جمع بندی تصادفی بودن حیات در زمین

سلام و احترام
اشکالات شما نشون میده اصلادر کلام بنده دقت نفرمودید، خواهش می کنم متن بنده را دوباره با دقت بیشتری مطالعه بفرمایید.

نظم تمام عالم نه برای ما، بلکه برای هیچ انسانی قابل درک نیست؛ مگر انسان کامل!!!
آیا شما حکمت و هدف پشت تک تک میلیون ها گونه جانوری یا گیاهی را می دانید؟ وقتی محققین می گویند شناسایی گیاهان فقط در منطقه آمازون 300 سال زمان میبرد شما چطور از نظم هدفمند آنها مطلع هستید؟! آیا واقعا متوجه ادعایتان هستید؟
اگر بگویید آری که سخن گزافی است، اگر بگویید کلیّت نظم آن را قبول دارم اما جزئیات را نمی دانم خب چون شما یک خداباور هستید چنین سخنی می گویید، وگرنه پیش از استدلال های عقلی و پیش از اثبات خدا، و فقط از طریق مشاهده محال است بتوانید نظم تمام عالم را اثبات کنید، برادر من محال است.(خواهش می کنم یک بار به جای احساسات، عقلتان را برای قضاوت حاکم کنید)

جالب تر این است که شما خود را دانای به نظم تمام عالم میدانید و من می گویم نظم تمام عالم را از طریق مشاهده نمی توانم بیابم، اما بنده را متهم می کنید که خودم را دانای کل میدانم:

اولا: شما بین اراده تکوینی و تشریعی خداوند خلط کرده اید!!! سخن ما از افعال خداوند است، نه افعال بشری!! وگرنه کسی از این قتل و جنایت ها سخن نمی گوید که بحث را بیخودی منحرف می کنید و پای شیطنت ها را وسط میکشید!! ما از آفرینش خدا سخن می گوییم که آیا وجودش را اثبات می کند یا خیر!
ثانیا: حتی با پذیرش فرگشت باز هم نظم برای تمام عالم اثبات نخواهد شد، بلکه کمی ها و کاستی ها را پذیرفته اما آنها را توجیه خواهد کرد که جهان در حال تکامل است.
علاوه بر اینکه من در این خصوص بحثی ندارم، سابقا هم چندین بار عرض کردم که با وجود فرگشت باز هم خالق آگاه ضرورت دارد

سلام و احترام

ببینید جناب پارسامهر من واقعا معنا و مفهوم سخن شما را نمی فهمم، و فکر نمی کنم حتی سایر دوستان مخالف نظر بنده هم سخن شما را درک کنند.

اجازه بدهید پله پله بحث کنیم:

آیا اینکه چشم از میان میلیاردها احتمال بی هدف به این صورت هدفمند آفریده شده است علت میخواهد یا نمیخواهد؟
اگر علت نمیخواهد که حرف درستی نیست بالاخره انتخاب گزینه الف بین الف و ب دلیل میخواهد، چه برسد انتخاب آن از میان میلیاردها احتمال

اگر قبول دارید دلیل میخواهد خب دلیل آن چیست؟ شما میگویید گزینه های متعددی روی میز است، خب بفرمایید تا آنها را تک به تک تجزیه و تحلیل کنیم.

اینکه بگوییم ذاتیِ ماده است که در پست پیشین اشکالاتش را عرض کردم.
اینکه بگویید قوانین موجب چنین حرکتی میشود، خب این قوانین را چه کسی به وجود آورده؟ آیا جهانی غیر از این قوانین قابل تصور است یا خیر؟ آیا ژن هایی که موجب پدید آمدن این مسائل میشوند میشود که نباشند یا نمیشود؟ اگر نمیشود به چه دلیل؟ و اگر میشود که نباشند پس چه کسی نقش آنها را درک کرده و آنها را در این خط تولید قرار داده است؟
شما هر چقدر بالا بروید، ولو آنکه جهان را مانند یک خط تولید تصور کنید که الان خودش دارد تولید می کند بالاخره این خط تولید یک بنیانگذار میخواهد.

من واقعا دارم منطقی و پله پله بحث می کنم تا بفهمم بالاخره عمق اینکه حرف یکدیگر را نمی فهمیم کجاست؟!

قبلا هم عرض کردم گمان کنید خدا فکر می کند و دونه دونه اندازه می گیرد. فعلا به دنبال اثبات چنین خدایی هستیم.

با سلام و احترام

ببینید بحث ما در خصوص برهان نظم است، خب وقتی کسی دارد برهانی اقامه می کند باید حرف استدلال کننده را فهمید، اگر کلمات یا مقدمات را عوض کنیم که دیگر استدلال او نیست!!
استدلال نظم در کلام تکلمین را باید بدون تغییر دید، و بعد یک کلمه گفت آیا این برهان اثبات کننده است یا خیر! نه اینکه مقدمات را عوض کنیم، در این صورت چه اثبات کننده باشد و چه نباشد دیگر آن برهان سابق نیست.

برهان نظم فقط از طریق هدفمندیِ فعل، به ناظم آگاه میرسد، همانطور که خودتان هم فرمودید وجه تسمیه ی آن هم همین است:

خب این اشکالی را متوجه برهان نمی کند، ببینید درک نتیجه در گرو قبول کردن مقدمات است، یعنی وقتی یک برهان عقلی مقدمه اولش حسّی باشد خب طبیعتا در گرو مشاهده است، اگر کسی با مشاهده این مقدمه برایش اثبات شد نتیجه هم اثبات میشود، و اگر اثبات نشد نتیجه هم اثبات نمیشود!

