به چه دليل ادعا مي‌كنيد كه آية "ابلاغ‌" در مورد ولایت علی (ع)است؟

تب‌های اولیه

6 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
به چه دليل ادعا مي‌كنيد كه آية "ابلاغ‌" در مورد ولایت علی (ع)است؟

به چه دليل ادعا مي‌كنيد كه آية "ابلاغ‌" "يـَاَيُّهَا الرَّسول‌ُ بَلِّغ ما اُنزِل‌َ اِلَيكَ مِن رَبِّكَ..." (مائده‌، 67) دربارة ولايت علي‌آن هم در روز غدير خم مي‌باشد; به ويژه با توجه به اين كه سياق آيات پيش و پس اين آيه‌، به چنين معنايي گواهي نمي‌دهد؟

در فهم آیات قرآنی و روایات باید نگاه جمعی داشت و نه تفسیر جزئی؛ یعنی باید موضوع مورد نظر و آیات و روایات مربوط به آن موضوع را با هم بررسی و تحقیق کرد؛ تا مراد و مقصود آیات و روایات کاملاً واضح شود. ولی اگر ما تنها به بخشی از آیات و روایات مربوط پرداخته و بخشی دیگر را خواسته یا ناخواسته مورد نظر قرار ندهیم، نمی‌توانیم قضاوت صحیح و کاملی از مضمون آن آیات و روایات داشته باشیم. و نگاه بخشی و تجربه‌ای به آیات و روایات؛ عامل فتنه و گمراهی خواهد شد. چنان چه نگاه جمعی، عامل هدایت و دریافت صحیح می‌باشد. این قرآن کریم است که بخشی از آن بخش دیگرش را تصدیق و تفسیر می‌کند و همین خاصیت در روایات رسیده از پیامبر اکرم (ص) و]در مکتب تشیع[ اخبار رسیده از ائمه اهل‌البیت (ع) وجود دارد.

گمنام;4213 نوشت:
در فهم آیات قرآنی و روایات باید نگاه جمعی داشت و نه تفسیر جزئی؛ یعنی باید موضوع مورد نظر و آیات و روایات مربوط به آن موضوع را با هم بررسی و تحقیق کرد؛ تا مراد و مقصود آیات و روایات کاملاً واضح شود.

