاء ارائه می دهد، است؟ اگر آری دلیلمان چیست؟

اینجا برای بنده یک سؤال پیش می آید که آیا خدا وقتی عملی به تحقق هدفی کمک کند حتماً آنرا انجام می دهد؟ و چرا؟

مثلاً در تمثیل مهمانی، اگر دعوت کننده، محل مهمانی را به مهمان نگوید که فعلش غیرحکیمانه است، پس محل برگزاری را حتما به مهمان می گوید، ولی آیا از آنجا که فرستادن یک ماشین به دنبال او باعث می شود که هدفش بهتر تحقق پیدا کند، باعث می شود که ضروری باشد که یک ماشین هم به دنبال او بفرستد؟

[=microsoft sans serif]
بله درست میفرمایید، این قاعده میزان اگاهی عقل از تکلیفش را مشخص نمیکند،
بلکه بیان میکند هرچه تکلیف عقلی انسان است(به هر میزان که باشد)، تکالیف شرعی از جانب خداوند لطفی در حق انسان میشود.(حال به هر صورتی که لطف باشد)
بنابراین، میزان تکلیف عقل(حداقل یا اکثرش) از اینجا روشن نمیشود.
اما از بیرون قاعده:
عقل وظیفه حداقلی خودش را میداند. برای زائدش دلیل میخواهد.

[=microsoft sans serif]
باسلام
این دلیل همین را میگوید.
اگر حکیم است باید کاری کند که هدفش محقق شود.
البته این به معنای سلب قدرت از خداوند نیست بلکه این ضرورت را هم خودش خواسته و هم خودش میتواند آنرا به هم بزند اما نمیزند.

هدف که هدایت انسانه. مسئله روی نحوه استفادهاز وسیله هاست. مثلاً ممکنه من فکر کنم که نوشته شدن آیات قرآن روی ماه به طور واضح که هیچ شکی در اون نباشه یک وسیله خوب برای رسیدن به این هدفه. یا فکر می کنم که اگر خدا شکاف ماه که بر اثر شق القمر ایجاد شده بود را مخفی نمی کرد، دیگه نیاز نبود شایعه اش ساخته بشه.

شما هم معتقدید اگر پیامبر فرستاد بشه خوب هست و نتیجه میگیرید که خدا حتماً باید این کار رو انجام داده باشه. آیا میش در مورد چیزهای دیگری که اونها رو درست فکر می کنیم هم نتیجه بگیریم که حتماً انجام شده اند؟

مسئله دفع ضرر احتمالی هم برای اجرای برخی قوانین دینی کارایی نداره، مثل حکم ارتداد. ما نمی تونیم فردی رو به خاطر نپذیرفتن یک عقیده بکشیم در حالی که مطمئن نیستیم اون عقیده درست باشه. خب شاید اون فرد هم دلایلی برای طرز فکر خودش داشته باشه که از دلایل ما قویتر باشه. پس در چنین مواردی به یک اثبات خیلی خیلی محکم نیازمندیم.

با سلام. عرض من این بود که این شبهه که «من عقل خودم را دارم و عقل من مصادیقی از تکلیف عقلی را می فهمد و انجام آنها برای انجام تکلیف عقلی کفایت می کند» مربوط به وقتی است که ما بگوییم خدا باید لطف محصل را به کار ببندد، ولی وقتی ما از بحث لطف مقرب و تشویقی که ناشی از جود خداست، سخن بگوییم، این شبهه بی اثر است. آیا اینطور نیست؟

ولی سؤال من این است که آیا اگر امری صرفاً کمک کننده به تحقق هدف خدا باشد، آیا لازمۀ حکمت خدا هست که حتماً آن امر را فراهم سازد؟ و چرا؟

تمثیل مهمانی هم به آن اشاره کردم، از همین حیث بود، که لازمۀ تحقق هدف مهمانی دادن دعوت و دادن آدرس هست، که لازمۀ حکمت برگزار کنندۀ مهمانی است، ولی آیا اکر برگزار کننده ببنید که فرستادن ماشین به دنبال مهمان، برای تحقق برگزاری مهمانی مفید است، آیا اینجا هم لازمۀ حکمتش است که ماشین به دنبال آنها بفرستد؟