ما بر سر استدلال داریم بحث می کنیم، نه سغرای برهان!! به عبارت دیگر سخن در این نیست که آیا چشم و گوش و زبان و کهکشان و شتر و پرتاب سنگ و افتادن آجر ومانند آن خدا را اثبات می کند یا خیر؟! بلکه سخن در این است که آیا نظم هدفمند خدا را اثبات می کند یا خیر!! حالا آن نظم هدفمند هر چه که می خواهد باشد.
یعنی اگر کسی از یک پدیده ای نظم هدفمند برداشت کرد آیا ناظم آگاه برای او اثبات میشود یا خیر؟

برای روشن شدن مثال میزنم:
اگر بگویند تب نشانه عفونت است استدلالش این میشود که هرکجا تب بود، عفونت هم هست.
حالا اگر دو پزشک بر سر تب داشتن یک بیمار اختلاف نظر داشتند استدلال زیر سوال نمیرود، این اختلاف در صغرا یا مقدمه اول است، نه در برهان، هر دو قبول دارند که اگر تب باشد ، عفونت هم هست!

چرا نمیشد؟ بیایید تا دلتان بخواهد برایتان بی نظمی به معنای بی هدفی مثال بزنم:
چشم اگر همین ابزار ها را داشت اما اول پرده شبکیه بود، بعد عدسی و بعد قرنیه این هدفمند نبود.
اگر پلک چشم روی گوش کشیده میشد...
اگر زبان انسان درون معده او بود...
اگر چشم انسان کف پای او بود...
اگر ...

تقریر کننده برهان ما هستیم، نه دیگران!!
کسی حق تغییر برهان را ندارد، باید همین برهان راببینند و بگویند آیا اثبات کننده است یا خیر!!
دیگران هم اگر حرفی میزنند برهان آنهاست و باید از آن دفاع کنند.

واقعا توقع چنین حرفی را نداشتم از شما حداقل...!!!
شما خواسته یا ناخواسته دارید مغالطه می کنید...!!!
اینکه ما چه کسی را استثناء می کنیم و به چه نیت و اینها یعنی چه؟!! شما باید برهان را ببینید که آیا درست است یا خیر!!

من فقط یک پست برای روشن شدن مغلطه ای که اتفاق افتاده بیان می کنم، باقی کلام باید در جای خودش بحث شود تا تاپیک از موضوع برهان نظم خارج نشود.

در این برهان اصلا مهم نیست واجب الوجودی داریم یا خیر! و اصلا مهم نیست ممکن الوجودی داریم یا خیر!! ما داریم تحلیل می کنیم:

آیا ممکن الوجود چه باشد و چه نباشد نیاز به علت دارد یا خیر؟
آیا واجب الوجود چه باشد و چه نباشد نیاز به علت دارد یا خیر؟
آیا دور و تسلسل باطل است یا خیر؟

اصلا کاری به برهان امکان و وجوب نداریم، جز این است که پاسخ سوال اولی این است که نیاز دارد، پاسخ سوال دوم این است که نیاز ندارد، و پاسخ سوال سوم این است که دور وتسلسل باطل است؟

مثل این است که ما میخواهیم که اثبات کنیم که به غیر از پزشکان هر انسانی نیازمند مراجعه به پزشک است، بعد استدلال کنیم که هر غیر پزشکی محتاج پزشک است...
بعد شما اشکال کنید که قبول نیست، چون شما پزشکان را استثنا کردید!!
خب برادر من باید ببینی استثناء ما منطقی است یا غیر منطقی!! قاعده عقلی چه می گوید؟ آیا می گوید هر پزشکی هم محتاج پزشکان است؟ هر واجب الوجودی هم محتاج واجب الوجود دیگری است؟!!

برای پاسخ سوال شما به یک روایت از امام صادق(ع) بسنده می کنم که جان مطلب را بیان فرموده:

«مَنْ دَخَلَ فِي هَذَا الدِّينِ بِالرِّجَالِ أَخْرَجَهُ مِنْهُ الرِّجَالُ كَمَا أَدْخَلُوهُ فِيهِ وَ مَنْ دَخَلَ فِيهِ بِالْكِتَابِ وَ السُّنَّةِ زَالَتِ الْجِبَالُ قَبْلَ أَنْ يَزُولَ»(بحارالانوار، ج2، ص105)
کسی که به خاطر مردم وارد این دین شود، همان مردم (به خاطر رفتارشان) او را از دین خارج می کنند همانگونه که او را وارد کرده بودند؛ اما کسی که به خاطر کتاب و سنت(استحکام خود دین) وارد این دین شود، حتی اگر کوه ها زوال پذیرند ایمان او زائل نمیشود.

اسلام مجموعه باورها و رفتارها است، لذا دوری و نزدیکی به اسلام به لباس و ریش و تسبیح نیست! به عمل است، شما اگر خودتان اهل عمل به اسلام باشید از آن کسی که ظاهرش را اسلامی کرده اما در باطن به آن اعتقادی ندارد و عمل نمیکند، به اسلام نزدیک تر هستید.

حتی اگر امروز جمیع متدینین و مسلمانان از دین برگردند، یا اهل دزدی و دروغ شوند نباید کوچکترین تردیدی در شما ایجاد شود، چون شما به اینها ایمان نیاورده اید، شما به پیامبر(ص)، امیرالمومنین(ع) و اهل بیت(ع) ایمان آورده اید!!
وقعا حیف نیست که مثلا حالا که فلان آدم با ریش و تسبیح اختلاس کرده و فرار کرده رفته کانادا من ایمانم ضعیف شود؟ مگر من به او ایمان آورده بودم؟ ایمان باید ملاک سنجش انسان ها باشد، نه انسان ها ملاک سنجش ایمان!!

