جمع بندی سوالاتی درباره استخاره

با نام و یاد دوست           کارشناس بحث: استاد میقات

1.ایا میشود برای هر چیزی استخاره گرفت؟

با سلام و درود استخاره برای اموری است که برای دو طرف انجام یا ترک، منع عقلی یا شرعی وجود نداشته باشد؛ مثلا در جایی که انجام یا ترک آن، حرام یا واجب است، نمی توان استخاره گرفت و با استناد به استخاره، واجب را ترک کرد و یا حرام را انجام داد. لذا استخاره برای جایی است که هر دو طرف آن، انجام یا ترکش، جایز و حلال باشد.   اگر هم منظورتان از استخاره برای هر چیزی، استخاره مطلق است یعنی بطور کلی، طلب خیر از خداوند است؛ این استخاره برای هر کاری که می خواهیم انجام دهیم، پسندیده و مطلوب است. به بیان دیگر، هر کاری که تصمیم گرفته ایم و می خواهیم انجام دهیم، ابتدا از خداوند متعال طلب خیر کرده و تقاضا می کنیم خیر ما در آن کار قرار دهد. بسیاری از روایات معصومین (علیهم السلام) که می گویند ما هیچ کاری را بدون استخاره انجام نمی دهیم، ناظر به همین مورد است.   اگر هم منظورتان از هر چیزی، در صورت شک یا غیر شک است؛ باید گفت آن استخاره ای که امروزه مشهور و معروف است، ناظر به مواردی است که انسان در حال شک و تردید است و نمی تواند تصمیم قطعی بگیرد؛ مانند روایت ذیل که راوی شک و تردید دارد و در حال حیرت است، امام می فرمایند استخاره کن: «عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) رُبَّمَا أَرَدْتُ الْأَمْرَ تَفَرَّقَ نَفْسِي عَلَى فِرْقَتَيْنِ إِحْدَاهُمَا تَأْمُرُنِي وَ الْأُخْرَى تَنْهَانِي قَالَ إِذَا كُنْتَ كَذَلِكَ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ وَ اسْتَخِرِ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ انْظُرْ أَعْزَمَ الْأَمْرَيْنِ لَكَ فَافْعَلْهُ فَإِنَّ الْخِيَرَةَ فِيهِ إِنْ شَاءَ اللَّه‏» «اسحاق بن عمار» می گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: گاهى تصميم به انجام كارى دارم و در درون من دو فكر و دو رأى به وجود مى ‌آيد كه يک رأى مرا به انجام آن وا مى ‌دارد و رأى ديگر مرا از آن باز مى ‌دارد (چه تصميم بگيرم‌؟) حضرت فرمودند: هرگاه چنين بودى، دو ركعت نماز بخوان و صد و يک بار از خداوند طلب خير كن (يعنى بگو: استخير اللّه) سپس ببين كدام طرف به احتياط‍‌ نزديک ‌تر است، همان را انجام بده؛ زيرا خير تو إن شاء اللّه در آن است.(المحاسن، ج ‏2، ص 599، ح 7)  

2.اگر در یک مورد خاص استخاره با دستور مرجع تقلید در تضاد بود انجام کدام یک شرط است؟

  استخاره قرار نیست واجبی را حرام و یا حرامی را حلال کند؛ بلکه فقط قرار است انسان را از شک و حیرت، بیرون آورد و به او کمک کند تا یکی از طرفین را انتخاب کند. در جایی که تکلیف شرعی، مشخص است، دیگر جای استخاره نیست؛ مثلا برای کاری که واجب است، نمی توان استخاره گرفت که ایا انجام بدهم یا ندهم؛ یا برای چیزی که حرام است، نمی توان استخاره گرفت که آیا انجام بدهم یا ندهم. حتی در موارد مستحب و مکروه نیز راه تشخیص و ترجیح وجود دارد و می توان طبق همان مستحب یا مکروه عمل کرد، یعنی طرفی که مستحب است را انجام داد و یا طرفی که مکروه است را ترک کرد.