این آیه با کدام آیات و روایات مرتبط بررسی شده است؟

نیایش سبز;4217 نوشت:
این آیه با کدام آیات و روایات مرتبط بررسی شده است؟

شأن نزول آیه اکمال الدین و آیه ابلاغ از منظر متفکرین شیعی و اهل سنت

نخست در تبیین پرسش و پاسخ آن، نکاتی لازم به ذکر است و آن گاه به نتیجه‏گیری و پاسخ نهایی پرداخته میشود. نکته اول شأن نزول آیه (اکمال الدین) از منظر روایات و تفاسیر شیعی: 1. «ابن جمعه حویزی» از مفسران شیعه در قرن دوازدهم هجری قمری در تفسیر نور الثقلین از ابی سعید خدری نقل میکند: هنگامی که آیه (اَلْیَوم اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکم...)؛{1} نازل شد، رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «اللَّه‏اکبر! بر اکمال دین و اتمام نعمت و رضایت پروردگار به رسالت من و ولایت علی بن ابیطالب(ع) بعد از من». آن گاه در ادامه فرمود: «مَنْ کُنْتُ مولاه فَعلیّ مولاه اَللّهُمَّ و الِ مَنْ والاه و عادِ مَنْ عاداه و انْصُر مَنْ نَصَرَهُ و اخْذُلْ مَنْ خَذَلَه»؛ من رهبر و سرپرست هر کسی هستم علی بعد از من سرپرست اوست. خدایا دوستدار کسی را که علی را دوست بدارد و دشمن بدار هر کسی را که علی را دشمن بدارد و یاری فرما یاران علی را و خوار و ذلیل گردان کسانی را که در خواری او بکوشند».{2} 2. مولی محسن فیض کاشانی در تفسیر الصافی در مورد شأن نزول آیه اکمال، از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) روایت میکند: «آیه اکمال دین، بعد از نصب علی(ع) به امامت امت توسط پیامبر اکرم(ص) در روز غدیرخم نازل گردید. و در هنگامی بود که رسول‏اللَّه(ص) از حجةالوداع برمیگشت. در ادامه حدیث آمده است: فریضه ولایت، آخرین حکم الزامی پروردگار متعال بر مسلمانان بود که دیگر بعد از آن هیچ حکم واجبی از طرف خداوند توسط پیامبر اسلام(ص) بر مسلمانان نازل نگردید.{3} نکته دوم شأن نزول آیه اکمال از دیدگاه روایات اهل سنت: 1. «جلال‏الدین سیوطی» در تفسیر «الدر المنثور» و در ذیل آیه (الیوم اکملت لکم دینکم)، مینویسد: «ابن مردویه» و «ابن عساکر» به اتفاق، از ابوسعید خدری نقل کرده‏اند: «هنگامی که رسول خدا(ص) در روز غدیرخم، علی(ع) را به ولایت و مولویت منصوب نمود، جبرئیل نازل شده و آیه اکمال دین را آورد». همین مفسر در ادامه سخن خویش به نقل از ابن مردویه، خطیب و ابن عساکر که همه این‏ها از ابو هریره روایت کرده‏اند: «در روز غدیرخم که 18 ذیحجه میباشد، رسول اکرم(ص) فرمود: «کسی که من مولای او میباشم، علی(ع) مولای اوست، در این هنگام آیه اکمال دین نازل شد».{4} 2. «خطیب بغدادی» مورخ و محدث نامدار اهل سنت در کتاب تاریخ بغداد، به سند خود از ابو هریره روایت کرده است: «کسی که روز 18 ذیحجه را روزه بگیرد، برابر 60 ماه روزه است و آن روز هم‏زمان با روز غدیرخم بوده که رسول اللَّه(ص) دست علی بن ابیطالب(ع) را گرفت و خطاب به مسلمانان فرمود: آیا من ولیّ مؤمنان نیستم؟ گفتند: بلی یا رسول اللَّه! در این هنگام پیامبر فرمود: «مَنْ کُنْتُ مولاهُ فَعَلیٌّ مولاه». عمر بن خطاب بعد از این سخن بلند شده و رو به علی بن ابیطالب کرده و گفت: خوشا به حال تو! خوشا به حال تو! ای فرزند ابوطالب! که از این لحظه به بعد مولای من و مولای همه مسلمانان گشتی! در تأیید عمل پیامبر(ص) خداوند متعال آیه اکمال را نازل کرد.