با سلام و احترام، خواهش می کنم وظیفه است
بنده هم از مشارکت، تلاش و جدیت شما در بحث تشکر میکنم

ما استثناء نمی کنیم، دست روی هر نظم هدفمندی که بگذاریم، ناظم آگاه اثبات میشود(در ادامه توضیحات بیشتری عرض خواهم کرد)

مظلقا ما دنبال اثبات هدف مشترک نیستیم، هر مجموعه منظمی که هدفی داشته باشد، مثل چشم، مثل سیستم خونرسانی، سلسله اعصاب، خود وجود انسان، و وجود تک تک حیوانات و جانوران، و همچنین نقش تعدیلی که گیاهان و حیوانات و انسان ها نسبت به یکدیگر دارند اینها خودش نظم هدفمند است.

ما نه فرگشت را مختومه کردیم، و نه آن را روندی کوتاه مدت دانستیم، عرض بنده این بود خود فرگشت یک نظم تدریجی عظیم است، که نیاز به ظرفیت وزمینه دارد و این خودش ناظم آگاه را اثبات می کند.

تقاوتشان مهم نیست، چون استدلال روی همین شباهت بنا شده است
اگر انسان روزی موفق شد موجود زنده ای بسازد طبیعتا این موجود دارای رشد و تکامل خواهد بود، آیا در آن صورت شما خواهید گفت که این موجود خالق آگاه نمی خواهد؟!!
آنچه که استدلال روی آن بنا شده است خود این نظم هدفمند با پیچیدگی هایش هست که نیاز به آگاهی پیشینی و برنامه ریزی دارد، نه اینکه حالا لزوما تکامل هم داشته باشد یا خیر؛ به عبارت دیگر وقتی به عقل رجوع میکنیم تکامل و عدم تکامل را شرطی برای نیاز به فاعل آگاه داشتن و نداشتن نمیداند، بلکه پیچیدگی و هدفمندی را نیازمند به خالقی آگاه میداند.

مطلب روشن است، نمیدانم شاید بیان بنده نارسا است، ببینید آنچه که به عنوان مقدمه برای رسیدن به نتیجه استفاده میشود نظم هدفمند است، ما دنبال نظم هستیم که از نظم به ناظم آگاه برسیم، هر کجا نظم بیابیم این نظم ما را به ناظم رهنمون میکند.
دقت کنید حتی اگر فقط چشم در جهان وجود داشت، یعنی اصلا هیچ چیز دیگری نبود و فقط چشم بود و ما از سایر موجودات هیچ نظمی برداشت نکردیم مقدمه برای استدلال فراهم شده، عقل می گوید این چشم ناظم آگاه میخواهد؛ دقت کنید نظم هدفمند وجود دارد یا خیر؟! عقل زیر بار این نمیرود که چون من نظم سایر موجودات را نمی فهمم پس این موجود که نظم او ا درک کرده ام هم خالق نخواهد!! اینجا مقدمه اول اثبات شده است.

ثانیا تمرکز بنده روی چشم دلیل خاصی ندارد چون واضح تر است به آن اشاره می کنم، وگرنه همه موجودات نظم عجیبی دارند!

بله حرف شما درست است، پاسخ بنده هم در خصوص سخن یکی از دوستان بود که قرآن را چون متعلق به 1400 سال پیش است ناکارآمد تلقی میکردند، یعنی در این فضا مطرح کردم، نه در فضای برهان نظم.

قانون اعم از هدفمند و غیر هدفمند است، یعنی یک قانون هم می تواند هدفمند باشد و هم بی هدف! یعنی هیچ هدفی از ان فهمیده نشود.
ما از قانون به خدا استدلال نمیکنیم، بلکه هدفمندی است که در گرو علم و آگاهی سازنده است که نیاز به طراحی پیش بینی دارد.
در حقیقت قانون میتواند منشأ نظم باشد، نه خود نظم.

بله قطعا هدف و هدفمندی ذاتی اشیاء نیست، اما قائم به ناظر هم نیست، در این صورت نسبی میشد، اما کسی معتقد به نسبیت نظم نیست!! ممکن است گگاهی هدفمندی اینقدر ضعیف باشد که در نظم بودن یا نبودن آن اختلاف شود، اما اینطور نیست که نسبی باشد!!

نکته دوم اینکه خواهش می کنم در نظمی که در برهان نظم به کار گرفته میشود دقت بیشتری بفرمایید، مجموعه ای هماهنگ که این چینش و این کیفیت موجب یک هدف منطقی شده که واقعا انسان هدفمندی آن را میفهمد.

دقت نفرمودید...
ببینید برهان نظم بدین صورت است:
مقدمه اول: جهان یا فلان پدیده منظم هدفمند است
مقدمه دوم: هر نظم هدفندی ناظم آگاه میخواهد.
نتیجه: جهان یا فلان پدیده نیازمند خالق آگاه است.

مثالی که شما می زنید که من از فلان پدیده نظم می فهمم و شما نمی فهمید ناظر به مقدمه اول برهان است، نه مقدمه دوم؛ بنابراین نباید در مثالتان بحث را ببرید روی مقدمه دوم! اینکه در دمای بدن در هنگام تب اختلاف باشد بحث را میبرد روی مقدمه دوم کبرای قیاس، در حالی که اختلاف در مقدمه اول است

این شخص دمای بدنش بالای 37 درجه است
هر کسی دمای بنش بالای 37 درجه باشد تب دارد
پس این شخص تب دارد

مقدمه اول همواره از جزئیات سخن می گوید ومقدمه دوم از یک اصل عقلی کلی! پس مثال درست این خواهد شد که ما هر دو قبول داریم که دمای بالای 37 درجه تب است، اما در مورد این بیمار اتفاق نظر نداریم؛ یا به این خاطر که تب او خیلی خفیف است، یا در بحث ما نظم هدفمند اینقدر ضعیف است که برای ما قابل درک نیست، این غیر از این است که بگوییم نظم نسبی است!!

