در سلام نماز به چه کسانی سلام می فرستیم؟

کارشناس بحث: استاد میقات

با سلام و درود

سؤال شما از چندین قسمت تشکیل شده که به هر کدام جداگانه پاسخ داده می شود:

1. در سلام دوم همان طور که از معنای کلمات روشن است، بر خودمان (مؤمنان) و بر بندگان صالح خداوند؛ و در سلام سوم نماز با توجه به آن چه در بعضی از كتاب های فقهی و روایی شیعه آمده است، مقصود از "السلام علیكم" سلام كردن به انبیاء و ائمه و فرشتگان نگهبان است. (از جمله ر.ک: بحارالانوار، ج 82، ص 311)

2. «وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهيمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَيْناهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحينَ»
جز افراد سفيه و نادان، چه كسى از آيين ابراهيم، (با آن پاكى و درخشندگى،) روى ‏گردان خواهد شد؟! ما او را در اين جهان برگزيديم و او در جهان ديگر، از صالحان است‏. (بقره، 130)

مراد از صالحين، مطلق هر كس كه صلاحيت رحمت عامه الهيه، و رحمت واسعه او را دارد، نيست، زیرا صلاحيت اين رحمت را تمامى موجودات دارند. همچنین كسانى كه صلاحيت رحمت خاص به مؤمنين را دارند، مراد نيست.

صالحان از متقيان خصوصى‏ ترند، زيرا در ميانه طائفه مؤمن و متقى افراد انگشت ‏شمارى صالحند.

صالحان به خاطر شايستگى خاصى كه دارند استحقاق كرامت و پاداش نيكو و كامل را دارا هستند، مانند حضرت ابراهیم علیه السلام (بقره، 130). (ر.ک: ترجمه الميزان، ج ‏1، ص 459)

آیه شریفه (بقره، 130) دلالت دارد بر اين كه هر كس از شريعت حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله اعراض كند خود را به هلاكت افكنده است.

اين دلالت از اين نظر است كه شريعت حضرت ابراهيم علیه السلام در شريعت حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله داخل است، يعنى شريعت حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلّم علاوه بر اين كه بر شريعت حضرت ابراهيم مشتمل است داراى مزاياى و احكام بيشترى نيز می باشد.

نتيجه اين است كه كفارى كه از شريعت حضرت خاتم النبيّين كه همان شريعت ابراهيم است روى برمی گردانند خود را به هلاكت می اندازند. (مجمع البيان فی تفسير القرآن، ج ‏1، ص 397)

بنابر این، صالحین نمی توانند خارج از معتقدین به نبوت و رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله باشند.

[="Tahoma"]

3. نماز پیش از اسلام نیز به عنوان عمل عبادی مخصوص مطرح بوده است.

خداوند در دعای ابراهیم علیه السلام چنین یاد می فرماید: «رَبِّ اجْعَلْني‏ مُقيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ» (ابراهیم،40)

صلاة در این جا مسلما به معنای دعا نیست، زیرا بر پا دارنده دعا، معنا نمی دهد؛ پس همان عمل عبادی مخصوص است.

هم چنین در نیایش های ادیان پیشین عمل ركوع و سجود وجود داشته، و به حكایت قرآن در مسجد الحرام ركوع و سجود انجام می شده است: «وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ» (بقره، 125)

هم چنین درباره حضرت مریم سلام الله علیها آمده كه با نمازگزاران سجود و ركوع انجام ده، و این كار در آن زمان با جماعت و دسته جمع انجام گرفته است: «يا مَرْيَمُ اقْنُتي‏ لِرَبِّكِ وَ اسْجُدي وَ ارْكَعي‏ مَعَ الرَّاكِعين‏» (آل عمران، 43)