{5} نکته سوم شأن نزول آیه ابلاغ در روایات و تفاسیر شیعه و اهل سنت: 1. «امین‏الدین طبرسی» در تفسیر مجمع‏البیان در ذیل آیه (یَا اَیُّها الرَّسُولُ بَلِّغ ما اُنْزِلَ...). در روایات مشهوری که از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) وارد شده است که: «خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) وحی نمود که علی(ع) را به جانشینی خود انتخاب کند اما پیامبر(ص) میترسید عده‏ای از اصحاب آن را نپذیرند و بر آنان جانشینی علی(ع) ناگوار باشد، به این جهت خداوند متعال این آیه را نازل کرد تا قوت قلبی برای پیامبر(ص) باشد و او بتواند با جرأت و اقتدار تمام دستور الهی را انجام دهد. و معنی آیه این است که اگر این فرمان ما را ابلاغ نکنی و پنهان داری هیچ یک از رسالت‏های پروردگارت را انجام نداده‏ای.{6} مرحوم ملامحسن فیض در تفسیر الصافی همین شأن نزول را بیان کرده است.{7} 2. «فخررازی» در تفسیر کبیر خود در ذیل آیه ابلاغ چنین مینویسد: «همین وجه از وجوهی که مفسران در شأن نزول این آیه یادآور شده‏اند، این است که آیه تبلیغ در فضیلت علی بن ابیطالب(ع) نازل شده است و هم زمان با نزول این آیه، رسول اللَّه(ص) دست علی(ع) را گرفته و فرمود: «کسی که من مولای اویم، علی(ع) مولای اوست. پروردگارا دوست او را دوست، و دشمنش را دشمن بدار و هنگامی که عمر با حضرت علی(ع) ملاقات کرد گفت: هنیئاً لَکَ یابن ابیطالب اَصْبَحْتَ مولای و مولی کلُّ مومنٍ و مومنةٍ؛ گوارا باد بر تو ای پسر ابوطالب! که مولای من و مولای همه مردان و زنان مؤمن هستی. فخررازی در ادامه میگوید: این وجه در شأن نزول آیه ابلاغ از ابن عباس، براء بن عازب و محمد بن علی(ع) نقل شده است.{8} 3. «شهاب‏الدین محمود آلوسی بغدادی» از محدثان و مفسران معروف اهل سنت (1217 - 1270) در تفسیر روح المعانی، در مورد شأن نزول آیه ابلاغ چنین آورده است: علمای شیعه به نقل از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) روایت میکنند که: «خداوند متعال به حضرت محمد(ص) وحی فرستاد که علی(ع) را به عنوان جانشین بعد از خود به مردم معرفی کند. اما پیامبر از مخالفت بعضی یارانش میترسید، برای همین، خدای متعال این آیه را فرستاد تا قوت قلبی باشد برای پیامبر در امر تعیین جانشین خویش و آن حضرت به راحتی بتواند دستور الهی را به اجرا در آورد. همین مفسر در ادامه تفسیر خود، شان نزول آیه فوق را با تعبیری دیگر از ابن عباس نقل میکند که: خداوند متعال در مورد اعلان جانشینی علی(ع) به مسلمانان، برای رسول اکرم(ص) دستور داده بود، اما پیامبر از اختلاف مسلمانان میترسید که او را در انتخاب پسر عمویش برای امامتِ مردم مورد شماتت قرار دهند. بنابراین پیامبر در روز غدیر خم این آیه را از طرف پروردگار متعال دریافت داشت و با اطمینان خاطر در آن روز دست علی(ع) را گرفته و خطاب به مسلمانان فرمود: «مَنْ کُنْتُ مولاه فعلیٌّ مولاه اللهُمَّ والٍ مَنْ والاهُ و عاد من عاداهُ». آلوسی میافزاید: جلال‏الدین سیوطی در «الدر المنثور» از ابی حاتم و ابن مردویه و ابن عساکر و همه آنان از ابی سعید خدری نقل کرده‏اند که: این آیه در روز غدیرخم بر حضرت رسول(ص) نازل شد تا ولایت و جانشینی علی را به مردم ابلاغ کند. 4. نویسنده تفسیر روح المعانی بعد از نقل چند حدیث دیگر در این رابطه میگوید: حدیث غدیر مهم‏ترین و محکم‏ترین دلیل شیعیان بر خلافت و جانشینی علی(ع) بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) میباشد و آن گاه بخش‏هایی از قصیده معروف و طولانی اسماعیل بن محمد حمیری را در مورد آیه شریفه و حدیث متواتر غدیر نقل میکند. و در آخر به نقل از «ذهبی» میگوید که: حدیث «من کنت مولا فهذا علی مولاه متواتر است و انسان یقین میکند که از پیامبر(ص) صادر شده است».