این سؤال احتمالاً آخرین «سؤال جدید» من در این تاپیک خواهد بود و بعد از این فقط پیگیری پاسخ چند سؤال اخیرم را می کنم: اینکه هدف خدا از آفرینش بشر(یا در معنای عامتر موجود مختار)، عبادت و اطاعت بوده است، دلیل عقلی هم دارد، یا فقط بر اساس نقل به آن می رسیم؟

باسلام
مثلا؟

[=microsoft sans serif]
به نظر میرسد اگر کسی احتمال کفایت مودای عقل و وجدان را بدهد و نیز مازاد بر آن را بدون دلیل بداند، این شبهه را میتواند مطرح کند چه در لطف مقرب و چه لطف محصل.
در ضمن تلقی از لطف محصل که در کلام شما بود، دقیق نیست.
این لطف محصلی که شما مطرح کردید به الجاء و جبر بندگان کشیده میشود و اصلا نباید محقق شود.
در حالیکه لطف محصل در برخی موارد وجود دارد.
بلکه لطف محصل در همین مقوله نبوت، با اختیار فرد منافات ندارد.

[=microsoft sans serif]
البته بحث ما در این تاپیک این مسئله نیست، ولی به صورت خلاصه عرض میکنم.
کرچه در برخی بیانها خواسته شده که هدف خداوند را به صورت مشخص و عقلی اثبات شود ولی از آنجا که عقل توان درک جزئیات را ندارد و جزئی را نمیتوان با عقل اثبات کرد، تنها چیزی که میتوان گفت این است که بله هدف خداوند از افرینش هر موجودی، رساندن آن موجود به کمال لایق خود آن موجود است.
اما اینکه این کمال لایق چیست و چه وسایل و چه اهداف میانی ای دارد، با عقل قابل اثبات نیست.

[=microsoft sans serif]
اگر برای کسی اعتقاد به دین و خدا، دفع ضرر محتمل نباشد که نیست.
اما برای غالب انسانها که هست.
هر کسی به اطراف این قضیه فکر کند متوجه میشود که حتی اگر دلیل قانع کننده ای نیز برای وجود خدا و صحت ادیان نداشته باشیم ولی حداقل احتمال صحت که دارد ولو احتمال ضعیف.
وقتی این احتمال ضعیف بررسی میشود مشخص میشود که میزان خطر ورای این احتمال ضعیف آنقدر زیاد و طولانی است که ریسک کردن در آن غیر عقلائی است.
در مورد ارتداد هم بحث کاملا فرق دارد وکسی را به خاطر شبهه و دلیل نمیکشند.

با این حساب و از این حیث، به نظر شما کفایت عقل و وجدان برای شناخت تکلیف عقلی، وجوب لطف مقرب را از بین می برد؟

مثالها رو خدمت شما عرض کردم. من و شما ممکنه بر اساس نظر و طرز فکر خودمون، معتقد باشیم که اگر خدا چنین و چنان می کرد خوب بود. اما نمیشه با قطعیت نتیجه بگیریم که نظر خدا هم با نظر ما یکسانه.

مثلاً به نظر شخصی من، اگر خدا شکاف ماه کا معتقدیم بر اثر شق القمر ایجاد شده رو مخفی نمی کرد خیلی خوب بود. دیگه نه نیاز به ساخت شایعه اش بود و نه نیازی وجود داشت که اینهمه در مورد اثبات عقاید با هم بحث کنیم. یا اگر به جای ماه یه صفحه نمایشگر وجود داشت که پیامهای روزانه خدا رو می نوشت خیلی خوب بود اما به این معنا نیست که خدا چنین کاری رو انجام داده. من با عقل خودم فکر می کنم این کار می تونست به هدایت مردم منجر بشه و شک و شبهه ها رو از میان برداره اما شاید خدا نظر دیگری داشته باشه.