در عهد قدیم كتاب مقدس و در مزامیر داوود در اسناد مختلف به مسئله صلاة، صلاة جماعت و حیثیات مختلفی برای نماز اشاره است. (ر.ک: عصر النبی، محمد عزة دروزه، ص802؛ كتاب مقدس، مزمور، باب 44، آیه 74 و 77)

حتی در میان مشركان نیز متداول بوده و آنان برای بت های خود نماز می خوانده اند، تا آن جا كه به هنگام طلوع خورشید یا به هنگام غروب و نصف النهار سجده می كرده اند. از این لحاظ، به هنگام رسیدن دستور نماز در اسلام، در موقعیت های نخستین، این عمل مقارن با اوقات سه گانه نیایش مشركان اتفاق می افتاد، و پیامبر سخت تأكید می نمود كه مبادا مقارن با نماز آن ها، نماز بجا بیاورید، و نوعی تشابه، تداعی شود! (بلوغ الإرب، ج 2، ص 215 به نقل از جواد علی، همان، ج 6، ص337)

بنابر این، اصل نماز در قبل از اسلام نیز به عنوان یک عمل عبادی، مطرح بوده، اگر چه در کیفیت و جزئیات با نماز مسلمانان دارای تفاوت هایی نیز بوده است.

4. اسلام در لغت به معنای سالم ماندن از عیب، سالم ماندن از شر شیطان، انقیاد و تسلیم شدن است. (المفردات فی غريب القرآن، ص 423؛ قاموس قرآن، ج 3، ص 301)

ولی در اصطلاح، به پیروان آیین اسلام و شریعت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله اطلاق می شود. «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً»؛ امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم‏. (مائده، 3)

از طرفی اسلام هر چند مخصوص آیین حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله است ولى تمام اديان الهی مسلمانند و پيامبران از مردم جز تسليم شدن در برابر خدا و انقياد، چيزى نخواسته‏ اند.

ادیان الهی، توحیدی و ابراهیمی، همه یکسان هستند و به ادیانی اطلاق می شوند که منشأ الهی دارند و از طرف خداوند متعال، تشریع شده اند.

یک سوال داشتم اینکه ما سلام خطاب به پیامبر می فرستیم خوب در زمان حضرتم قاعدتا این جمله می گفت خوب جواب سلام واجب است خوب پیامبر جواب همه شون را می داد؟؟دقیقا چه شکلی است ؟؟

[="Tahoma"]

با سلام و درود

خیر، چنین چیزی نداریم که پیامبر صلی الله علیه وآله جواب این سلام را می دادند.

شاید جزو آن نوع سلام که جوابش واجب است نبوده است.

لذا در این زمینه چیزی نمی دانم. اگر مطلبی یافتم خدمتتان عرض می کنم.

امام خمینی (ره) در تشریح سلام نماز می گوید: "بدان که عبد سالک چون از مقام سجود که سر فنا است، به خود آمد و حالت سهو و هوشیاری برای او دست داد و از حال غیبت از خلق به حال حضور رجوع کرد، سلام دهد به موجودات- سلام کسی که از سفر و غیبت مراجعت نموده. پس در اول رجوع از سفر، سلام به نبی اکرم دهد ... و پس از آن، به اعیان دیگر موجودات به طریق تفصیل و جمع توجه کند".

امام خمینی، آداب نماز، ص 366، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1370 ش.

