جمع بندی زید بن ثابت در کنار اهل بیت علیهم السلام یا در مقابل آنها؟
تبهای اولیه
با سلام و احترام
زید بن ثابت که از سوی عمر مامور به جمع قرآن شد در چه سالی متولد شد و چند امام را درک کرد؟
او در زمان سقیفه کجا بود و چه میکرد ؟ موضع او چه بود ؟
در زمان خلافت عمر چه سمتی بود؟ سمت عمر یا سمت امیرالمومنین؟
در زمان عثمان چه طور؟ در زمان قتل عثمان چه طور؟ کجا بود؟ نظرش چه بود ؟
در زمان خلافت ظاهری امیرالمومنین ع سمت معاویه رفت یا امام؟ داستان حکمین مثلا چه میکرد؟ در داستان قاسطین و مارقین و ناکثین چه ؟
در زمان امام حسن و امام حسین چه طور ؟
مواضع او در امور مهم دینی و سیاسی چگونه بود ؟ اهل بیتی بود یا در مقابل نظر آنها بود ؟
سلام علیکم
رابطه زید بن ثابت با اهل بیت علیهم السلام مناسب نبود او از جمله افرادی بود که حضرت علی علیه السلام را مناسب برای خلافت نمی دانست(1) و چون طرفدار عثمان محسوب می شد با حضرت علی علیه السلام بیعت نکرد.(2) دفاع او از عثمان تا به آن اندازه بود که ابوایوب او را متهم کرد به دلیل مناصبی که عثمان به تو داده و برایت سودمند بوده تا این اندازه از او دفاع نکنی(3)
انشاءالله در پستهای بعدی به دیگر سوالات نیز پاسخ داده خواهد شد.
1.آفرينش وتاريخ/ترجمه،ج2،ص:814
2.همان،ج2،ص:875، تاريخ الطبري/ترجمه،ج6،ص:2330،مروج الذهب/ترجمه،ج1،ص:709
3 تاريخ الطبري/ترجمه،ج6،ص:2331
زید بن ثابت که از سوی عمر مامور به جمع قرآن شد در چه سالی متولد شد و چند امام را درک کرد؟
زید بن ثابت یازده سال قبل از هجرت متولد شد یعنی در هنگام هجرت پیامبرصلی الله علیه واله وسلم یازده ساله بود(1) او در سال 45وفات کرد(2)
بدین ترتیب او امامت حضرت علی علیه السلام و امام حسن مجتبی علیه السلام را درک کرده است
اگر چه رابطه او با دو خلیفه اول خوب بود و از طرف آنان مسئولیتهایی را قبول کرد اما مسئولیت او در در مورد قرآن طبق برخی گزارشها در زمان ابوبکر(3) و برخی دیگر به زمان عثمان باز می گردد(4) نه عمر
1.ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۵ ه.ق، ج۱۹، ص۲۹۸، ج۱۹، ص۲۹۸.
2.ذهبی؛ سیر أعلام النبلاء، مصحح شعیب الأرنؤوط، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۳ - ۱۹۹۳م، چاپ ۹، ج۲، ص۴۴؛ الحاکم النیسابوری، المستدرک، مصحح یوسف عبد الرحمن المرعشلی،ج۳، ص۴۲۱؛ خرمشاهی، بهاء الدین؛ دانشنامه قرآن در قرآن، ناهید و دوستان، ۱۳۷۷.ج۱، ص۱۱۶۱.