3.در زمان پیامبر استخاره وجود داشته یا خیر؟

  بله، استخاره بوده است؛ البته بیشتر همان مطلق استخاره بوده یعنی همان طلب خیر از خداوند؛ نه استخاره ای که امروزه مشهور شده که با قرآن یا تسبیح، صرفا به دنبال خوب یا بد هستند. به روایت ذیل توجه فرمایید: «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) يُعَلِّمُنَا الِاسْتِخَارَةَ كَمَا يُعَلِّمُنَا السُّورَةَ مِنَ الْقُرْآنِ يَقُولُ إِذَا هَمَّ أَحَدُكُمْ بِأَمْرٍ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ مِنْ غَيْرِ الْفَرِيضَةِ ثُمَّ لْيَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ وَ أَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ وَ أَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَ لَا أَقْدِرُ وَ تَعْلَمُ وَ لَا أَعْلَمُ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ‏ اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ وَ تُسَمِّيهِ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَ مَعَاشِي وَ عَاقِبَةِ أَمْرِي فَاقْدِرْهُ لِي وَ يَسِّرْهُ وَ بَارِكْ لِي فِيهِ وَ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ شَرٌّ لِي فِي دِينِي وَ مَعَاشِي وَ عَاقِبَةِ أَمْرِي فَاصْرِفْهُ عَنِّي وَ اصْرِفْنِي عَنْهُ وَ اقْدِرْ لِيَ الْخَيْرَ حَيْثُ مَا كَانَ ثُمَّ رَضِّنِي بِهِ» از «جابر بن عبدالله» نقل شده: رسول خدا (صلى الله علیه و آله) استخاره را به ما می‌ آموخت چنان‌ كه سوره ‏اى از قرآن را می‌ آموخت، و می‌ فرمود: هرگاه یكى از شما قصد كارى كند دو ركعت نماز غیر از نماز واجب بجا آورد و سپس بگوید: خدایا! من از تو به داناییت خیر و نیكى درخواست می‌ كنم، و به تواناییت می‌ خواهم كه خیر را بهره من گردانى، و احسان بزرگ تو را می‌ طلبم، زیرا تو توانایی و من توانا نیستم، و تو می‌ دانى و من نمی‌‌ دانم، و تو به نهان‌ ها دانایى. خدایا! اگر می‌ دانى و نامیده ‏اى این كار را در دین و زندگى و پایان كارم، براى من خیر و نیكى است، پس آن را برایم مقدر و آسان و مبارك و نیكو گردان، و اگر می‌ دانى آن در دین و زندگى و پایان كارم براى من شر و بدى است، پس آن را از من و مرا از آن دور فرما، و آن چه كه خیر من است برایم مقدر كن و مرا به آن خوشنود نما. (مكارم الأخلاق، ص 323)  

  مراجعه به تاپیک های ذیل، خالی از فایده نیست: استخاره در آیات و روایات نحوه استخاره با قرآن شرایط و مواقع استخاره در کلام معصومین علیهم السلام    

