جمع بندی برتری حضرت مریم بر حضرت زهرا (علیها السلام) در روایات اهل تسنن

با سلام و عرض ادب مقدمه: قرآن کریم پاکی و طهارت و برتری حضرت مریم (علیها السلام) نسبت به زنان عالم را در آیه ای بیان داشته است و می فرماید: «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِينَ؛ يا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ»؛[1] «و (به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: اى مريم! خدا تو را برگزيده و پاك ساخته، و بر تمام زنان جهان، برترى داده است.اى مريم! (به شكرانه اين نعمت) براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده بجا آور! و با ركوع كنندگان، ركوع كن». در اینکه مراد از «عالمین» در آیه شامل همه ی دورانها بوده و آیه اطلاق داشته و بیانگر برتری مطلق این بانو بر همه ی زنان عالم است و یا مراد از آن با توجه به قرائن و استعمالات دیگر قرآن، برتری نسبت به زنان دوران خویش بوده دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه نخست آنکه این برتری اطلاق داشته و شامل همه ی زمانها است و بر این اساس مریم (علیه السلام) برترین زن عالم است. و دیدگاه دیگر آنکه این برتری تنها مربوط به زمان آن حضرت است چنانکه در آیات دیگری نیز سخن از برتری «بنی اسرائیل» نسبت به مردم عالم است، چنانکه می فرماید:  «يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ»؛[2] «اى بنى اسرائيل نعمتهايى را كه به شما ارزانى داشتيم به خاطر بياوريد و نيز به ياد بياوريد كه من شما را بر جهانيان برترى بخشيدم». امّا با توجه به ساير آيات قرآن روشن مى‏ شود كه مقصود برترى آنها نسبت به افراد محيط و عصر خودشان است زيرا در قرآن مى ‏خوانيم: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ ...»؛[3] «شما (مسلمانان) بهترين امتى بوديد كه براى نفع انسانها آفريده شده ‏ايد». و یا در آیه ی ديگری در باره ی «بنى اسرائيل» می فرماید:  «وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا»؛[4] «ما اين مستضعفان را وارث مشرق و مغرب زمين كرديم». که روشن است «بنى اسرائيل» در آن زمان وارث تمام جهان نشدند پس مقصود اين است كه وارث شرق و غرب منطقه خودشان گشتند. بنابر اين فضيلت آنها بر جهانيان نيز برترى نسبت به افراد همان محيط است. با توجه به این آیات در مورد برتری حضرت مریم (علیها السلام) نیز می گوئیم: مراد از برتری در آیه یا برتر بودن نسبت به زنان زمان خویش بوده و یا اینکه آیه بیانگر آن است که مریم (علیها السلام) از زنان برگزیده عالم است که چنین امری منافاتی با برتری حضرت زهرا (علیها السلام) نسبت به مریم (علیها السلام) نخواهد داشت؛ چنانکه در روایات بدین امر تصریح شده است. «احمد بن حنبل» (متوفی 241هـ) به سند خویش از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) روایت نموده که آن حضرت فرمودند:  «أَفْضَلُ‏ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ: خَدِيجَةُ بِنْتُ خُوَيْلِدٍ، وَفَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ، وَآسِيَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وَمَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَان».‏[5] «برترين زنان اهل بهشت خديجه دختر خويلد، فاطمه دختر محمد (صلى الله عليه و آله)، مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم هستند». و در روایتی دیگر آمده است که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) سؤال شد: «يا رَسُول اللَّه أَهِىَ سَيِّدة نِساءِ عالَمِها؟ فَقال (صلى الله عليه و آله): ذاكَ لِمَرْيَم بِنْت عُمْران، فَأَمّا إبنَتِي فاطِمَة فَهِيَ سَيِّدَة نِساءالْعالَمِين مِنَ الأَوَّلِين وَالآخرين»؛[6] «اى رسول خدا! آيا فاطمه سرور زنان زمان خويش است؟ فرمود: اين [مقام‏] براى مريم بود ولى دخترم فاطمه (علیها السلام) سرور همه زنان اولين و آخرين است.» و در روایتی دیگر مرحوم «شیخ صدوق» به نقل از «مفضل بن عمر» آورده است که وی از امام صادق (علیه السلام) در مورد گفتار پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) که فرموده بود: «فاطمه سیده زنان اهل عالم است» سؤال نمود که آیا منظور آن حضرت برتری آن حضرت نسبت به زنان زمان خویش بوده؟ که امام در پاسخ وی فرمودند: چنین امری برای مریم بوده است؛ اما فاطمه (علیه السلام) سرور زنان عالم از اولین تا آخرین آنها است.[7] ادامه دارد.. [1] . آل عمران/42. [2] . البقرة/122 و47. [3] . آل عمران/110. [4] . الاعراف/137. [5] . ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، 50ج4، ص409، ح2668، جلد، مؤسسة الرسالة - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1416 ه.ق. [6] . المجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج37، ص85. [7] . ر.ک: ابن‏ بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، 1جلد، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى - ايران - قم، چاپ: 1، 1361 ه.ش، ص108.: «عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي فَاطِمَةَ أَنَّهَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ أَ هِيَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا فَقَالَ ذَاكَ لِمَرْيَمَ كَانَتْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ».

 

در روایتی از اهل تسنن دیدم که حضرت مریم (علیها السلام) بر ایشان برتری دارند.  فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، إِلَّا مَا كَانَ مِنْ مَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ . لطفا این روایات را بررسی نمایید.

با توجه به این مقدمه در پاسخ شما عرض می شود: در «صحیح بخاری»، تألیف: «محمد بن اسماعیل بخاری» (متوفی: 254هـ)  که از نظر اِسنادی از دیدگاه اهل سنت، صحیح ترین اَسانید در آن گرداوری شده است در باب فضائل و مناقب حضرت صدیقه طاهره (علیها السلام) «بخاری» روایت فضیلت حضرت زهرا (علیها السلام) را مطلق و بدون هیچ قیدی روایت نموده است و چنین امری حاکی از صحت این خبر با چنین متنی بدون هیچ زیادتی از سوی «بخاری» است؛ چنانکه وی در باب: « مَنَاقِبِ قَرَابَةِ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ) وَ مَنْقَبَةِ فَاطِمَةَ (عَلَيْهَا السَّلَام) بِنْتِ النَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ‏ )»[1] و «مناقب فاطمه علیها السلام»[2] روایت نموده است: «وَ قَالَ النَّبِيُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ): «فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ»: «فاطمه سرور زنان اهل بهشت است». با نگاهی به مصادر دیگر روایی اهل سنت مشخص می گردد که این روایت از طریق «عائشه»؛[3]«حذیفة»؛[4] و «ابوهریرة»؛[5]و «عمران بن حصین»؛[6] از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به این لفظ روایت شده است: « فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ» روایت شده است. در روایت دیگری که سند آن به «ابو سعید خدری» می رسد وی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) روایت نموده که :«فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، إِلَّا مَا كَانَ مِنْ مَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ»؛[7]«فاطمه سرور زنان بهشت جز مریم دختر عمران است». که این نقل در تقابل روایات صحیح دیگری است که از سوی برخی صحابه ی دیگر در متون روایی صحیح اهل سنت روایت شده است؛ چنانکه «بخاری» نیز روایتی که بیانگر برتری مطلق آن حضرت بود را انتخاب و نقل نموده است. با نگاه دیگری در منابع فریقین مشاهده می شود که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) تصریح نموده که «فاطمه برترین و سرور همه ی زنان اهل بهشت است و مریم سرور زنان اهل زمان خویش است؛ چنانکه «طحاوی» (متوفی: 321هـ) اين روايت را نقل نموده است و مشابه آن نیز در منابع روایی شیعه نیز بدین امر تصریح شده است.