جمع بندی تعریف حدیث ضعیف در نزد اهل سنت

با سلام و عرض ادب

تعریف خبر ضعیف در نزد اهل سنت متفرع بر شناخت سایر اقسام خبر خواهد بود؛ لذا ما ابتدا به تعریف آنها می پردازیم و سپس خبر ضعیف را تعریف می نمائیم:

الف) خبر مقبول و مردود: اخبار آحاد از جهتی به دو قسم مقبول و مردود تقسیم می شود. خبر مقبول در نزد جمهور اهل سنت خبری است که وجوب متابعت داشته باشد،^[1] که خود به خبر صحیح لذاته و صحیح لغیره و حسن لذاته و حسن لغیره تقسیم می شود.

اگر خبری داخل در هیچ یک از اقسام مذکور نبوده باشد، داخل در اقسام حدیث مردود[2]خواهد بود که در این صورت رد روایت یا به واسطه ی خدشه ی در سند می باشد که از این جهت خبر یا معلق است و یا منقطع و یا معضل و یا مرسل و یا به واسطه ی خدشه ی در عدالت راوی است که از این جهت خبر به موضوع و متروک و منکر و مجهول و غیره تقسیم می گردد.

ابن حجر عسقلانی در تعریف خبر صحیح می نویسد:«خبر الآحاد بنقل عدل، تام الضبط، متصل السند، غیر معلل و لاشاذ»؛^[3]خبر واحدی که به نقل ناقل عادلی که تمامیت ضبط داشته^[4] و سند روایت نیز متصل^[5] و بدون خدشه ی متنی و سندی مخفی باشد و مخالف با خبر فرد اوثق نیز نباشد،^[6] خبر صحیح لذاته خواهد بود.

ب) تعریف خبر صحیح لذاته و لغیره و حسن لذاته:

خبر صحیح و حسن، خود به لذاته و لغیره تقسیم می گردند. خبر صحیح لذاته خبری است که مشتمل بر صفات قبول در بالاترین درجه ی آن باشد. اگر این صفات در بالاترین درجه یافت نشوند، بلکه در ناحیه ی ضبط راوی ضعف کمی مشاهده گردد، اما با این حال این ضعف به واسطه ی ورود اخبار دیگر هم مضمون^[7] تقویت گردد، این خبر صحیح لغیره خواهد بود و از درجه ی «حسن» به درجه ی صحیح ارتقاء می یابد.

در صورت فوق اگر این ضعف کم که از ناحیه ی عدم تمامیت ضبط راوی است، به واسطه ی ورود اخبار دیگر جبران نگردد و روایت با این صفت باقی بماند به چنین خبری«حسن لذاته» گفته می شود. بنابراین حديث «حَسَن لذاته»، حديث متّصلى است كه تنها از ناحیه ی ضبط برخی از روات در درجه ی پائین تری قرار می گیرد و روایات هم مضمونی نیز نیست که این خبر را به رتبه ی صحیح لغیره ارتقاء دهند.

ج) تعریف خبر حسن لغیره و ضعیف:

حديث حَسَن لغيره، حديثى است كه از راوىِ ضعيفى كه ضعف وى از ناحیه ی عدالت نمی باشد بلکه تنها مربوط به قوه ی ضبط راوی می باشد،^[8] نقل شده باشد. این حدیث هر چند در اصل حديث ضعيفى است، ليكن به واسطه ی شواهد و نقل حديث از طرق دیگری به درجه حسن لغيره، ارتقاء يافته است.

جمال الدین قاسمی در کتاب: «قواعد التحديث من فنون مصطلح الحديث»، درمطلب 26 بابی را با این عنوان باز نموده است:« بحث الضعيف إذا تعددت طرقه». وی در این باب می نویسد:

بدان که ضعف حدیثی که به واسطه ی درغگویی راوی آن و یا فسق او است به واسطه ی کثرت طرق متماثل جبران نمی گردد؛ زیرا در این صورت ضعف به حال خود باقی است و چنین جابری قدرت جبران ضعف را نخواهد داشت. بله در چنین صورتی مجموع طرق از منکر بودن(مراد موضوع بودن است) و عدم داشتن اصل خارج می گردد و چه بسا در چنین صورتی به واسطه ی کثرت طرق خبر به درجه مستور(مراد جهالت در وصف است:عدالت ظاهری مشخص است؛ اما عدالت باطنی احراز نشده) و سیی ء الحفظ برسد که اگر در چنین صورتی روایت دارای طریق دیگری باشد که دارای ضعف کمی باشد خبر با مجموع طرقش به درجه حسن می رسد.[9]

البته ابن تیمیه در کتاب مجموع الفتاوی، ج18،ص26، می نوسید:
«فَإِنَّ تَعَدُّدَ الطُّرُقِ وَكَثْرَتَهَا يُقَوِّي بَعْضَهَا بَعْضًا حَتَّى قَدْ يَحْصُلُ الْعِلْمُ بِهَا وَلَوْ كَانَ النَّاقِلُونَ فُجَّارًا فُسَّاقًا فَكَيْفَ إذَا كَانُوا عُلَمَاءَ عُدُولًا»؛ همانا تعدد طرق و کثرت آن موجب تقویت مجموع خواهد شد به گونه ای که گاهی بدان علم حاصل می شود ولو اینکه ناقلین حدیث را افراد بسیار فاجر و فاسقی تشکیل دهند، چه رسد به آنجا که ناقلین آنرا علمای عدول تشکیل دهند.

یعنی در منظر ابن تیمیه تعدد طرق به تنهایی جابرضعف سند خواهد بود و این نکته ای است که در الزام خصم کاربرد فراوانی خواهد داشت. اگر خبری داخل در هیچکدام از صور فوق(صحیح، حسن، لذاته لغیره) نبوده باشد به آن خبر ضعیف گفته می شود، که خود از جهت ضعف سند و یا متن دارای اقسام متعددی می باشد.

موفق باشید.

[2] . نزهة النظر، ص22:«وهو الذی لم یرجح صدق المخبر به لتوقف الاستدلال بها علی البحث عن احوال رواتها».

[3] .همان، ص30.

[4] . یعنی در تحمل حدیث و نقل آن در جانب وی قصوری دیده نمی شود وقوه ی ضبط و حفظ وی قوی می باشد

[5] . حدیث معلق و منقطع و معضل و مرسل نمی باشد.

[6] . به خبر شخص ثقه در صورتی که مخالف با خبر شخص اوثق باشد، شاذ گفته می شود.

[7] . مراد این است که خبر دارای شواهد و توابع بوده باشد؛ یعنی همین روایت از این طریق یا از طریق دیگری نقل شود، که طریق دوم مساوی یا راجح از این طریق باشد؛ که در این صورت به واسطه ی وجود چنین مزیتی ضعف راوی جبران می گردد و روایت به درجه صحیح لغیره ارتقاء می یابد.

[8] . نه ضعفی که از جانب عدالت وی بوده باشد؛ که در این صورت خبر ضعیف خواهد بود.

[9] . قواعد التحدیث، باب 26:«أعلم أن الضعيف لكذب راويه أو لفسقه لا ينجبر بتعدد طرقة المثاثلة له لقوة الضعف وتقاعد هذا الجابر نعم يرتقى بمجموعه عن كونه منكراً أو لا أصل له وربما كثرت الطرق حتى أوصلته إلى درجة المستور والسيىء الحفظ بحيث إذا وجد له طريق آخر فيه ضعف قريب محتمل ارتقى بمجموع ذلك درجة الحسن».