3.خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۱۶۳۴
4.تاریخ قرآن، رامیار، ص۴۰۷-۴۳۱؛ به نقل خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۱۶۳۵
او در زمان سقیفه کجا بود و چه میکرد ؟ موضع او چه بود ؟
زید از حامیان ابوبکر در سقیفه بود. او در سقیفه به دفاع از ابوبکر پرداخته و دستش را به سمت ابوبکر دراز کرد و گفت مردم خیلفه شما همین مرد است . در این هنگام با ابوبکر بیعت کرد. این کار زید ترازو را به نفع ابوبکر در این جمع سنگین کرد لذا ابوبکر موضع گیری او را ستوده و برایش دعای خیر کرد(1) طبیعی است بعد از این از سوی ابوبکر و عمر مناصبی به او واگذار شود از جمله عمر در بسیاری از مواقع که به بیرون مدینه سفر می کرد زید را به عنوان جانشین خود منصوب می نمود.(2)
1.احمد بن حنبل، مسند، بیروت - لبنان،دار صادر، ج۵، ص۱۸۷
2.الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۲، ص۴۳۳
در زمان خلافت عمر چه سمتی بود؟ سمت عمر یا سمت امیرالمومنین؟
در پستی قبلی گفته شد که او در بسیاری مواقع جانشین عمر در مدینه می شد هنگامی که عمر به بیرون از مدینه سفر می کرد که علاوه بر منبع قبلی منابع دیگر نیز آن یاد کرده اند(1)
مورخان مسئولیت های دیگری را نیز در زمان عمر برای او بازگو کرده اند
از جمله او
همچنین در زمان عمر، زید منصب قضاوت را بر عهده داشت و عمر برای وی حقوق معینی را در نظر گرفته بود.(2)
1.ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۴۵۱؛ ابن سعد، محمد بن سعد زهری (م ۲۳۰) ؛ طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۱۱۵-۱۱۶
2. مسعودی، أبو الحسن على بن حسین(م 345)؛ التنبیه و الإشراف، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ دوم، 1365، ص270.محمد بن خلف بن حیان، أخبار القضاة، بیروت، دار الهادی-دار السیرة، ج1، ص108 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج21، ص108
در زمان عثمان چه طور؟ در زمان قتل عثمان چه طور؟ کجا بود؟ نظرش چه بود ؟
در زمان عثمان از طرف وی منصب قضاوت، دیوان و بیت المال را عهده داشت.(1) و در نبود عثمان جانشین وی در مدینه می شد(2)
در ماجرای قتل عثمان زید از مدافعان عثمان بود و به جد به دفاع از وی پرداخت(3)
1. احمد بن ابى یعقوب ابن واضح یعقوبى(م بعد 292)، تاریخ یعقوبى، ترجمه محمد ابراهیم آیتى، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ ششم، 1371ش، ج2، ص62 و طبری، محمد بن جریر (م ۳۱۰) ؛ تاریخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش،ج6، ص2323 و العاملی، جعفر مرتضى؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت - لبنان، دار الهادی للطباعة و النشر و التوزیع - دار السیرة - بیروت – لبنان، 1415 - 1995 م، چاپ چهارم، ج6، ص343.
2.ابن اثیر، عز الدین بن الأثیر أبو الحسن علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰) ؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹، ج۲، ص۱۲۷
3. طبری، پیشین، ج۶، ص۲۲۱۲.
در زمان خلافت ظاهری امیرالمومنین ع سمت معاویه رفت یا امام؟ داستان حکمین مثلا چه میکرد؟ در داستان قاسطین و مارقین و ناکثین چه ؟
زید با حضرت علی علیه السلام بیعت نکرد(1) و از آنجا که در معالات سیاسی آن روز عثمانی به شمار می رفت به هیچ وجه در جنگهای حضرت علی علیه السلام شرکت نکرد البته گزارشی نیز وجود ندارد(2) که در مقابل حضرت علی علیه السلام جنگیده باشد. از آنجا در این جنگها جزء قاعدین محسوب می شود لذا در جریان حکمیت نیز اسمی از می به میان نیامده است.
1.مسعودی، أبو الحسن علی بن الحسین (م ۳۴۶) ؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش،ج۱، ص۷۰۹؛
2.ابن اثیر، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۱۲۷.