بله این حرف درست است که قانون منشأ نظم است، اما ین قانون از کجا آمده؟ ما که نمیگوییم خداوند بدون قاعده درد خلق می کند، نظم طبیعی و غایی در برهان نظم ناظر به علت است، فاعل این نظمو قوانین کیست؟!

ثانیا: خواهش می کنم در نظم هدفمند تدبّر بیشتری داشته باشید ما هرگز از طریق نظم زیبایی و مانند آن به سمت استدلال به خدا نمیرویم، نظم به معنای زیبایی هیچ چیز را اثبات نمیکند، این هدف تراشیدن است، نه هدفمندی منطقی!

اینکه برهان نظم همان برهان امکان و وجوب باشد که پذیرفتنی نیست، چون هم حد وسط در این برهان تفاوت دارد و هم حسی بودن مقدمه اول.
اما اگر بفرمایید که برهان امکان و وجوب آن را تکمیل می کند حرف درستی است

شما بحث اثبات را با بحث تعریف خلط کرده اید.
اصلا ما واجب را تعریف نمی کنیم، اصلا اسمش را هرچه شما بگویید میگذاریم، یا حتی اصلا اسمش را هم نمی آوریم!
آیا این ممکن نیازمند به علت است یا خیر؟ و آیا دور وتسلسل باطل است یا خیر؟ پس باید این سلسله ختم شود به موجودی غیر از ممکن، اسمش را شما هر چه میخواهید بگذارید...!

بله بنده هم موافقم و اتفاقا تأکید دارم که این بحث در جای خودش انجام شود، چون هر دو برهان مباحث گسترده ای دارند و ضمیمه کردن آنها به هم جمع بندی تاپیک را با مشکل مواجه میکند.

بله درست است، البته نکته ای که هست بیان نظم های صناعش بشری از باب تمثیل است وگرنه ما خالقیت خداوند را مانند نظم صناعی نمیدانیم، بلکه از سنخیت بین فعل و فاعل به چنین امری میرسیم.
منتهی برداشت شما درست است و این نکته را به عنوان یک تکمله عرض کردم.

مثال آوردن از ساعت و بوئینگ و مانند آن جهت تمثیل است، اما تمثیل دلیل ما برای اثبات نیست، بلکه استدلال مبتنی بر یک قاعده عقلی و آن سنخیت بین فاعل و فعل است.
بله اگر ما برای ثبات به تمثیل تکیه میکردیم می بایست وجه تمثیل را به صورت عقلی یقینی اثبات می کردیم، اما تمثیل ما فقط برای فهم بهتر قاعده عقلی در ورای آن است.

من پاسخ این ابهامات را به خود جناب manmehdiam عرض کردم که نظم غایی و هدفمند مطلقا وابسته به ناظر نیست، مگر در مراتب پایین که اصلا در نظم بودن یا نبودن آن اختلاف میشود.
اجازه بدهید باز در قالب مثال برای شما توضیح بدهم، اگر حرف شما درست باشد که نظم هدفمند وابسته به ناظر است طبیعتا بین نظم طبیعی و نظم صناعی تفاوتی نخواهد بود، چون ملاک هدفمندی یک مجموعه است، بنابراین در مورد نظم های صناعی هم باید اختلاف باشد...؛ آیا هیچ انسانی هست که بگوید از نظر من ساعت نظم ندارد؟ یا بوئینگ مجموعه منظمی نیست؟! نظم هدفمند خصوصا هرچقدر بر پیچیدگی آن افزوده شود محسوس تر و آشکار تر خواهد بود و هر چقدر ساده تر شود ممکن است در نظم هدفمند بودن آن اختلاف شود، همانطور که اگر شما یک سازه ای را در یک خرابه پیدا کنید شک می کنید که این خودش اینطوری شده یا یک انسان آن را به این صورت در آورده است؛ این قاعده کلی است لذا هرگز خدشه ای به حرف ما وارد نمیسازد.

همانطور که سابقا عرض هم عرض کردم ما در فضای برهان نظم هرگز لازم نیست همخوانی کلیت نظام را اثبات کنیم.

چون آنچه که قاعده ای برای اثبات است سنخیت بین علت و معلول است، و شباهت نظم صناعی و طبیعی هم در همین قاعده است.

با سلام و احترام

ان شالله با تأمل بیشتر به نقاط مشترک بیشتری برسیم
من هم برایتان آرزوی موفقیت دارم@};-

جناب شروحیل به نظرم بحث بنده و شما به نتیجه نخواهد رسید، چرا که شما بدون دقت بر عوارض سخنانتان همواره بر موضع خودتان پافشاری میکنید، به گونه ای که حتی احتمال نمی دهید سخنتان اشتباه باشد!
اینکه کسی نظر شما را نپذیرفته و حمایت نمی کند خودش سندی بر این است که مشکل از درک بنده نیست! نظرات شما را نه خداپرستان قبول دارند، و نه ماده گرایان!! اینکه انسان بین حق و باطل حرکت کند به معنای اعتدال نیست.
خواهش می کنم حداقل یک درصد احتمال بدهید دارید اشتباه می کنید، با نگرش دقیق تر اعتقادات خودتان را آنالیز کنید.

من یک بار دیگر منصفانه و بی طرفانه کلام شما را نقد می کنم:

ناظم و علت آن ملائک چه کسی است؟ اگر خداوند است پس ناظم و علتِ افعالِ ملائکه هم اوست، و اگر خداوند علت و ناظم ملائکه نیست پس ملائکه همان خدا هستند(نعوذبالله)!!

