جمع بندی رساله حقوق امام سجاد (ع)
تبهای اولیه
رساله حقوق امام سجاد(ع) چه قدر وثاقت دارد و آیا نوشته خود آن حضرت است؟
رساله حقوق امام سجاد(ع) چه قدر وثاقت دارد و آیا نوشته خود آن حضرت است؟
با صلوات بر محمد و آل محمد
و عرض سلام و ادب
رسالۀ حقوق، منسوب به امام سجاد(ع) است که با تتبعی در منابع مختلف شیعی آمده است، از جمله:
1 . ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق (م 382)این رساله را در سه اثر خود آورده است:
أ) «من لا یحضره الفقیه» (باب الحقوق، حدیث 1، ج 2 ص 376)
ب) «الخصال» (ابواب الخمسین و مافوقه. حدیث 1، ج 2 ص 126)
ت) «الامالی» (مجلس 59 صفحه 222)؛
2. حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی (م 381) در کتاب «تحف العقول»؛
3 . ابو نصر حسن بن فضل بن حسن طبرسی (فرزند صاحب مجمع البیان، قرن 6) در کتاب «مکارم الاخلاق،ص 230»؛
همچنین این رساله در جوامع روایی متأخر تر (قرن 10 و 11) آمده از جمله:
1. ملا محسن فیض کاشانی در کتاب «الوافی»
2. شیخ حر عاملی درکتاب «وسایل الشیعه» (ابواب جهاد النفس باب 3، ج 11 ص 131)
3. ملا محمد باقر مجلسی در کتاب بحار الأنوار، (جوامع الحقوق باب ،1 ج71، ص 2) ا
نکته قابل ذکر این که، رساله حقوق، در کتاب «الامالی» که سندش در کتاب «من لا یحضره الفقیه» آمده مسند است. ولی در دو کتاب «تحف العقول» و «مکارم الاخلاق» فاقد سند است. راوی اصلی این رساله جناب ثابت بن دینار مشهور به ابوحمزه ثمالی (م150) از اصحاب بزرگوار چهار امام (سجاد، باقر، صادق و کاظم (ع)) میباشد. در طریق کتاب «خصال» علی بن احمد بن موسی توثیق نشده و در طریق «من لا یحضره الفقیه» نیز جعفر بن محمد بن مسرور از مشایخ صدوق به همین مشکل مبتلا است. در نتیجه دو سند رساله ضعیف ارزیابی میشود. (رجوع کنید به معجم رجال الحدیث ج 3 ص 166).
لازم به ذکر است نجاشی (متوفی 450) در کتاب “رجال” خود، طریق دیگری برای رساله حقوق امام سجاد (ع) منقول از ابوحمزه ثمالی ذکر کرده است، که فارغ از محمد بن فضیل که مشترک بین دو راوی هم طبقه ضعیف و موثق است (معجم رجال الحدیث ج 3 ص 392) و سند آن صحیح میباشد، هر چند جناب نجاشی متن رساله را متذکر نشده است.
ولی باید توجه داشت که سند یکی از راههای تأیید یک متن به عنوان حدیث هست و قرائن دیگری را میتوان برای اثبات درستی یا نادرستی یک حدیث به کار گرفت .قرینهای که تأیید کننده درستی سخن معصوم است ، شیوایی و بلاغات این متن به همراه مضامین عالی این متن است .
بنابراین رسالۀ حقوق،