با سلام مجدد، این فرمایش شما، را قبول دارم، ولی وقتی اینکه شما تأیید کردید که تکالیف شرعی یکی از اصلی ترین مصادیق همان راهنمایی هستند که می گوییم خدا باید بر اساس دلیل حکمت برای بشر قرار بدهد تا او را به سوی کمال و تعالی هدایت کند، و اگر بگوییم منظورمان از عبادت و اطاعت، همان عمل به تکلیف شرعی است، این مسئله به صورت عقلی ثابت می شود:

1.هدف خداوند از افرینش هر موجودی، رساندن آن موجود به کمال لایق خود آن موجود است(فرمایش شما در پست 170)

2.برای تحقق هدف الهی، نیاز است تا برنامه رسیدن به آن هدف را برای آنان مهیا کند(فرمایش شما در پست 3)

3.تکلیف شرعی «از جمله اصلی ترین مصادیق آن است.»(فرمایش شما در پست 164)

نتیجه: تکلیف شرعی موجود مختار، که از آن به اطاعت و عبادت تعبیر می کنیم، بخشی از برنامۀ خدا در خلقت موجودات محتار است و لذا یکی از اهداف خدا، در خلقت انسان است.(هر چند این هدف پس از هدفهای دیگری مطرح باشد)

اول اینکه، به لحاظ عقلایی، برخلاف روش عقلاست که به صرف خطر احتمال ناشی از عدم اعتقاد به چیزی که برایش دلیلی نیافته اند(نمی گویم دلیلی نیست، بلکه فرض فرمایش شما، نیافتن دلیل است) این خطر احتمالی را «بپذیرند» و به آن چیز اعتقاد پیدا کنند. مثلاً اگر من بنویسم که در صورتی که بعد از خواندن این جمله، فوراً چشمتان را نبندید، اسیر یک نفرین ابدی خواهید شد، شما این حرف را می پذیرید؟ ضمن اینکه ما فقط با یک جزء احتمالی هم روبرو نیستیم، بلکه احتمال دارد خدایی باشد، و احتمال دارد این خدای احتمالی اگر به اون اعتقاد پیدا نکنیم از دست ما عصبانی بشود، و احتمال دارد که این عصبانیت او، منجر به جهنم شود و... خب عقلا، بخاطر یک چنین احتمال مرکبی، به این خدا اعتقاد پیدا نمی کنند، هر چند در صورتی که احتمال خطر را، قابل توجه ببینند، در مورد صحت سقمش تحقیق می کنند. پس این نوع ایمان و اعتقاد، عقلایی نیست، که البته عقلی هم نیست.

دوم اینکه شاید، در سایر ادیان، چنین سخنی پذیرفتنی باشد، ولی بنده گمان می کنم که چنین باوری با روح اسلام در تضاد است، زیرا کسی که بنا به دفع خطر احتمالی به خدا و دین و اسلام معتقد شده است، دقیقاً برخلاف دستور قرآن عمل کرده است: «لا تقف ما لیس لک به علم.» متقابلاً خدایی که چنین دستوری می دهد نیز، بابت عدم اعتقاد به چیزی که بدان علم نداشته ایم، مجازات نمی کند(البته با یک تبصرۀ مهم: بابت قصور در بررسی و تحقیق، مجازات می کند.)
لذاست که بنده گمان می کنم، که بحث دفع خطر احتمالی، مثل ریشۀ اصلیش که آیات بشارت و انذار است، فقط از این حیث مفید است که بشر «به مسئله بیندیشد و به صورت جدی بررسی کند» که این راه عقلاست، یعنی عقلا هم وقتی با یک خطر احتمالی روبرو می شوند، به بررسی صحت و سقمش می پردازند، ولی بی دلیل آنرا نمی پذیرند.