.....امام ـ رحمه الله عليه ـ در واپسين مرحله مي‌فرمايند: از آنچه مذكور شد از سرّ صلوه كه حقيقت آن، عبارت از سفر الي الله و في الله و من الله است، در سرّ سلام، مطلبي ديگر معلوم مي‌شود و آن، اين است كه چون سالك در حال سجده، غيبت مطلقه از همه‌ي موجودات براي او دست داد و از همه‌ي موجودات غايب شد و در آخر سجده، حالت صحوي براي او رخ داد و در تشهد نيز حالت قوت گرفت، ناگاه از حال غيبت از خلق، به حضور منتقل شد و ادب حضور را به جاي آورد و در آخر تشهد توجّه به مقام نبوت پيدا كرد و در محضر ولايت آن سرور، ادب حضور را كه سلام شفاهي است، به جا آورد و پس از آن به تعينات نور ولايت كه قواي ظاهره و باطنه‌ي خود عبادالله الصالحين است، توجّه نموده، ادب حضور را ملحوظ داشته و پس از آن به مطلق كثرات غيبت و شهادت توجّه پيدا نموده، ادب حضور را ملحوظ داشته، شفاهاً سلام تقديم داشت و سفر رابع من الحق الي الخلق تمام شد و اين اجمال را تفصيل بيش از اين است كه من عاجزم از گفتن و خلق از شنيدنش.(1)

(1) اسرار نماز، ص 118 ـ 119.

[="Tahoma"]سلام آخر نماز

پرسش1:
در سلام دوم و سوم نماز به چه کسانی سلام می فرستیم؟

پاسخ:
با سلام و درود
در سلام دوم همان طور که از معنای کلمات روشن است، بر خودمان (مؤمنان) و بر بندگان صالح خداوند؛ و در سلام سوم نماز با توجه به آن چه در بعضی از كتاب های فقهی و روایی شیعه آمده است، مقصود از "السلام علیكم" سلام كردن به انبیاء و ائمه و فرشتگان نگهبان است.(1)

پرسش2:
در سلام دوم، سلام بر بندگان صالح به چه کسانی است یعنی بندگان صالح چه کسانی هستند؛ تمامی مسلمانان اعم از مسیحیان تحریف نشده و یهودیان تحریف نشده و ادیان الهی را هم شامل می شود یا فقط مسلمانان اسلام ناب محمدی است.

پاسخ:
«وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهيمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَيْناهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحينَ»؛ جز افراد سفيه و نادان، چه كسى از آيين ابراهيم، (با آن پاكى و درخشندگى،) روى ‏گردان خواهد شد؟! ما او را در اين جهان برگزيديم و او در جهان ديگر، از صالحان است‏.(2)
مراد از صالحين، مطلق هر كس كه صلاحيت رحمت عامه الهيه، و رحمت واسعه او را دارد، نيست، زیرا صلاحيت اين رحمت را تمامى موجودات دارند. همچنین كسانى كه صلاحيت رحمت خاص به مؤمنين را دارند، مراد نيست.
صالحان از متقيان خصوصى‏ ترند، زيرا در ميانه طائفه مؤمن و متقى افراد انگشت ‏شمارى صالحند.
صالحان به خاطر شايستگى خاصى كه دارند استحقاق كرامت و پاداش نيكو و كامل را دارا هستند، مانند حضرت ابراهیم علیه السلام (3).(4)
آیه شریفه (بقره، 130) دلالت دارد بر اين كه هر كس از شريعت حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله اعراض كند خود را به هلاكت افكنده است.
اين دلالت از اين نظر است كه شريعت حضرت ابراهيم علیه السلام در شريعت حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله داخل است، يعنى شريعت حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلّم علاوه بر اين كه بر شريعت حضرت ابراهيم مشتمل است داراى مزاياى و احكام بيشترى نيز می باشد.
نتيجه اين است كه كفارى كه از شريعت حضرت خاتم النبيّين كه همان شريعت ابراهيم است روى برمی گردانند خود را به هلاكت می اندازند.(5)
صالحین نمی توانند خارج از معتقدین به نبوت و رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله باشند.