اهل بیت علیهم السلام درباره او نظر کلی یا موردی نداشتند؟
آیا در بیعت تحت شجر بوده است؟
آیا درباره قرائت پیروان اهل بیت یا کتاب جمع اوری شده امیر المومنین چیزی نگفته؟
یعنی کلا ارتباط او با اهل بیت در همین چند پست خلاصه میشود
و تاریخ چیز دیگری به ما نرسانده است؟
دین اجداد او و خودش قبل از اسلام چه بود؟
و چه زمانی و چگونه مسلمان شد؟
در مورد پدر او اختلاف است برخی او را ابن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الأنصاری الخزرجی است.(1)ب
بعضی او را فرزند ثابت بن خلیفه اشهلی که از قبیله اوس بوده، دانستهاند.(2) برخی دیگر وی را فرزند ضحاک اشهلی میدانند که از منافقان و جاسوسان یهود بود.(3)
در صورت اول و دوم پدر او از اوس و خزرج بوده و اوس خزرج قبل از اسلام مشرک بودند
در صورت سوم می توان گفت پدرش یا یهودی بوده یا گرایشات یهودی داشته است.
در نحوه اسلام آوردن زید گفته اند وی در سن یازده سالگی در مدینه به اسلام روی آورد.(4)
- ابن اثیر، عز الدین بن الأثیر أبو الحسن علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰) ؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۰۹، ج۲، ص۱۲۶.
- سمعانی، عبدالکریم (۱۳۸۲ ق)، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلم ی، حیدرآبادج ۱، ص۱۷۲.
- ابن حجر عسقلانی، ابو الفضل احمد بن علی (۱۳۲۵ ق)، تهذیب التهذیب، حیدرآباد، دایرةالمعارف العثمانیه، ج ۲، ص۸؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۹۷۴ م)، البدایۀ و النهایۀ فی التاریخ، بیروت: دارالهدی، ج ۴، ص۹۶.
- ذهبی؛ سیر أعلام النبلاء، مصحح شعیب الأرنؤوط، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۳ - ۱۹۹۳م، چاپ9، ج۲، ص۴۲۶
آیا حدیث یا گفته ای درباره مدح یا فضایل اهل بیت علیهم السلام داشته است؟
از همسر وی روایتی در مورد حضرت علی علیه السلام آمده (1)اما از خود وی چیزی نیافتم
1. إحقاق الحق، الشوشتري ،ج6،ص:221؛ فضائل الخمسة، الفيروزآبادي ، ج3ص85
اهل بیت علیهم السلام درباره او نظر کلی یا موردی نداشتند؟
اهل بیت علیهم السلام درباره او نظر کلی یا موردی نداشتند؟
یعنی کلا ارتباط او با اهل بیت در همین چند پست خلاصه میشود
و تاریخ چیز دیگری به ما نرسانده است؟
به نظر می رسد با توجه به ارتباط سرد وی با اهل بیت، رابطه ای بین آنان نقل نشده باشد البته نیاز به تحقیق بشتر دارد که به محض یافتن خدمتتان عرض می کنم
آیا در بیعت تحت شجر بوده است؟
در منابعی که از حاضران در بیعت رضوان سخن به میان آمده اسمی از زید بن ثابت نیست اما در پاورقی سبل الهدی آمده که وی حاضر بوده است(1)
1.سبلالهدى،ج2،ص:27
آیا در بیعت غدیر حضور داشته است؟
ابن عقده در «حديث الولايه» و ابو بكر جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را از او روايت نمودهاند. و جزرى شافعى در «اسنى المطالب» ص 4 نامبرده را در شمار راويان حديث غدير ذكر نموده است(1)
1. الغدير ،ج1بخشاول،ص:76
به نظر می رسد با توجه به ارتباط سرد وی با اهل بیت، رابطه ای بین آنان نقل نشده باشد البته نیاز به تحقیق بشتر دارد که به محض یافتن خدمتتان عرض می کنمدر منابعی که از حاضران در بیعت رضوان سخن به میان آمده اسمی از زید بن ثابت نیست اما در پاورقی سبل الهدی آمده که وی حاضر بوده است(1)
1.سبلالهدى،ج2،ص:27
در پاورقی از چه کسی نقل کرده؟
با تشکر
در پاورقی از چه کسی نقل کرده؟
زيد بن ثابت بن الضّحّاك بن زيد بن لوذان بمعجمة ابن عمرو النّجّاري المدني كاتب الوحي و أحد نجباء الأنصار، شهدبيعة الرضوان، و قرأ على النبي صلّى الله عليه و سلّم، و جمع القرآن في عهد الصديق. و ولي قسم غنائم اليرموك، له اثنان و تسعون حديثا. اتفقا على خمسة، و انفرد (خ) بأربعة، و (م) بواحد، روى عنه ابن عمر و أنس و سليمان بن يسار، و ابنه خارجة بن زيد و خلق. قال يحيى بن سعيد: لما مات زيد قال أبو هريرة: مات خير الأمة. توفي سنة خمس و أربعين.