[=microsoft sans serif]
اگر محتمل ما قوی باشد، عقلا به آن توجه میکنند.
مثلا یک بازرگان را در نظر بگیرید.
شخصی میخواهد به یک منطقه تفریحی برود.
حضور در این منطقه تفریحی از نظر شغلی و موقعیت اجتماعی او، ممنوع است. میداند که اگر مسئولان او متوجه بشوند او را از کار اخراج میکنند، جریمه مالی وزندان و.. در انتظار اوست. او به واسطه کارهایی که انجام میدهد(تغییر شکل و ..) احتمال ضعیف میدهد که شناسایی شود.
از سوی دیگر، تمایل زیادی به بودن در آن منطقه را دارد.
حال به نظر شما کسی که علاقه به شغل و موقعیت اجتماعی و مالی خودش دارد، به خاطر اینکه احتمال شناسایی اش کم است، ریسک میکند و به آنجا سفر میکند یا به خاطر همین احتمال کم که عواقب بدی برایش در پی دارد از آنجا صرف نظر میکند.

در بحث ما نیز مهم این نیست که یک احتمال است یا چندین احتمال به صورت ترکیبی، مهم این است که این احتمال، محتمل قوی ای دارد. البته واضح است که هرچقدر میزان احتمال بیشتر شود، مخالفت با آن غیر عقلائی تر است.

[=microsoft sans serif]
اولا: علمی که در آیه شریفه بیان شده، صرفا یقین نیست بلکه ظن و گمان را نیز شامل میشود. بنابراین اگر کسی به واسطه احتمال عقلائی که دارای محتمل قوی است، به صدق دعوت انبیاء حداقل گمان صدق پیدا کرد ایه شامل او نمیشود. چنانکه سیره عقلا در عمل به ظواهر خودش عمل کردن بر اساس علم شمرده میشود وگرنه تبعیت کردن از خود این آیه(که صرفا ظهور است و ظهور، امری ظنی است) متابعت کردن از غیر علم میشد(ر.ک. تفسیر المیزان، ذیل آیه)

[=microsoft sans serif]
ثانیا: احتمال عقلائی منشأ تحقیق بیشتر و احتیاط است نه لزوم عمل از همان ابتدا.
یعنی کسی که احتمال عقلایی را میدهد ولو گمان برایش ایجاد نشده است، بر اساس سیره عقلاء باید از مخالفت بپرهیزد و در ادامه نیز تحقیق کند که این احتمال صادق است یا محدود کردن بی جهت.

این «علم» دستکم، یقین عقلایی را در بر بگیرد، و به صرف خطر محتمل محدود نباشد.

بنده گمان می کنم، روش عقلا، روش سوم است و نه روش اول.

مطلب دیگری که در بالا هم به آن اشاره کردم، آیۀ دیگری از قرآن است: «لا یکلف الله نفساً الّا وسعها» پس باز دید قرآن، خدا کسی را به بیش از وسعش تکلیف نکرده است، اگر کسی وسع اندیشه اش به این نرسیده است که به خدا و اسلام اعتقاد پیدا کند، از دید قرآن، تکلیفی از خدا به عهده اش نیست، تا بعد در آخرت جزء زیانکاران باشد.

با سلام جناب صدیق، با تشکر از پاسخی دادید، مشکل مثال شما این است که «میداند که اگر مسئولان او متوجه بشوند او را از کار اخراج میکنند، جریمه مالی وزندان و.. در انتظار اوست.» اینجا خطر احتمالی نیست، بلکه قطعی است، فقط مسئله بر سر گیر افتادن و گیر نیفتادن است! این به دام افتادن است که احتمالی است. در واقع تمثیل شما با بحث اعتقاد پیدا کردن به دلیل دفع خطر احتمالی خیلی فرق دارد.

و اینکه فرمودید: « اگر محتمل ما قوی باشد، عقلا به آن توجه میکنند» بله اگر محتمل قوی باشد، یعنی احتمالش زیاد باشد، عقلا به آن توجه می کنند، ولی نه توجه اثباتی. عقلا در چنین شرایطی نمی گویند این امر برقرار است، بلکه می گویند به احتمال زیاد وجود دارد. اگر بخواهیم به چنین شکلی به عقاید دینی معتقد شویم، باید بگوییم: به احتمال زیاد خدایی هست و به احتمال زیاد، اسلام دین اوست؛ نه اینکه بگوییم خدا هست و اسلام دین اوست، زیرا اگر نبود که ضرری نکرده ایم ولی اگر بود و معتقد نبودیم ممکن است عذاب شویم.