[8] موفق باشید. [1] . بخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، 11جلد، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية، لجنة إحياء كتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2، 1410 ه.ق، ج6، ص120. [2] . بخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، 11جلد، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية، لجنة إحياء كتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2، 1410 ه.ق، ج6، ص141. [3] . الحاکم النیسابوری، المستدرك على الصحيحين، دار الكتب العلمية – بيروت، ج3، ص170، ح4740.: «عَنْ مَسْرُوقٍ، عَنْ عَائِشَةَ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: وَهُوَ فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ: «يَا فَاطِمَةُ، أَلَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَسَيِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَسَيِّدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ؟» هَذَا إِسْنَادٌ صَحِيحٌ، وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ هَكَذَا». [4] . الحاکم النیسابوری، المستدرك على الصحيحين، دار الكتب العلمية – بيروت،ج3، ص164، ح4721.: « عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَيْشٍ، عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نَزَلَ مَلَكُ مِنَ السَّمَاءِ فَاسْتَأْذَنَ اللَّهَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَيَّ لَمْ يَنْزِلْ قَبْلَهَا، فَبَشَّرَنِي أَنَّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ» تَابَعَهُ أَبُو مَرْيَمٍ الْأَنْصَارِيُّ، عَنِ الْمِنْهَالِ». [5] . الطبرانی، المعجم الكبير، مكتبة ابن تيمية – القاهرة، ج22، ص403، ح1006.: « حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ، ثنا أَبُو نُعَيْمٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ مَرْوَانَ الذُّهْلِيُّ، حَدَّثَنِي أَبُو حَازِمٍ، حَدَّثَنِي أَبُو هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ مَلَكًا مِنَ السَّمَاءِ لَمْ يَكُنْ زَارَنِي، فَاسْتَأْذَنَ اللهَ فِي زِيَارَتِي فَبَشَّرَنِي، أَوْ أَخْبَرَنِي أَنَّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أُمَّتِي». [6] . الطحاوی، شرح مشكل الآثار، مؤسسة الرسالة، ج1، ص138.: « حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ دَاوُدَ، حَدَّثَنَا مُثَنَّى بْنُ مُعَاذِ بْنِ مُعَاذٍ، حَدَّثَنَا لَيْثُ بْنُ دَاوُدَ الْبَغْدَادِيُّ، قَالَ مُبَارَكُ بْنُ فَضَالَةَ: حَدَّثَنَا عَنِ الْحَسَنِ، قَالَ عِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ.... أَيْ بُنَيَّةُ أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ " قَالَتْ: يَا لَيْتَهَا مَاتَتْ وَأَيْنَ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ فَقَالَ لَهَا: " أَيْ بُنَيَّةُ تِلْكَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا، وَأَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِكِ وَالَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ لَقَدْ زَوَّجْتُكِ سَيِّدًا فِي الدُّنْيَا وَسَيِّدًا فِي الْآخِرَةِ لَا يُبْغِضُهُ إلَّا مُنَافِقٌ». [7] . ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج18، ص279، ح11756، مؤسسة الرسالة - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1416 ه.ق. [8] . المجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج37، ص85.