اولا: پس این توصیفات در قران و روایات به چه معناست؟
ثانیا: مگر میشود خداوند را توصیف نکرد؟ خداوند یا عالم است یا جاهل، ما چیزی غیر از این دو که نداریم پس قطعا به علم توصیف میشود.
یا حیّ است یا میّت؛ چیزی غیر از این دو که نداریم پس خداوند به حیّ بودن وصف میشود.
یا قادر است یا عاجز؛ غیر از این دو که نداریم؟ پس خداوند به قادر بودن توصیف میشود.

ثالثا: شما خودتان هم دارید خدا را توصیف می کنید، مثلا همین توحید و یگانگی:

قطعا توحیدی که شما از طریق مادی دانستن خدا برای او بنیان نهاده اید شرک محض است اما شما از آن غافل هستید...
احدیت به معنای جزء نداشتن چیزی است که در قرآن هم به آن تصریح شده است، اما شما بی نهایت جزء برای خدا ساخته اید، و به گمان خودتان وحدت وجود است که متآسفانه آن را نفهمیده اید!!

یا حق

با سلام و احترام خدمت دوستان عزیز
در اینکه یکی از راه های آگاهی از وجود و اوصاف خداوند شهود باطنی است حرفی نیست، اما دوستان دقت کنید تاپیک از مسیر برهان نظم به یک راه دیگر نرود.
از همراهی و همکاری شما ممنونم

پرسش
لطفا به این سوالات در خصوص برهان نظم پاسخ دهید:
اول: اینکه می گویند جهان منظم، و خصوصا جهان دارای حیات تصادفی به وجود نیامده، خب بستگی به معنای تصادفی بودن دارد، تصادفی بودن اگر به معنای علت نداشتن باشد که دانشمندان مادی گرا هم قبول ندارند، اما می تواند به خاطر یک سری قوانین ازلی بوده باشد که همیشه وجود داشته اند، پس این نظم و حیات خدا را اثبات نمی کند.
دوم: اصلا دلیل نیازمندی نظم به ناظم که در برهان نظم به آن تکیه میشود چیست؟
سوم: گستردگی این نظم و حیات در تمام عالم قابل اثبات نیست، بلکه برخی پدیده ها می توانستند بهتر ساخته شوند، مثلا انسان می توانست دید در شب بهتری داشته باشد.
چهارم: هدف دانستن "حیات" در این کره کوچک آن هم نسبت به این عالَم گسترده منطقی نیست؛ خصوصا اگر هدف جهان را انسان کامل بدانیم که بسیار نادر محقق شده است.
پنجم: پیدایش این نظم عظیم با نظریه فرگشت قابل توجیه خواهد بود.
ششم: اگر هر مجموعه منظمی نیازمند ناظم باشد، طبیعتا خود خداوند هم نیازمند ناظمی دیگر خواهد بود.
هفتم: این برهان خدای ادیان را با آن اوصاف نامحدودش اثبات نمی کند.

پاسخ
برای پاسخ به این سوالات توجه به چند نکته لازم و ضروری است:

نکته اول:
تصادف در فلسفه یعنی حدوث و تحقق چیزی بدون علت که گاهی از آن به «بخت» تعبیر میشود(1) اما تصادف در فضای برهان نظم یعنی چیزی که بدون طراحی و برنامه ریزی پیشینی محقق شده است.(2)
مثلا ما به برخورد دو ماشین می گوییم تصادف، در حالی که این برخورد کاملا تحت تاثیر عوامل فیزیکی برخورد داشته اند، اما از آنجا که هیچ برنامه ریزی و طرح پیشینی برای آن وجود نداشته است می گویند «تصادف»!
بنابراین باید دقت داشت که آن تصادفی که در برهان نظم از آن بحث میشود به معنای نفی علت نیست، بلکه به معنای نفی برنامه ریزی هوشمندانه است.

نکته دوم:
ازلی بودن یا نبودن قوانین هیچ دخالتی در نیازمندی یا بی نیازی آنها نسبت به خداوند ندارد، یعنی ما برای اثبات خدا لازم نیست حتما اثبات کنیم که قوانین ازلی نیستند پس نیاز به برنامه ریز یا همان خدا دارند!
اولا قوانین حتی اگر ازلی باشند باز هم نیاز به فاعل خواهند داشت، همانطور که اگر یک آتش ازلی باشد، معلول آن یعنی حرارت هم ازلی خواهد بود، اما این ازلی بودنِ حرارت هرگز او را از آن آتش بی نیاز نمیسازد؛ و اگر این فعل ازلی هوشمندانه طراحی شده باشد نیازمند فاعلی آگاه خواهد بود.
بنابراین این نظم عالَم و قوانین سامان دهنده ی آن، چه ازلی باشند و چه حادث در هر صورت به خالقی آگاه نیازمند است.

نکته سوم:
نظمی که در برهان نظم از آن برای اثبات خداوند بهره برده میشود نظم به معنای زیبایی و مانند آن نیست، بلکه نظم به معنای هدفمندی است؛ مثلا ممکن است باد که فاقد شعور است ابرهای آسمان را به اشکال زیبایی در بیاورد، به همین خاطر اشکال زیبای ابرها نمی تواند فاعل با شعوری را اثبات کند، اما وقتی پدیده ای می بینیم که از کنار هم گذاشتن اجزای آن یک هدفی حاصل میشود، این چنین پدیده ای، فاعلی آگاه را اثبات می کند.
مثلا وقتی ما به یک پنکه نگاه می کنیم که پایه ای دارد و موتوری و پره هایی و کلید و سیم برق و همه این اجزاء درست سر جایشان قرار گرفته اند و از این اجزاء، و جایگاه این اجزاء یک هدف منطقی حاصل میشود می فهمیم که این پدیده باید سازنده ای با شعور داشته باشد.