و قيل: سنة ثمان. و قيل: سنة إحدى و خمسين. [الخلاصة 1/ 350.]
زيد بن ثابت بن الضّحّاك بن زيد بن لوذان بمعجمة ابن عمرو النّجّاري المدني كاتب الوحي و أحد نجباء الأنصار، شهدبيعة الرضوان، و قرأ على النبي صلّى الله عليه و سلّم، و جمع القرآن في عهد الصديق. و ولي قسم غنائم اليرموك، له اثنان و تسعون حديثا. اتفقا على خمسة، و انفرد (خ) بأربعة، و (م) بواحد، روى عنه ابن عمر و أنس و سليمان بن يسار، و ابنه خارجة بن زيد و خلق. قال يحيى بن سعيد: لما مات زيد قال أبو هريرة: مات خير الأمة. توفي سنة خمس و أربعين.
و قيل: سنة ثمان. و قيل: سنة إحدى و خمسين. [الخلاصة 1/ 350.]
آیا این فقط یک ادعا نیست؟
بدون منبع و سنده ....
با عرض سلام به تک تک دوستان
در رابطه با موضوع تاپیک، علامه مجلسی(ره) در جلد مطاعن از بحار الانوار، هفتمین طعنی که در مثالب عثمان بن عفان برمیشمارد عبارت است از:
جمع آوری قرآن مجید بر اساس قرائت زید بن ثابت،
و در این زمینه نزدیک 15 صفحه توضیح داده است (بحار، ج31 ص205 تا218)
ایشان می نویسد:
[=courier new]"جمع الناس علی قراءة زيد بن ثابت إبطال للقرآن المنزل
و عدول عن الراجح إلى المرجوح في اختيار زيد بن ثابت من حملة القرآن،
بل هو ردّ صريح لقول الرسول صلى الله عليه وآله على ما يدل عليه صحاح أخبارهم"[=courier new] (بحار الانوار، چاپ بیروت، ج31 ص206)
ترجمه: گردآوری مردم بر قرائت زید بن ثابت در واقع باطل نمودن قرآن منزل است و
انتخاب زید بن ثابت از میان حافظان قرآن در واقع نه تنها عدول کردن از راجح به مرجوح،
بلکه بر اساس آنچه روایات صحیحشان دلالت میکند، رد آشکار دستور رسول گرامی (ص) می باشد.
سپس علامه مجلسی به تشریح عبارات فوق می پردازد که چرا ابطال قرآن است وچرا رد آشکار دستور پیامبر بود وزید بن ثابت چه ایرادی داشت.
در خصوص رد دستور پیامبر، روایاتی را خاطرنشان می کند که به موجب آن، میامبر گرامی دستور به اخذ قرائت از اشخاصی همچون عبد الله بن مسعود داده بودند.
ولی عثمان همه را سوزاند!
در خصوص زید بن ثابت به مطلبی از کتاب استیعاب اشاره می کند:
[=courier new]کان زید عثمانیا و لم یکن فیمن شهد شیئا من مشاهد علی علیه السلام مع الانصار. (مدرک سابق ص216)
ترجمه: زید بن ثابت عثمانی مذهب بود و و با گروه انصار در هیچ یک از عرصه هایی که علی علیه السلام حضور داشت، حاضر نشده بود.