بعلاوه در برابر بحث دفع خطر احتمالی نقد عقلی هم وجود دارد، زیرا عقل می گوید اگر خدا باشد، عادل است(زیرا خدا جامع کمالات و فاقد نقایص است) و عدالت حکم می کند که خدا از هر کسی در حدّ وسعش انتظار داشته باشد(که البته این آیۀ قرآن هم هست) در واقع این خطر احتمالی، مثل خطر وقوع زلزله ای سنگین در محل سکونت ما نیست، بلکه خطری است که از جانب وجودی عادل و حکیم که به قول شما محتمل قوی است، وجود دارد. خب این وجود عادل و حکیم آیا با عدالتش سازگار است که وقتی من عقلم به وجود او نرسیده، من را به جرم عدم اعتقاد به وجودش مورد مؤاخذه قرار بدهد؟ پس اصلاً «خطر احتمالی» در مورد نوع برخورد خدا، معنی ندارد، زیرا خدا مثل یک مخلوق محدود نیست که خشک و تر را برساند. پس اصلاً خطری از جانب خدا، در شرایطی که ما دلایل کافی نداریم، وجود ندارد.

[=microsoft sans serif]

اگر شما قرینه گرا باشید بلکه سخن شما درست است اما اگر از مسالک معرفت شناسی دیگر تبعیت نکنید این کلام درست نیست.
بعلاوه، سیره عقلا تبعیت از باور است نه صرفا تبعیت از دلیل. خیلی اوقات میشود انسان باور به چیزی دارد ولی دلیل علمی و عقلی و تجربی یا دلیل یقین آور برایش ندارد.

[=microsoft sans serif]

مثال ظواهر موضوعیت نداشت بلکه طریقیت داشت.
هرچه سیره عقلا در کسب علم یا گمان باشد و عقلا بر اساس آن مشی میکنند، حجیت پیدا میکند.
سیره عقلا در مورد خطر محتملی که میزان محتملش بالاست، احتیاط است.
پس تبعیت از این سیره در این مورد نیز تبعیت از علم است.

[=microsoft sans serif]

חסר משמעות;884261 نوشت:

بعلاوه در برابر بحث دفع خطر احتمالی نقد عقلی هم وجود دارد، زیرا عقل می گوید اگر خدا باشد، عادل است(زیرا خدا جامع کمالات و فاقد نقایص است) و عدالت حکم می کند که خدا از هر کسی در حدّ وسعش انتظار داشته باشد(که البته این آیۀ قرآن هم هست) در واقع این خطر احتمالی، مثل خطر وقوع زلزله ای سنگین در محل سکونت ما نیست، بلکه خطری است که از جانب وجودی عادل و حکیم که به قول شما محتمل قوی است، وجود دارد. خب این وجود عادل و حکیم آیا با عدالتش سازگار است که وقتی من عقلم به وجود او نرسیده، من را به جرم عدم اعتقاد به وجودش مورد مؤاخذه قرار بدهد؟ پس اصلاً «خطر احتمالی» در مورد نوع برخورد خدا، معنی ندارد، زیرا خدا مثل یک مخلوق محدود نیست که خشک و تر را برساند. پس اصلاً خطری از جانب خدا، در شرایطی که ما دلایل کافی نداریم، وجود ندارد.