نکته چهارم:
برهان نظم روی دو اصل بنا شده است:
1- اصل علیّت
2- سنخیت بین علت و معلول

هیچ کدام از این دو قابل انکار نیستند، نه اصل علیّت، و نه اصل سنخیت
اصل علیت می گوید هر پدیده ای نیازمند علت است؛ و سنخیت می گوید فعل باید با فاعل سنخیت داشته باشد، در غیر این صورت لازم است صدور هر فعلی از هر فاعلی امکان پذیر باشد.

مثلا ما اگر از کنار رودخانه ای رد شویم و ببینیم یک سدی با شاخه های درخت ساخته شده و یک گله گوسفند هم درکنار رودخانه در حال چریدن هستند و دارند از آب جمع شده پشت سدّ آب مینوشند هرگز حتی به ذهنمان هم خطور نمی کند که این سدّ را این گوسفندان ساخته باشند! چون میدانیم این فعل از این فاعل بر نمی آید. بلکه به دنبال یک سمور آبی میگردیم.
همانطور که اصل علیّت اگر در پدیده های بشری مثال زده میشود دلیل بر انحصار آن در این پدیده ها نیست، یعنی کسی نمی گوید این اصل فقط در پدیده های بشری حکمفرماست و در پدیده های غیر بشری ابتدا باید تشابه اثبات شود!
اصل سنخیت هم همین است، یک اصل عقلی است، وقتی فعل پیچیدگیهای خاص خود را دارد لازم است فاعل آن به این پیچیدگی ها آگاهی داشته باشد، چه آن فعل دفعی ایجاد شده باشد و چه زمینه های تحقق تدریجی آن را ایجاد کرده باشد؛ چه فاعل بشری باشد و چه غیر بشری!

تمام تشبیهات نظم جهان با نظم بشری فقط از باب تقریب به ذهن است، برای اینکه انسان بهتر این لزوم سنخیت را درک کند همانطور که گاهی برای درک بهتر اصل علیّت این تمثیل ها به کار میرود، اما نباید گمان شود که پایه استدلال تشبیه است.

نکته پنجم:
طبق آنچه گذشت ما از نظم عظیم خلقت می فهمیم که در ورای آن باید فاعلی آگاه وجود داشته باشد!! مثلا از میان این همه پدیده در عالم فقط به چشم انسان نگاه کنید...
وقتی از طرف فاعل انسان تشخیص داده شده که انسان نیازمند ابزاری برای دیدن است...
و وقتی لایه های این ابزار که چشم از آنها تشکیل شده هیچ کدام اضافی نبوده و همگی ضرورت دارند، و درست به ترتیب قرنیه، عنبیه، مردمک، عدسی، و سپس پرده شبکیه قرار داده شده...
و وقتی از جانب فاعل تشخیص داده شده که قرنیه برای دیدن، باید شفاف باشد، به همین خاطر برای اینکه دید تار نشود تنها عضو زنده بدن است که فاقد رگ های خونی است...
و وقتی تشخیص داده شده نور شدید برای این ابزار ضرر دارد و مردمکی برای آن قرار داده شده تا ورود نور را کنترل کند...
و وقتی از جانب فاعل تشخیص داده شده که این موجود متناسب با زندگی اش که شب زیست است یا در روز سیر می کند، متناسب با آن سلول های استوانه ای یا مخروطی که در برابر نور و رنگ حساسیت های متفاوتی دارند قرار داده شده...
و وقتی تشخیص داده شده که این چشم نیازمند غددی برای رطوبت است...
و وقتی تشخیص داده شده که این چشم حساس نیاز به محافظی دارد و تشخیص داده شده که محافظ آن نباید زمخت و خشن باشد بلکه باید پرده نازک و لطیفی چون پلک باشد...
و وقتی تشخیص داده شده که این چشم باید در گودی باشد و در زیر سایبانی چون ابرو...
و وقتی تشخیص داده شده خون با قدرت و سرعتی که از قلب خارج میشود اگر به چشم برسد آن را نابود خواهد کرد لذا رفته رفته رگ ها باریک میشوند تا به حدی که رگ های چشم دیده نمیشوند...
این همه تشخیص پیشینی نشان می دهد که در ورای این فعل، خالقی فوق العاده آگاه وجود دارد.

این خالقی آگاه چون خداوند است که میداند اگر جای مردمک و عدسی عوض شود دیگر دیدن محقق نخواهد شد، اما ماده این ها را نمیفهمد! چرا باید ماده بی شعور لایه های مختلف چشم را درست در جای خودشان قرار داده، و شکل بیرونی چشم را به بهترین شکل انتخاب کند، و پرده ای ملایم و مرطوب به نام پلک را به عنوان محافظ برآن چشم قرار دهد، و مژگانی را در پایین پلک قرار دهد، و غددی را برای مرطوب نگه داشتن آن تعبیه کند، و چشم را برای ایمنی از آسیب ها در گودی قرار دهد، و ابروانی بالای این چشم به عنوان سایبان و...؟ ماده ای که نسبت به تمام اشکال هندسی رابطه اش یکسان است، پس چرا میان این همه شکل هندسی به سمت این شکل موجود برای چشم پیشرفت کرده و آن را برگزیده است؟

نکته ششم:
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که اصلا لازم نیست در برهان نظم به نظم تمام جهان استناد شود، ما از نظم ولو یک نظم به ناظم آن نظم میرسیم، به همین خاطر عدم درک نظم از سایر پدیده ها استدلال را با مشکل مواجه نمی سازد.
در استدلال از وجود دالّ میتوان بر وجود مدلول رسید، اما هرگز از عدم دالّ نمیتوان بر عدم مدلول رسید، نه فقط ما، هیچ کس دیگری هم نمی تواند برود، اصلا مسیر استدلال از عدم دال به عدم مدلول غلط است، چون این مسیر به خاطر ابهامات بسیار زیادی که دارد انسان را به یقین نمیرساند.