{9} البته آن چه نقل کردیم به عنوان نمونه‏هایی بود و اگر کسی این دو آیه را بررسی کند و سخنان محدثان و مفسران شیعه و سنی را از نظر بگذراند متوجه خواهد شد که نزول این دو آیه در مورد خلافت علی(ع) جای هیچ‏گونه شک و تردید ندارد. و از محکم‏ترین دلایل شیعیان بر امامت آن حضرت میباشد. و این شأن نزول وجه اشتراک میان تفاسیر فریقین میباشد گرچه برخی از مفسران اهل سنت احتمالات دیگری را مطرح کرده‏اند که در جای خود از جمله در تفسیر المیزان، ضعف آن احتمالات بیان شده است و ما به طور اختصار به یکی از آنان اشاره میکنیم: گفته‏اند که: این آیه در اول بعثت نازل شده است و مربوط به غدیرخم نمیشود و مراد از رسالت مجموع دین و احکام آن است. جواب این است که: سیاق آیه هیچ‏گونه صلاحیت ندارد که در اول بعثت نازل شده باشد زیرا قول خداوند که میفرماید: (و اللَّه یعصمک من الناس)، اشاره به یک امر اجتماعی و اختلاف میان مسلمانان و اتهام سودجویی و شایعات و تهمت‏ها بر علیه پیامبر(ص) میباشد. و چنین فرضی در اول بعثت به ذهن نمیآید زیرا در اول بعثت اختلاف مسلمانان و تهمت به پیامبر از سوی آنان تصور نمیشد. بلکه آن چه به نظر میآید این است که اگر در اول بعثت پیامبر میترسید و خداوند هم به او دلداری میداد ترس پیامبر از کشته شدن خود توسط مشرکین بوده است که این از مقام آن حضرت که همه چیزش را در راه اسلام داده بود خیلی بعید است و با مقام رسالت آن حضرت نمیسازد. و همچنین اگر مقصود از رسالت مجموع احکام دین باشد آن وقت جمله(«و ان لم تفعل فما بلغت رسالته)، لغو خواهد شد. و معنای آیه چنین میشود: مجموع دین را تبلیغ کن که اگر مجموع دین را تبلیغ نکنی مجموع دین را تبلیغ نکرده‏ای. بنابر آن چه گفتیم معلوم شد که آیه ابلاغ در مورد نصب امیر مؤمنان علی(ع) در روز غدیرخم به خلافت و جانشینی بعد از پیامبر گرامی اسلام نازل شده است و رسول اللَّه(ص) طبق این آیه مکلف شد تا جانشین بلافصل خود یعنی: علی(ع) را برای مردم مسلمان معین کند. اهمیت این موضوع آن گاه بیشتر جلوه میکند که خداوند متعال در ادامه آیه میفرماید: «اگر جانشین خود را به مردم ابلاغ نکنی تمام زحمات رسالت بیهوده خواهد بود. چرا که امامت علی(ع) تداوم بخش رسالت حضرت رسول اکرم(ص) میباشد و در صورت عملی نشدن مسأله وصایت و جانشینی و نیز دستاوردهای رسالت بینتیجه و ناقص خواهد ماند.{10} و به مرور زمان از دست خواهد رفت. از آن چه که گفته شد؛ روشن گردید که بعد از آیه ابلاغ آیه (اکمال الدین) در همان مسأله و در روز غدیر نازل گردیده است که مهم‏ترین دستور الهی و آخرین فریضه واجب بر مسلمانان رسیده و به این ترتیب دین آنان کامل شده و نعمت رسالت و نبوت به اتمام رسیده است. [1].مائده، آیه 3. [2].تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه سوم در سوره مائده. [3].تفسیر الصافی، ج 2، ص 10؛ تفسیر نورالثقلین، ذیل همان آیه. [4].الدرالمنثور، ذیل آیه سوم سوره مائده. [5].تاریخ بغداد، ج 8، ص 284. و در مسند احمد، ج 4، ص 281. [6].تفسیر مجمع البیان، ج 3، ص 223. [7].تفسیر الصافی، ج 2، ص 51. [8].تفسیر فخررازی، در ذیل آیه 67 سوره مائده. [9].تفسیر روح المعانی، ذیل آیه 67 سوره مائده. [10].المیزان، ج 6، ص 50.