پرسش:
زید بن ثابت کیست؟ چه مسئولیت هایی از طرف خلفا داشت؟ آیا در کنار اهل بیت (علیهم السلام) یا در مقابل آنها بود؟
پاسخ:
زید بن ثابت یازده سال قبل از هجرت متولد شد یعنی در هنگام هجرت پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) یازده ساله بود(1)
در مورد پدر او اختلاف است برخی او را ابن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الأنصاری الخزرجی است.(2)
بعضی او را فرزند ثابت بن خلیفه اشهلی که از قبیله اوس بوده، دانستهاند.(3) برخی دیگر وی را فرزند ضحاک اشهلی میدانند که از منافقان و جاسوسان یهود بود.(4)
در صورت اول و دوم پدر او از اوس و خزرج بوده و اوس خزرج قبل از اسلام مشرک بودند
در صورت سوم می توان گفت پدرش یا یهودی بوده یا گرایشات یهودی داشته است.
در نحوه اسلام آوردن زید گفته اند وی در سن یازده سالگی در مدینه به اسلام روی آورد.(5)
او در سال 45وفات کرد(6)
زید از حامیان ابوبکر در سقیفه بود. او در سقیفه به دفاع از ابوبکر پرداخته و دستش را به سمت ابوبکر دراز کرد و گفت مردم خیلفه شما همین مرد است . در این هنگام با ابوبکر بیعت کرد. این کار زید ترازو را به نفع ابوبکر در این جمع سنگین کرد لذا ابوبکر موضع گیری او را ستوده و برایش دعای خیر کرد(7) طبیعی است بعد از این از سوی ابوبکر و عمر مناصبی به او واگذار شود از جمله عمر در بسیاری از مواقع که به بیرون مدینه سفر می کرد زید را به عنوان جانشین خود منصوب می نمود.(8) او مسئولیت جمع آوری در زمان ابوبکر(9)و یا زمان عثمان بود(10)
او در بسیاری مواقع جانشین عمر در مدینه می شد هنگامی که عمر به بیرون از مدینه سفر می کرد که علاوه بر منبع قبلی منابع دیگر نیز آن یاد کرده اند(11)همچنین در زمان عمر، زید منصب قضاوت را بر عهده داشت و عمر برای وی حقوق معینی را در نظر گرفته بود.(12)
در زمان عثمان از طرف وی منصب قضاوت، دیوان و بیت المال را عهده داشت.(13) و در نبود عثمان جانشین وی در مدینه می شد(14)
در ماجرای قتل عثمان زید از مدافعان عثمان بود و به جد به دفاع از وی پرداخت(15)
با توجه به سال در گذشت وی او امامت حضرت علی(علیه السلام) و امام حسن مجتبی(علیه السلام)را درک کرده است اما رابطه اش با اهل بیت (علیهم السلام)مناسب نبود او از جمله افرادی بود که حضرت علی(علیه السلام) را مناسب برای خلافت نمی دانست(16) و چون طرفدار عثمان محسوب می شد با حضرت علی(علیه السلام) بیعت نکرد.(17) دفاع او از عثمان تا به آن اندازه بود که ابوایوب او را متهم کرد به دلیل مناصبی که عثمان به تو داده و برایت سودمند بوده تا این اندازه از او دفاع نکنی(18)
بر همین مبنا او به هیچ وجه در جنگ های حضرت علی(علیه السلام)شرکت نکرد البته گزارشی نیز وجود ندارد(19) که در مقابل حضرت علی (علیه السلام)جنگیده باشد. از آنجا در این جنگ ها جزء قاعدین محسوب می شود لذا در جریان حکمیت نیز اسمی از می به میان نیامده است. با این حال ابن عقده در «حديث الولايه» و ابوبكر جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را از او روايت نموده اند. و جزرى شافعى در «اسنى المطالب» ص 4 نامبرده را در شمار راويان حديث غدير ذكر نموده است(20)
کلیدواژه: زید بن ثابت، خلفا، مسئولیت، اهل بیت
منابع:
1. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۵ ه.ق، ج۱۹، ص۲۹۸، ج۱۹، ص۲۹۸.