اینکه تبعیت از این حکم عقل یا عقلانیت عملی در دفع ضرر محتمل، لازم باشد یا نه و اینکه اگر تبعیت نکرد آیا چنین شخصی مواخذه میشود یا نه، چیزی نیست که بر عقل کسی پوشیده باشد.
در همین دنیا، هر کسی اگر به خطر محتمل توجه نکند و گرفتار شود، مورد مواخذه و سرزنش قرار میگیرد.
اگر کسی با بی احتیاطی از وسیله ای استفاده کند که احتمال ضرر زدن به دیگران را دارد ، اگر این عملش منجر به ضربه زدن به دیگران بشود، مواخذه شده و مجرم است.
البته اینکه محتمل قوی باشد یا نه در میزن سرزنش و مواخذه فاعلش فرق ایجاد میکند.
یک نگهبان بانک اگر بی احتیاطی کند و موجب دزدی اموال بانک شود با یک مغازه دار خرده فروش که با بی احتیاطی اش موجب دزدی چند لنگه سیب زمینی اش شده است، قطعا در یک حد و اندازه نیست.
هرچقدر محتمل قوی تر و با ارزش تر باشد، بی احتیاطی مواخذه بیشتری را به دنبال دارد.

بله در دنیا «خطر» وجود دارد، ولی آیا از سوی خدای عادل هم «خطر» ناباور غیرمقصر وجود دارد؟

ممکن است که کسی را که دلیلی برای اعتقاد به او یا دینش نیافته را به جرم عدم اعتقاد به او یا دینش، مؤاخذه کند؟ آیا این عین بیعدالتی نخواهد بود؟ مسلماً چنین باوری منجر به تناقض می شود، زیرا خدا هم عادل است و هم العیاذ بالله ظالم. پس یا باید عدالت خدا را انکار کنید و یا خطری که از جانب او، متوجهِ ناباوری است که دلیلی برای اعتقاد به او یا دینش نیافته است.

خطر احتمالی فقط باید تلنگری برای اندیشیدن و تجقیق جدید باشد، نه تلنگری برای باورمند شدن.

با سلام. جناب صدیق، اگر منظور شما از باور به چیزی بدون دلیل علمی و عقلی و تجربی یا دلیل یقین آور، چیزی مثل بحث باور به فعل خدا دانستن بشر یا امری وجدانی است، من با این کلام شما موافقم، ولی آنگاه مسئلۀ باور به شیء برای دفع خطر احتمالی، مصداق هیچیک از این دو نیست. اگر منظورتان این است که این نوع باور فطری است، مسئله اینجاست که چطور می خواهیم ثابت کنیم فطری است و غریزی نیست؟ غریزۀ انسان هم او را به سوی ممانعت از به خطر انداختن خود، سوق می دهد. ولی اگر این باوری که می فرمایید، امری غیر از این امور است، باید خواهش کنم که توضیح بفرمایید که منظور چیست.

درست می فرمایید، ولی خب مگر «احتیاط» یعنی باور پیدا کردن؟ احتیاط می تواند در حدّ انکار نکردن باشد. .

ولی اگر عاقل بخواهد به تک تک خطرهای محتمل، احتیاط به معنای اعتقاد بکند، آنگاه باید پلورالیست بشود و نه مسلمان.

[=microsoft sans serif]
باسلام
اگر نتایج اعمال، وضعی و قرادادی بود، فرمایش شما میتوانست جائی داشته باشد.
ولی وقتی نتایج اعمال، تکوینی است دیگر فرقی نمیکند طرف مقابل خداوند باشد یا انسان. عادل باشد یا ظالم. چون این نتایج، توابع تکوینی اعمال ما است نه تابع قرارداد خدا.
بعلاوه، عدالت خداوند در صورتی تحت الشعاع قرار میگیرد که ظلمی صورت بگیرد که در این بحث ما عقاب بلابیان میشود.
اما اگر خود فرد حداقل این احتمال را قبول کند ولو به میزان کم و از سوی دیگر، متوجه این قاعده عقلی(لزوم دفع ضرر محتمل) باشد، دیگر نمیتواند مدعی شود که نمیدانسته است.