جمع بندی پرسش: در باره استخاره، چند سؤال داشتم: 1- آیا می شود برای هر چیزی استخاره گرفت؟ 2- اگر در یک مورد خاص استخاره با دستور مرجع تقلید در تضاد بود، انجام کدام یک شرط است؟ 3- زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) استخاره وجود داشته یا خیر؟ پاسخ: به ترتیب، جواب سؤال های تان را عرض می کنم: 1- استخاره برای اموری است که برای دو طرف انجام یا ترک، منع عقلی یا شرعی وجود نداشته باشد؛ مثلا در جایی که انجام یا ترک آن، حرام یا واجب است، نمی توان استخاره گرفت و با استناد به استخاره، واجب را ترک کرد و یا حرام را انجام داد. لذا استخاره برای جایی است که هر دو طرف آن، انجام یا ترکش، جایز و حلال باشد. اگر هم منظورتان از استخاره برای هر چیزی، استخاره مطلق است یعنی بطور کلی، طلب خیر از خداوند است؛ این استخاره برای هر کاری که می خواهیم انجام دهیم، پسندیده و مطلوب است. به بیان دیگر، هر کاری که تصمیم گرفته ایم و می خواهیم انجام دهیم، ابتدا از خداوند متعال طلب خیر کرده و تقاضا می کنیم خیر ما در آن کار قرار دهد. بسیاری از روایات معصومین (علیهم السلام) که می گویند ما هیچ کاری را بدون استخاره انجام نمی دهیم، ناظر به همین مورد است. اگر هم منظورتان از هر چیزی، در صورت شک یا غیر شک است؛ باید گفت آن استخاره ای که امروزه مشهور و معروف است، ناظر به مواردی است که انسان در حال شک و تردید است و نمی تواند تصمیم قطعی بگیرد؛ مانند روایت ذیل: «اسحاق بن عمار» می گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: گاهى تصميم به انجام كارى دارم و در درون من دو فكر و دو رأى به وجود مى ‌آيد كه يک رأى مرا به انجام آن وا مى ‌دارد و رأى ديگر مرا از آن باز مى ‌دارد (چه تصميم بگيرم‌؟) حضرت فرمودند: هرگاه چنين بودى، دو ركعت نماز بخوان و صد و يک بار از خداوند طلب خير كن (يعنى بگو: استخير اللّه) سپس ببين كدام طرف به احتياط‍‌ نزديک ‌تر است، همان را انجام بده؛ زيرا خير تو إن شاء اللّه در آن است.(1)   2- استخاره قرار نیست واجبی را حرام و یا حرامی را حلال کند؛ بلکه فقط قرار است انسان را از شک و حیرت، بیرون آورد و به او کمک کند تا یکی از طرفین را انتخاب کند. در جایی که تکلیف شرعی، مشخص است، دیگر جای استخاره نیست؛ مثلا برای کاری که واجب است، نمی توان استخاره گرفت که ایا انجام بدهم یا ندهم؛ یا برای چیزی که حرام است، نمی توان استخاره گرفت که آیا انجام بدهم یا ندهم. حتی در موارد مستحب و مکروه نیز راه تشخیص و ترجیح وجود دارد و می توان طبق همان مستحب یا مکروه عمل کرد، یعنی طرفی که مستحب است را انجام داد و یا طرفی که مکروه است را ترک کرد.   3- بله، در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) استخاره بوده است؛ البته بیشتر همان مطلق استخاره بوده یعنی همان طلب خیر از خداوند؛ نه استخاره ای که امروزه مشهور شده که با قرآن یا تسبیح، صرفا به دنبال خوب یا بد هستند. به روایت ذیل توجه فرمایید: از «جابر بن عبدالله» نقل شده: رسول خدا (صلى الله علیه و آله) استخاره را به ما می‌ آموخت چنان‌ كه سوره ‏اى از قرآن را می‌ آموخت، و می‌ فرمود: هرگاه یكى از شما قصد كارى كند دو ركعت نماز غیر از نماز واجب بجا آورد و سپس بگوید: خدایا! من از تو به داناییت خیر و نیكى درخواست می‌ كنم، و به تواناییت می‌ خواهم كه خیر را بهره من گردانى، و احسان بزرگ تو را می‌ طلبم، زیرا تو توانایی و من توانا نیستم، و تو می‌ دانى و من نمی‌‌ دانم، و تو به نهان‌ ها دانایى. خدایا! اگر می‌ دانى و نامیده ‏اى این كار را در دین و زندگى و پایان كارم، براى من خیر و نیكى است، پس آن را برایم مقدر و آسان و مبارك و نیكو گردان، و اگر می‌ دانى آن در دین و زندگى و پایان كارم براى من شر و بدى است، پس آن را از من و مرا از آن دور فرما، و آن چه كه خیر من است برایم مقدر كن و مرا به آن خوشنود نما.(2)   پی نوشت ها: 1. برقى، المحاسن‏، محقق/مصحح: محدث، ناشر: دار الكتب الإسلامية ـ قم‏، 1371 ق‏، چاپ دوم‏، ج ‏2، ص 599، ح 7. 2. طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق‏، ناشر: الشريف الرضي‏ ـ قم، 1370 ه.ش، چاپ چهارم، ص 323.