2.ابن اثیر، عز الدین بن الأثیر أبو الحسن علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰) ؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۰۹، ج۲، ص۱۲۶.
3.سمعانی، عبدالکریم (۱۳۸۲ ق)، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلم ی، حیدرآبادج ۱، ص۱۷۲.
4.ابن حجر عسقلانی، ابو الفضل احمد بن علی (۱۳۲۵ ق)، تهذیب التهذیب، حیدرآباد، دایرةالمعارف العثمانیه، ج ۲، ص۸؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۹۷۴ م)، البدایۀ و النهایۀ فی التاریخ، بیروت: دارالهدی، ج ۴، ص۹۶.
5.ذهبی؛ سیر أعلام النبلاء، مصحح شعیب الأرنؤوط، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۳ - ۱۹۹۳م، چاپ9، ج۲، ص۴۲۶
6.ذهبی؛ سیر أعلام النبلاء، مصحح شعیب الأرنؤوط، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۳ - ۱۹۹۳م، چاپ ۹، ج۲، ص۴۴؛ الحاکم النیسابوری، المستدرک، مصحح یوسف عبد الرحمن المرعشلی،ج۳، ص۴۲۱؛ خرمشاهی، بهاء الدین؛ دانشنامه قرآن در قرآن، ناهید و دوستان، ۱۳۷۷.ج۱، ص۱۱۶۱.
7.احمد بن حنبل، مسند، بیروت - لبنان،دار صادر، ج۵، ص۱۸۷
8.الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۲، ص۴۳۳
9.خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۱۶۳۴
10.تاریخ قرآن، رامیار، ص۴۰۷-۴۳۱؛ به نقل خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۱۶۳۵
11.ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۴۵۱؛ ابن سعد، محمد بن سعد زهری (م ۲۳۰) ؛ طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۱۱۵-۱۱۶
12. مسعودی، أبو الحسن على بن حسین(م 345)؛ التنبیه و الإشراف، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ دوم، 1365، ص270.محمد بن خلف بن حیان، أخبار القضاة، بیروت، دار الهادی-دار السیرة، ج1، ص108 و الذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج21، ص108
13. احمد بن ابى یعقوب ابن واضح یعقوبى(م بعد 292)، تاریخ یعقوبى، ترجمه محمد ابراهیم آیتى، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ ششم، 1371ش، ج2، ص62 و طبری، محمد بن جریر (م ۳۱۰) ؛ تاریخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش،ج6، ص2323 و العاملی، جعفر مرتضى؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت - لبنان، دار الهادی للطباعة و النشر و التوزیع - دار السیرة - بیروت – لبنان، 1415 - 1995 م، چاپ چهارم، ج6، ص343.
14.ابن اثیر، عز الدین بن الأثیر أبو الحسن علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰) ؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹، ج۲، ص۱۲۷
15. طبری، پیشین، ج۶، ص۲۲۱۲.
16.آفرينش وتاريخ/ترجمه،ج2،ص:814
17.همان،ج2،ص:875، تاريخ الطبري/ترجمه،ج6،ص:2330،مروج الذهب/ترجمه،ج1،ص:709؛مسعودی، أبو الحسن علی بن الحسین (م ۳۴۶) ؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش،ج۱، ص۷۰۹؛
18. تاريخ الطبري/ترجمه،ج6،ص:23
19.ابن اثیر، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۱۲۷.
20.علامه امینی، الغدير، مترجم جمعی از نویسندگان،ناشربنياد بعثت، چاپ تهران ،ج1بخش اول،ص:76