[=microsoft sans serif]
باور مند شدن به نظر خیلی معرفت شناسان، اختیاری نیست بلکه تنها زمینه ها و مقدمات آن اختیاری است.
بنا بر این مسلک، مشخص است که توجه به قاعده "دفع ضرر محتمل" تنها به مثابه تلنگری است برای اندیشه که نوعا میتواند موجب ایجاد باور بشود.
خب البته مشخص است که وضع کسی که حتی با توجه به این قاعده هم باوری برایش ایجاد نشد(یعنی به آن توجه داشت و به احتمال نیز توجه داشت ولی باز هم برایش باور ایجاد نشد) مانند جاهل قاصر است و مواخذه ای برای او در کار نیست.

[=microsoft sans serif]
دوست عزیز مسئله را پیچیده نکنید.
بیان بنده واضح است.
باور حالتی روانی در یک انسان است.
این باور گاهی در اثر یک دلیل مشخص به وجود آمده است و گاهی در اثر یک دلیل نامشخص. گاهی نیز به نظر میرسد هیچ دلیل معقولی ندارد.
نکته بنده این بود که عقلا، از باور تبعیت میکنند نه از دلیل باور خود.
به همین جهت، باورهایی داریم که هیچ دلیل متقنی برایش نداریم نه از تجربه، نه از نقل و نه از عقل.

[=microsoft sans serif]
احتیاط به معنای باور کردن نیست ولی همانطور که در پست قبل عرض شد، باور غیر اختیاری، زمینه های اختیاری دارد و احتیاط یکی از زمینه های تامل است که میتواند منتهی به باور بشود.
کسی که در انکار کردن و اظهار نظر احتیاط میکند، احتمال اینکه به باور صحیح برسد بیشتر است از کسی که با جزم گرائی بدون دلیل و تعصب بی جا، اظهار نظر کرده و به انکار میپردازد.

[=microsoft sans serif]
احتیاط در جائی است که توجه به آن از جهت دیگری خلاف احتیاط نباشد.
مثلا اگر شخصی مرتکب دزدی به نوعی شده که مستحق حد دزدی است.
شک میکنیم که فقط انگشتان قطع شود یا تمام کف دست.(اگر دلیل متقنی بر هیچ طرف نداشتیم)
در اینجا دو احتمال ممکن است فرض شود:

احتمال اول اینکه تمام کف دست قطع شود. چون اگر فقط انگشتان قطع شود، شاید هنوز حکم اجرا نشده باشد.
احتمال دوم اینکه فقط انگشتان قطع شود. چون شاید واقعا فقط همین بخش مشمول حکم است.
در اینجا اگر به خاطر احتمال اول که احتیاط در تحقق حکم است، بیائیم و تمام کف دست را قطع کنیم، مخالف احتیاط عمل کرده ایم چرا که در دماء و نفوس و ابروی مسلمان باید احتیاط کرد.

یا در مورد ادیان، احتمال اینکه مسیحیت آخرین دین باشد، یک احتمال است. توجه به آن مستلزم آن است که دین اسلام را کنار بگذارد. اما مشخص است که اگر دین اسلام به حق باشد، توجه کردن به احتمال آخرین دین بودن دین اسلام، خلاف احتیاط عقلی است.
اما اگر دین اسلام دین حقی باشد و شواهد و قرائن بر حقانیت آن موجود باشد، در این صورت، توجه به احتمال حقانیت آن، مخالف احتیاط نیست بلکه خلاف ان مخالف احتیاط است.
بعلاوه، پلورالیزم ادله متعدد معرفتی و منطقی بر بطلانش داریم پس نمیتوان به احتمالش توجه کرد چون خلاف احتیاط است.