باسمه تعالی

[=&quot]اين آيه با آنكه ميان آيات ذم اهل كتاب آمده است، مربوط به ما قبل و ما بعد نيست. ناچاريم بگوئيم مستقلا نازل شده است، روايات نيز آن را مستقلا بررسى مى‏كنند در اينجا چند مطلب هست: [/]



[=&quot]اول: «ما» در بَلِّغْ ما أُنْزِلَ نمى‏تواند مربوط ب[/][=&quot]ه [/][=&quot]همه قرآن و احكام اسلامى باشد، زيرا سوره مائده در مدينه نازل گشته و در درّ منثور رواياتى نقل شده كه مائده آخرين سوره‏اى است كه نازل شده است. پس در آن موقع اقلا صدى نود از قرآن نازل شده و از سوى آن حضرت تبليغ شده بود ديگر تحصيل حاصل است كه دستور بَلِّغْ ما أُنْزِلَ آيد پس «ما» در اينجا راجع به يك امر بخصوصى است و نيز معلوم مى‏شود كه اين دستور قبلا به آن حضرت رسيده بود و در اينجا فرمان تبليغ آمده است.[/]



[=&quot]دوم: از« وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ» معلوم مى‏شود كه اين امر به قدرى با اهميت بود كه عدم تبليغ آن مساوى با عدم تبليغ همه اسلام بود زيرا «رسالته» مطلق و شامل همه رسالت آن حضرت است يعنى اگر اين امر را تبليغ نكنى مطلق پيام خدا را تبليغ نكرده‏اى پس تبليغ اين مسئله ادامه اسلام بوده است.[/]



[=&quot]سوم: وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ حاكى است كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله از تبليغ آن پيام بيمناك بوده است، نه اينكه مى‏ترسيد او را بكشند بلكه ترس از آن بود كه مردم عمل او را حمل بر غرض كرده و قبول نكنند در اين صورت منظور از عصمت، نگهدارى از فتنه مخالفان است كه إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي آن را بيان مى‏كند يعنى فتنه و كيد آنها اثرى نخواهد داشت.[/]



[=&quot]اين اموردلالت بر این دارند که آیه مذکوربه وسیله آیه «... فلا تخشوهم و اخشونی الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا...» تفسیر می شود.و با توجه به رواياتى كه صريحند دو آيه شريفه درباره ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام در غدير خم نازل گرديده،مدعا ثابت می شود.(برگرفته از کتاب احسن الحدیث)
[/]


پرسش:
به چه دليل ادعا مي‌كنيد كه آية "ابلاغ‌" "يـَاَيُّهَا الرَّسول‌ بَلِّغ ما اُنزِل‌ اِلَيكَ مِن رَبِّكَ..." (مائده‌، 67) دربارة ولايت علي‌آن هم در روز غدير خم مي‌ باشد; به ويژه با توجه به اين كه سياق آيات پيش و پس اين آيه‌، به چنين معنايي گواهي نمي‌دهد؟