یک مثال میزنم تا روشن شود:
شما وارد منزل میشوید و میبینید هوا گرم است، از این گرم بودن هوا که دالّ و دلالت کننده است، پی میبرید به اینکه یک وسیله گرمایشی در منزل وجود دارد(هرچه که باشد، مهم نیست) بالاخره یک چیزی هوا را گرم کرده است. اینجا از وجود گرما به علت گرما پی میبرید.
اما اگر آمدید و خانه سرد بود شما نمیتوانید قبل از جستجو در خانه بگویید هیچ وسیله گرمایشی در خانه وجود ندارد، عقل میگید هزارتا احتمال وجود دارد، شاید شعله اش کم بوده، شاید درب را باز گذاشته اند، شاید هوا خیلی سردتر از روز های قبل است و...!

ثانیا: این عدم درک نظم به معنای بی نظمی نیست، همه دانشمندان به رابطه عجیب پدیده ها با هم اذعان دارند، اینکه دانشمندان به شدت معتقدند انتقراض هر گونه جانوری یک لطمه غیر قابل جبران به طبیعت می زند برای چیست؟! روشن است که ین پدیده های طبیعی ارتباط عمیق و عجیبی وجود دارد و این ما را به یک نظم عمومی میرساند.

نکته هفتم:
ما در کیفیت نظم نمیتوانیم قاطعانه ابراز نظر کنیم، ما فقط از وجود نظم هدفمند به ناظم آگاه میرسیم؛ عقل فقط این را می فهمد که اگر از چینش اجزا «بینایی» محقق شود نیاز به ناظم دارد، اما اینکه آیا نظم بهتر ممکن است یا خیر، اولا در استدلال نقشی ندارد، و ثانیا عقل انسان نمیتواند به این سادگی در این خصوص قضاوت کند.

مثلا اینکه اگر چشم انسان قدرت دید در شب داشت آیا بهتر نبود؟ روشن نیست، چرا که قضاوت در این خصوص در صورتی ممکن است که علمی به گستردگی خالق انسان داشته باشیم.
دید در شب و یا رنگی دیدن ناشی از دو نوع سلول های متفاوت پرده شبکیه است، یعنی سلول های مخروطی و استوانه ای در پرده شبکیه است که تعیین میکنند شما دید در شب داشته باشید یا خیر.
سلولهاي استوانه‌اي در برابر نور بسيار حساس هستند اما رنگها را نمي‌توانند تشخيص بدهند، در مقابل سلولهاي مخروطي وظيفه تشخيص رنگها را به عهده دارند و چون در برابر نورحساس نيستند در نور كم فعاليتي از خود نشان نمي‌دهند، به همین خاطر ما در تاریکی رنگ ها را نمی بینیم.

تعداد این دو گونه سلول در موجودات با شب زیستی، یا روز زیستی آنها تناسب دارد، و این خودش نظم هدفمند دیگری است، بنابراین شب بینی انسان ممکن بود به قیمت فنای رنگی دیدن او تمام شود، یا به آن لطمه بزند!
علاوه بر اینکه خداوند ابزار هر کسی را متناسب با هدفی که از او انتظار داشته آفریده است، انسان از جمله حیوانات شب زیست نیست، اتفاقا خود دانشمندان هم می گویند بیدار ماندن انسان ها تا دیر وقت برایشان ضرر دارد.

نکته هشتم:
در مورد هدفمندی مجموعه جهان هستی هم باید دقت کرد که:

اولا: نظم غایی و هدفمند را نباید نظم اخروی و معنوی و مانند آن معنا کنید، اینکه هر جانوری نقشی در طبیعت ایفا می کند این میشود هدف از خلقت او! اینکه چشم متناسب برای دیدن طراحی شده، اینکه گوش برای شنیدن، لامسه برای لمس کردن طراحی شده و این اهداف هم به درستی محقق شده است این یعنی هدفمندی!!
ما اصلا دنبال محوری برای یک هدف نیستیم، یعنی این اصلا از طریق مشاهده فهمیده نمیشود، مگر آنکه روایات بیایند به ما بگویند هدف انسان کامل است، اما دربرهان نظم ما فقط به دنبال کارکرد موجودات و مجموعه های منظم متناسب با هدفشان هستیم که کاملا هم خوب درک می کنیم این هماهنگی را.

ثانیا: نگاه کمّی به ماجرا خیلی نگاه سطح پایینی است، قطعا کیفیت مهم تر است؛ اگر بدانید جایگاه انسان کامل را متناسب با آنچه که اسلام تعریف می کند،.(3) قطعا تمام این خلقت حتی برای ایجاد یک انسان کامل ارزش دارد.

ثالثا: دلیلی نداریم فقط این کره خاکی را دارای حیات بدانیم و گمان کنیم بقیه عالم بی هدف آفریده شده اند، همانطور که در روایات هم داریم که فرموده اند: خداوند هزاران هزار جهان، و هزاران هزار آدم خلق کرده است.(4) وطبق برخی نظریات شرایط به سمت این میرود که کم کم عمر منظومه شمسی و زمین دارد به پایان میرسد و از آن طرف شرایط حیات در برخی دیگر از سیارات دارد کم کم فراهم میشود.

نکته نهم:
در مورد فرگشت هم باید به چند نکته دقت بفرمایید، و مجموع این نکات را با یکدیگر و در کنار هم در نتیجه گیری نهایی دخالت دهید:

الف) این نظریه هنوز به صورت قطعی اثبات نشده و شواهدی بر علیه این نظریه از سوی خود دانشمندان تجربی ارائه شده، در این خصوص میتوانید به دو کتاب "مسائل جدید کلامی" نوشته آیت الله سبحانی؛ یا "کلام جدید با رویکرد اسلامی" نوشته دکتر خسروپناه مراجعه بفرمایید.