با سلام. جناب صدیق، بنده مشکلی بین موضع خودم و تکوینی بودن نتایج اعمال نمی بینم. کسی که برای دفع یک ضرر احتمالی، چیزی را می پذیرد که ایمان نیاورده که از ثمرات تکوینی ایمان بهره ببرد. کسی که دلیلی برای پذیرش نیافته و دفع خطر احتمالی هم نکرده است(البته چنانکه در ادامه می آید منظور احتمالی نیست که عقلا به آن توجه می کنند)، مصداق کافر نیست که بخواهد از ثمرات تکوینی کفر آسیب ببیند. کفر، یعنی انکار حقیقت، این فرد مورد نظر در بحث ما که اصلاً حقیقت را نیافته که بخواهد انکارش کند. حداکثر چیزی که او از آن صدمه می بیند این ثمرۀ انکار چیزی است که دلیل علیه آن نداشته است؛ که اگر او نه انکار کرده باشد و نه پذیرفته باشد، و گفته باشد: «نمی دانم»، حقیقت را گفته و باید از ثمرات حقگویی بهره ببرد.

اوّلاً خود خدا فرموده: «لا تقف ما لیس لک به علم» شما می فرمایید منظور از علم در این آیه می تواند ظن قوی باشد(یعنی یقین عقلایی) عرض می کنم که یقین عقلایی که به ضرر محتمل اشاره نمی کند، یقین عقلایی به چیزی اشاره می کند که عدمش فقط قابل تصور است و نه در حقیقت، و در عالم واقع تحقق می یابد. پیروی از چیزی که عقلا از آن تبعیت می کنند، خیلی فرق دارد با دفع خطر احتمالی. اگر شخص این خطر احتمالی را آنقدر قوی بیابد که هر عاقلی به آن اعتنا می کند، دیگر ایمان او بر اساس «دفع ضرر محتمل» نیست، بلکه بر اساس «یقین عقلایی» است، ولی اگر او از خطری می گریزد که عقلا به ان اعتنا نمی کنند، پس ظن و گمان قوی هم وجود ندارد. او باید همانقدری از خشم خدای ما بترسد که از خشم هیولای اسپاگتی پرنده می ترسد.

ثانیاً خدا عقل را در درون ما حجت قرار داده است، و عقل حکم نمی کند که هر ضرر محتملی را دفع کنیم، بلکه عقل تنها دفع ضرری که احتمال بسیار زیادی برای وقوعش باشد را حکم می کند، که عملاً وقتی ما به چنین احتمال بزرگی برسیم، به صورت عقلایی صحت قضیه برایمان ثابت شده است.

در واقع با تبیین شما، دفع ضرر محتمل، یک بیان دیگر از بحث یقین عقلایی است، ولی مسئله اینجاست که آیا ناباوران تا مرز یقین عقلایی می رسند که بعد به خطر مورد نظر اعتنا کنند یا شما انتظار دارید که به صرف وجود خطری که احتمالش هنوز برای آنها به مرز یقین عقلایی نرسیده است، ایمان بیاورند. اگر اولی است که اصلاً بحث از یقین عقلایی است و نه دفع ضرر و اگر دومی است، خب عقل و عقلا چنین چیزی را نمی پذیرند.

البته شما نفرمودید که خودتان مدافع این مسلک هستید یا خیر، ولی از بیانتان مشخص است که در نهایت پذیرفته اید که عدم ایمان با وجود توجه به ضرر محتمل، ایرادی ندارد، فقط عدم توجه به ضرر محتمل ایراد دارد. بنده روی این مسئله با شما مخالفتی ندارم، زیرا انسان باید در مورد خطراتی که او را تهدید می کنند، تحقیق کند، ولی خب لازم نیست به خاطر خطر، ایمان بیاورد.

قبول، ولی یقین عقلایی بر اساس ضررهای احتمالی نیست، مگر احتمالی که آنقدر قوی باشد که یقین عقلایی در مورد آن ایجاد شود، و در واقع عقلا به احتمال عدم وقوع چنین ضرری توجه نکنند.

به نظر من معقول نیست که به او بگوییم از آنجایی که در صورت وقوع، ضرری متوجه تو خواهد بود، پس قبول کن.

خب با این بیان شما، پذیرش اسلام نیز به عنوان آخرین دین، که منجر به انکار مورمونیسم و سیکهیسم و بهائیت می شود، عمل خلاف احتیاط است، به خصوص در مورد سیکهیسم و بهائیت که اکثر باورهای اسلامی را قبول دارند.