پاسخ:
شأن نزول آیه ابلاغ در روایات و تفاسیر شیعه و اهل سنت:
1. «امین ‏الدین طبرسی» در تفسیر مجمع ‏البیان در ذیل آیه (یَا اَیُّها الرَّسُولُ بَلِّغ ما اُنْزِلَ...). در روایات مشهوری که از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) وارد شده است که: «خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) وحی نمود که علی(ع) را به جانشینی خود انتخاب کند اما پیامبر(ص) می ترسید عده ‏ای از اصحاب آن را نپذیرند و بر آنان جانشینی علی(ع) ناگوار باشد، به این جهت خداوند متعال این آیه را نازل کرد تا قوت قلبی برای پیامبر(ص) باشد و او بتواند با جرأت و اقتدار تمام دستور الهی را انجام دهد. و معنی آیه این است که اگر این فرمان ما را ابلاغ نکنی و پنهان داری هیچ یک از رسالت‏ های پروردگارت را انجام نداده ‏ای.(1) مرحوم ملامحسن فیض در تفسیر الصافی همین شأن نزول را بیان کرده است.(2)
2. «فخررازی» در تفسیر کبیر خود در ذیل آیه ابلاغ چنین می نویسد: «همین وجه از وجوهی که مفسران در شأن نزول این آیه یادآور شده‏ اند، این است که آیه تبلیغ در فضیلت علی بن ابیطالب(ع) نازل شده است و هم زمان با نزول این آیه، رسول اللَّه(ص) دست علی(ع) را گرفته و فرمود: «کسی که من مولای اویم، علی(ع) مولای اوست. پروردگارا دوست او را دوست، و دشمنش را دشمن بدار و هنگامی که عمر با حضرت علی(ع) ملاقات کرد گفت: هنیئاً لَکَ یابن ابیطالب اَصْبَحْتَ مولای و مولی کلُّ مومنٍ و مومنةٍ؛ گوارا باد بر تو ای پسر ابوطالب! که مولای من و مولای همه مردان و زنان مؤمن هستی. فخررازی در ادامه می گوید: این وجه در شأن نزول آیه ابلاغ از ابن عباس، براء بن عازب و محمد بن علی(ع) نقل شده است.(3)
3. «شهاب‏الدین محمود آلوسی بغدادی» از محدثان و مفسران معروف اهل سنت (1217 - 1270) در تفسیر روح المعانی، در مورد شأن نزول آیه ابلاغ چنین آورده است: علمای شیعه به نقل از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) روایت میکنند که: «خداوند متعال به حضرت محمد(ص) وحی فرستاد که علی(ع) را به عنوان جانشین بعد از خود به مردم معرفی کند. اما پیامبر از مخالفت بعضی یارانش می ترسید، برای همین، خدای متعال این آیه را فرستاد تا قوت قلبی باشد برای پیامبر در امر تعیین جانشین خویش و آن حضرت به راحتی بتواند دستور الهی را به اجرا در آورد. همین مفسر در ادامه تفسیر خود، شان نزول آیه فوق را با تعبیری دیگر از ابن عباس نقل میکند که: خداوند متعال در مورد اعلان جانشینی علی(ع) به مسلمانان، برای رسول اکرم(ص) دستور داده بود، اما پیامبر از اختلاف مسلمانان می ترسید که او را در انتخاب پسر عمویش برای امامتِ مردم مورد شماتت قرار دهند. بنابراین پیامبر در روز غدیر خم این آیه را از طرف پروردگار متعال دریافت داشت و با اطمینان خاطر در آن روز دست علی(ع) را گرفته و خطاب به مسلمانان فرمود: «مَنْ کُنْتُ مولاه فعلیٌّ مولاه اللهُمَّ والٍ مَنْ والاهُ و عاد من عاداهُ». آلوسی میافزاید: جلال‏الدین سیوطی در «الدر المنثور» از ابی حاتم و ابن مردویه و ابن عساکر و همه آنان از ابی سعید خدری نقل کرده‏ اند که: این آیه در روز غدیرخم بر حضرت رسول(ص) نازل شد تا ولایت و جانشینی علی را به مردم ابلاغ کند.
4. نویسنده تفسیر روح المعانی بعد از نقل چند حدیث دیگر در این رابطه میگوید: حدیث غدیر مهم‏ترین و محکم‏ترین دلیل شیعیان بر خلافت و جانشینی علی(ع) بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) می باشد و آن گاه بخش‏ هایی از قصیده معروف و طولانی اسماعیل بن محمد حمیری را در مورد آیه شریفه و حدیث متواتر غدیر نقل میکند. و در آخر به نقل از «ذهبی» میگوید که: حدیث «من کنت مولا فهذا علی مولاه متواتر است و انسان یقین میکند که از پیامبر(ص) صادر شده است».(4)