پرسش3:
آیا سایر ادیان الهی نماز دارند؟

پاسخ:
نماز پیش از اسلام نیز به عنوان عمل عبادی مخصوص مطرح بوده است.
خداوند در دعای ابراهیم علیه السلام چنین یاد می فرماید: «رَبِّ اجْعَلْني‏ مُقيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ»(6)
صلاة در این جا مسلما به معنای دعا نیست، زیرا بر پا دارنده دعا، معنا نمی دهد؛ پس همان عمل عبادی مخصوص است.
هم چنین در نیایش های ادیان پیشین عمل ركوع و سجود وجود داشته، و به حكایت قرآن در مسجد الحرام ركوع و سجود انجام می شده است: «وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ»(7)
هم چنین درباره حضرت مریم سلام الله علیها آمده كه با نمازگزاران سجود و ركوع انجام ده، و این كار در آن زمان با جماعت و دسته جمع انجام گرفته است: «يا مَرْيَمُ اقْنُتي‏ لِرَبِّكِ وَ اسْجُدي وَ ارْكَعي‏ مَعَ الرَّاكِعين‏»(8)
در عهد قدیم كتاب مقدس و در مزامیر داوود در اسناد مختلف به مسئله صلاة، صلاة جماعت و حیثیات مختلفی برای نماز اشاره است.(9)
حتی در میان مشركان نیز متداول بوده و آنان برای بت های خود نماز می خوانده اند، تا آن جا كه به هنگام طلوع خورشید یا به هنگام غروب و نصف النهار سجده می كرده اند. از این لحاظ، به هنگام رسیدن دستور نماز در اسلام، در موقعیت های نخستین، این عمل مقارن با اوقات سه گانه نیایش مشركان اتفاق می افتاد، و پیامبر سخت تأكید می نمود كه مبادا مقارن با نماز آن ها، نماز بجا بیاورید، و نوعی تشابه، تداعی شود!(10)
بنابر این، اصل نماز در قبل از اسلام نیز به عنوان یک عمل عبادی، مطرح بوده، اگر چه در کیفیت و جزئیات با نماز مسلمانان دارای تفاوت هایی نیز بوده است.

پرسش4:
مسلمان و ادیان الهی و ادیان توحیدی و ادیان ابراهیمی به چه کسانی اطلاق می شود.

پاسخ:
اسلام در لغت به معنای سالم ماندن از عیب، سالم ماندن از شر شیطان، انقیاد و تسلیم شدن است.(11)
ولی در اصطلاح، به پیروان آیین اسلام و شریعت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله اطلاق می شود. «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً»؛ امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم‏.(12)
از طرفی اسلام هر چند مخصوص آیین حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله است ولى تمام اديان الهی مسلمانند و پيامبران از مردم جز تسليم شدن در برابر خدا و انقياد، چيزى نخواسته‏ اند.
ادیان الهی، توحیدی و ابراهیمی، همه یکسان هستند و به ادیانی اطلاق می شوند که منشأ الهی دارند و از طرف خداوند متعال، تشریع شده اند.

پرسش5:
این که ما سلام خطاب به پیامبر می فرستیم، و در زمان حضرت هم این جمله گفته می شد. از طرفی جواب سلام واجب است. آیا پیامبر جواب همه را می دادند؟

پاسخ:
خیر، چنین چیزی نداریم که پیامبر صلی الله علیه وآله جواب این سلام را می دادند.
شاید جزو آن نوع سلام که جوابش واجب است نبوده است. لذا در این زمینه چیزی نمی دانم.

____________

1. از جمله ر.ک: بحارالانوار، ج 82، ص 311.
2. بقره، 130.
3. بقره، 130.
4. ر.ک: ترجمه الميزان، ج ‏1، ص 459.
5. مجمع البيان فی تفسير القرآن، ج ‏1، ص 397.
6. ابراهیم،40.
7. بقره، 125.
8. آل عمران، 43.
9. ر.ک: عصر النبی، محمد عزة دروزه، ص802؛ كتاب مقدس، مزمور، باب 44، آیه 74 و 77.
10. بلوغ الإرب، ج 2، ص 215 به نقل از جواد علی، همان، ج 6، ص337.
11. المفردات فی غريب القرآن، ص 423؛ قاموس قرآن، ج 3، ص 301.
12. مائده، 3.