ب) اساسا امروزه جایگاه علوم تجربی حتی در غرب به جایگاه متزلزلی رسیده است، امروزه کمتر کسی در غرب از اثبات گرایی حرف میزند، نظریه ابطال گرایی پوپر یا پارادیم های توماس کوهن و مانند ان گویای این مسئله است. میتوانید به کتاب چیستی علم نوشته آقای آلن چالمرز مراجعه کنید تا ببینید یافته های تجربی امروزه در نگاه خود غربی ها هم دیگر قطعیتی ندارد.
بنابراین حتی اگر نظریه فرگشت به صورت اتفاقی در میان اندیشمندان پذیرفته شود باز یقین عقلی و منطقی نخواهد آورد.

ج) با نادیده گرفتن دو نکته پیشین باز هم باید توجه داشت که فرگشت فقط تکامل موجودات را توجیه میکند، نه پیدایش آنها را، لذا آن ذره ابتدایی نیازمند خالق است، و اینکه یک موجود ساده به گونه ای طراحی شود که بتواند به این پیچیدگی برسد خودش حاکی خالقی در نهایت آگاهی است که آن را با چنین قابلیتی آفریده است.
چرا که تحقق فرگشت نیازمند قراردادن قوه، استعداد و زمینه های لازم برای تکامل در همان ماده اولیه است، اگر ماده کاملا فاقد شعور باشد چطور از این استعدادها و زمینه های لازم آگاه بوده و میتواند آنها را اعطا کند؟!

نکته دهم:
یکی دیگر از اشکالاتی که ناشی از فهم نادرست برهان است این است که برخی دوستان ختم سلسله موجودات به خداوند را ناقض قاعده ای که با آن خداوند اثبات شده میدانند، در حالی که هرگز قاعده نقض نشده، و این سوء برداشت از قاعده است.
ما چه در برهان امکان و وجوب، چه در برهان علیّت، چه در برهان نظم، و چه سایر براهین جهانشناختی وصفی که برای رسیدن به خدا از ان بهره می گیریم را عامّ نمیدانیم.

ما هرگز نمی گوییم هر موجودی نیازمند واجب است، بلکه می گوییم هر ممکن الوجودی نیازمند علت است...
ما هرگز نمیگوییم هر موجودی نیازمند علت است، بلکه می گوییم هر پدیده ای نیازمند علت است...
ما هرگز نمی گوییم هر موجودی نیازمند ناظم آگاه است، هر مجموعه منظم، و به نظم در آمده ای نیازمند ناظم آگاه است...
پس موجودی که پدیده نباشد، موجودی که ممکن نباشد، موجودی که منظّم و به نظم درآمده نباشد تخصصا از این قاعده خارج است.

اگر قواعد عقلی به ما می گوید هر ممکنی نیازمند واجب است، اگر قواعد عقلی به ما می گویند هر معلولی نیازمند علت است، اگر قواعد عقلی به ما می گویند هر مجموعه منظمی نیازمند علت عالم است، همان قواعد عقلی می گوید به خاطر بطلان دور و تسلسل این سلسله باید به یک موجودی ختم شود که در ذات و صفاتش بی نیاز است، وگرنه پیدایش این موجوداتی که اکنون هستند توجیهی نخواهد داشت.
به عبارت دیگر همان گونه که سلسله علل فاعلی باید به علة العلل منتهی شود، سلسله علل غائی نیز در نهایت باید به غایت بالذات ختم شود. (5)

نکته یازدهم:
اشکال دیگری که برخی از دوستان می گیرند در خصوص قلمرو برهان نظم است که مثلا نامحدود بودن اوصاف الهی را اثبات نمی کند، توحید را اثبات نمی کند، و...
خب از هر برهان باید متناسب با ادعایش توقع داشت! خود برهان نظم و خود تقریر کنندگان آن هم چنین ادعایی نداشته و ندارند که حالا این به عنوان اشکال مطرح شود!!
برهان نظم در حقیقت گام ابتدایی برای حرکت از ماده گرایی به سمت خداست، گامی که برای جدا ساختن انسان از این که همه چیز را مادی ببیند، به سمت دیدن خالقی آگاه که فراتر از این عالم ماده است.
خب هر برهانی قلمرو و مخاطبین خاص خودش را دارد، اگر به مذاق ما خوش نمی آید به منزله رد برهان نیست، خب بسیاری از انسان ها به خاطر نداشتن تحلیل قوی عقلی و عدم آگاهی از اصطلاحات فلسفی اتفاقا خداوند را با همین برهان نظم شناخته اند و اتفاقا با این برهان به آرامش بیشتری در خصوص وجود خدا می رسند تا مثلا برهان امکان و وجوب!! همه که ابن سینا نیستند!
ما هم که نمیخواهیم همه چیز را با این برهان اثبات کنیم، توحید ادله خودش را دارد، اگر کسی طالب برهانی است که یقین منطقی برایش بیارود آن هم ادله خودش را دارد، پس نباید بیش از ادعای برهان از او توقع داشت، وگرنه مشکل از توقع است، نه ادعا!

پی نوشت ها:
1. سید جعفر سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، انتشارات دانشگاه تهران‏، تهران، چاپ سوم، 1373ش، ج1، ص55.
2. سبحانی جعفر، الالهیات، المركز العالمي للدراسات الإسلامية، قم، چاپ سوم، 1412ق، ج1، ص53.
3. به عنوان نمونه ر.ک: زیارت جامعه کبیره.
4. صدوق، محمد بن علی، التوحید، تحقیق هاشم حسینی، جامعه مدرسين‏، قم، چاپ اول، 1398ق، ص277.
5. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، تحقیق حمید پارسانیا، نشر اسراء، قم، چاپ پنجم، 1386ش، فصل هشتم(برهان نظم)، ص239.