پرسش:
این آیه با کدام آیات و روایات مرتبط بررسی شده است؟

پاسخ:
نخست در تبیین پرسش و پاسخ آن، نکاتی لازم به ذکر است و آن گاه به نتیجه‏ گیری و پاسخ نهایی پرداخته میشود.
نکته اول شأن نزول آیه (اکمال الدین) از منظر روایات و تفاسیر شیعی:
1. «ابن جمعه حویزی» از مفسران شیعه در قرن دوازدهم هجری قمری در تفسیر نور الثقلین از ابی سعید خدری نقل میکند: هنگامی که آیه (اَلْیَوم اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکم...)؛(5) نازل شد، رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «اللَّه‏ اکبر! بر اکمال دین و اتمام نعمت و رضایت پروردگار به رسالت من و ولایت علی بن ابیطالب(ع) بعد از من». آن گاه در ادامه فرمود: «مَنْ کُنْتُ مولاه فَعلیّ مولاه اَللّهُمَّ و الِ مَنْ والاه و عادِ مَنْ عاداه و انْصُر مَنْ نَصَرَهُ و اخْذُلْ مَنْ خَذَلَه»؛ من رهبر و سرپرست هر کسی هستم علی بعد از من سرپرست اوست. خدایا دوستدار کسی را که علی را دوست بدارد و دشمن بدار هر کسی را که علی را دشمن بدارد و یاری فرما یاران علی را و خوار و ذلیل گردان کسانی را که در خواری او بکوشند».(6)
2. مولی محسن فیض کاشانی در تفسیر الصافی در مورد شأن نزول آیه اکمال، از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) روایت میکند: «آیه اکمال دین، بعد از نصب علی(ع) به امامت امت توسط پیامبر اکرم(ص) در روز غدیرخم نازل گردید. و در هنگامی بود که رسول‏اللَّه(ص) از حجةالوداع برمی گشت. در ادامه حدیث آمده است: فریضه ولایت، آخرین حکم الزامی پروردگار متعال بر مسلمانان بود که دیگر بعد از آن هیچ حکم واجبی از طرف خداوند توسط پیامبر اسلام(ص) بر مسلمانان نازل نگردید.(7)
نکته دوم شأن نزول آیه اکمال از دیدگاه روایات اهل سنت:
1. «جلال‏الدین سیوطی» در تفسیر «الدر المنثور» و در ذیل آیه (الیوم اکملت لکم دینکم)، مینویسد: «ابن مردویه» و «ابن عساکر» به اتفاق، از ابوسعید خدری نقل کرده‏اند: «هنگامی که رسول خدا(ص) در روز غدیرخم، علی(ع) را به ولایت و مولویت منصوب نمود، جبرئیل نازل شده و آیه اکمال دین را آورد». همین مفسر در ادامه سخن خویش به نقل از ابن مردویه، خطیب و ابن عساکر که همه این‏ها از ابو هریره روایت کرده اند: «در روز غدیرخم که 18 ذیحجه میباشد، رسول اکرم(ص) فرمود: «کسی که من مولای او میباشم، علی(ع) مولای اوست، در این هنگام آیه اکمال دین نازل شد».(8)
2. «خطیب بغدادی» مورخ و محدث نامدار اهل سنت در کتاب تاریخ بغداد، به سند خود از ابو هریره روایت کرده است: «کسی که روز 18 ذیحجه را روزه بگیرد، برابر 60 ماه روزه است و آن روز هم‏زمان با روز غدیرخم بوده که رسول اللَّه(ص) دست علی بن ابیطالب(ع) را گرفت و خطاب به مسلمانان فرمود: آیا من ولیّ مؤمنان نیستم؟ گفتند: بلی یا رسول اللَّه! در این هنگام پیامبر فرمود: «مَنْ کُنْتُ مولاهُ فَعَلیٌّ مولاه». عمر بن خطاب بعد از این سخن بلند شده و رو به علی بن ابیطالب کرده و گفت: خوشا به حال تو! خوشا به حال تو! ای فرزند ابوطالب! که از این لحظه به بعد مولای من و مولای همه مسلمانان گشتی! در تأیید عمل پیامبر(ص) خداوند متعال آیه اکمال را نازل کرد.(9)
نکته سوم: که جواب قبلی در بالا می باشد.
البته آن چه نقل کردیم به عنوان نمونه ‏هایی بود و اگر کسی این دو آیه را بررسی کند و سخنان محدثان و مفسران شیعه و سنی را از نظر بگذراند متوجه خواهد شد که نزول این دو آیه در مورد خلافت علی(ع) جای هیچ‏گونه شک و تردید ندارد. و از محکم‏ترین دلایل شیعیان بر امامت آن حضرت میباشد. و این شأن نزول وجه اشتراک میان تفاسیر فریقین می باشد گرچه برخی از مفسران اهل سنت احتمالات دیگری را مطرح کرده ‏اند که در جای خود از جمله در تفسیر المیزان، ضعف آن احتمالات بیان شده است

پرسش:
این آیه در اول بعثت نازل شده است و مربوط به غدیرخم نمیشود و مراد از رسالت مجموع دین و احکام آن است؟

پاسخ:
سیاق آیه هیچ‏گونه صلاحیت ندارد که در اول بعثت نازل شده باشد زیرا قول خداوند که می فرماید: (و اللَّه یعصمک من الناس)، اشاره به یک امر اجتماعی و اختلاف میان مسلمانان و اتهام سودجویی و شایعات و تهمت‏ ها بر علیه پیامبر(ص) می باشد. و چنین فرضی در اول بعثت به ذهن نمی آید زیرا در اول بعثت اختلاف مسلمانان و تهمت به پیامبر از سوی آنان تصور نمی شد. بلکه آن چه به نظر می آید این است که اگر در اول بعثت پیامبر می ترسید و خداوند هم به او دلداری میداد ترس پیامبر از کشته شدن خود توسط مشرکین بوده است که این از مقام آن حضرت که همه چیزش را در راه اسلام داده بود خیلی بعید است و با مقام رسالت آن حضرت نمیسازد.
و همچنین اگر مقصود از رسالت مجموع احکام دین باشد آن وقت جمله(«و ان لم تفعل فما بلغت رسالته)، لغو خواهد شد. و معنای آیه چنین می شود: مجموع دین را تبلیغ کن که اگر مجموع دین را تبلیغ نکنی مجموع دین را تبلیغ نکرده‏ای. بنابر آن چه گفتیم معلوم شد که آیه ابلاغ در مورد نصب امیر مؤمنان علی(ع) در روز غدیرخم به خلافت و جانشینی بعد از پیامبر گرامی اسلام نازل شده است و رسول اللَّه(ص) طبق این آیه مکلف شد تا جانشین بلافصل خود یعنی: علی(ع) را برای مردم مسلمان معین کند.
اهمیت این موضوع آن گاه بیشتر جلوه میکند که خداوند متعال در ادامه آیه می فرماید: «اگر جانشین خود را به مردم ابلاغ نکنی تمام زحمات رسالت بیهوده خواهد بود. چرا که امامت علی(ع) تداوم بخش رسالت حضرت رسول اکرم(ص) میباشد و در صورت عملی نشدن مسأله وصایت و جانشینی و نیز دست اوردهای رسالت بی نتیجه و ناقص خواهد ماند.(10) و به مرور زمان از دست خواهد رفت. از آن چه که گفته شد؛ روشن گردید که بعد از آیه ابلاغ آیه (اکمال الدین) در همان مسأله و در روز غدیر نازل گردیده است که مهم‏ترین دستور الهی و آخرین فریضه واجب بر مسلمانان رسیده و به این ترتیب دین آنان کامل شده و نعمت رسالت و نبوت به اتمام رسیده است.
منابع:
1.تفسیر مجمع البیان، ج 3، ص 223.
2.تفسیر الصافی، ج 2، ص 51.
3.تفسیر فخررازی، در ذیل آیه 67 سوره مائده.
4.تفسیر روح المعانی، ذیل آیه 67 سوره مائده.
5.مائده، آیه 3.
6.تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه سوم در سوره مائده.
7.تفسیر الصافی، ج 2، ص 10؛ تفسیر نورالثقلین، ذیل همان آیه.
8.الدرالمنثور، ذیل آیه سوم سوره مائده.
9.تاریخ بغداد، ج 8، ص 284. و در مسند احمد، ج 4، ص 281.
10.المیزان، ج 6، ص 50.

موضوع قفل شده است