جمع بندی: پرسش: بررسی برتری حضرت زهرا (سلام الله علیها) نسبت به مریم (علیها السلام) در منابع اهل سنت با توجه به روایت :«فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، إِلَّا مَا كَانَ مِنْ مَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ» چگونه است؟ پاسخ: مقدمه: تبیین برتری حضرت مریم (علیها السلام) در آیه ی شریفه قرآن کریم پاکی و طهارت و برتری حضرت مریم (علیها السلام) نسبت به زنان عالم را در آیه ای بیان داشته است و می فرماید:  «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِينَ؛ يا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ»؛ (1) «و (به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: اى مريم! خدا تو را برگزيده و پاك ساخته، و بر تمام زنان جهان، برترى داده است.اى مريم! (به شكرانه اين نعمت) براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده بجا آور! و با ركوع كنندگان، ركوع کن». در اینکه مراد از «عالمین» در آیه شامل همه ی دورانها بوده و آیه بیانگر برتری آن بانو بر همه ی زنان عالم است و یا اینکه مراد از آن به قراین و استعمالات دیگر قرآن و بیان پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) تنها شامل دوران خویش بوده، دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه نخست آنکه این برتری اطلاق داشته و شامل همه ی زمانها است. و دیدگاه دیگر آنکه این برتری تنها مربوط به زمان آن حضرت است، چنانکه در آیات دیگری نیز سخن از برتری «بنی اسرائیل» نسبت به مردم عالم است، چنانکه می فرماید:  «يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ»؛ (2) «اى بنى اسرائيل نعمتهايى را كه به شما ارزانى داشتيم به خاطر بياوريد و نيز به ياد بياوريد كه من شما را بر جهانيان برترى بخشيدم». که در این آیه با توجه به قرینه بودن ساير آيات روشن مى‏شود كه مقصود از برتری «بنی اسرائیل» تنها مربوط به برتری آنان نسبت به سایر مردمان همان دوران بوده است؛ زیرا قرآن بیانگر برتری امت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر سایر امتها است چنانکه می فرماید: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ ...»؛(3) «شما (مسلمانان) بهترين امتى بوديد كه براى نفع انسانها آفريده شده‏ايد». و یا در آیه ی ديگری در باره ی «بنى اسرائيل» می فرماید:  «وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا»؛(4) «ما اين مستضعفان را وارث مشرق و مغرب زمين كرديم». که روشن است «بنى اسرائيل» در آن زمان وارث تمام جهان نشدند، پس مقصود آن است كه وارث شرق و غرب منطقه خودشان گشتند. بنا بر اين فضيلت آنها بر جهانيان نيز برترى آنان نسبت به افراد همان محيط است. با توجه به این آیات در مورد برتری حضرت مریم (علیها السلام) نیز می گوئیم: مراد از برتری در آیه برتر بودن نسبت به زنان زمان خویش بوده و یا اینکه آیه بیانگر آن است که مریم (علیها السلام) از زنان برگزیده عالم و از برترین زنان اهل بهشت است که چنین امری منافاتی با برتری حضرت زهرا (علیها السلام) نسبت به مریم (علیها السلام) نخواهد داشت چنانکه در روایاتی که در منابع فریقین از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده آمده است:  «أَفْضَلُ‏ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ: خَدِيجَةُ بِنْتُ خُوَيْلِدٍ، وَفَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ، وَآسِيَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وَمَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَان».‏ (5) «برترين زنان اهل بهشت خديجه دختر خويلد، فاطمه دختر محمد (صلى الله عليه و آله)، مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم هستند». و در روایتی دیگر آمده است که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) سؤال شد: «يا رَسُول اللَّه أَهِىَ سَيِّدة نِساءِ عالَمِها؟ فَقال (صلى الله عليه و آله): ذاكَ لِمَرْيَم بِنْت عُمْران، فَأَمّا إبنَتِي فاطِمَة فَهِيَ سَيِّدَة نِساءالْعالَمِين مِنَ الأَوَّلِين وَالآخرين»؛ (6) «اى رسول خدا! آيا فاطمه سرور زنان زمان خويش است؟ فرمود: اين [مقام‏] براى مريم بود ولى دخترم فاطمه سرور همه زنان اولين و آخرين است». و در روایتی دیگر مرحوم «شیخ صدوق» به نقل از «مفضل بن عمر» آورده است که وی از امام صادق (علیه السلام) در مورد گفتار پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) که فرموده بود: «فاطمه سیده زنان اهل عالم است» سؤال نمود که آیا منظور پیامبر(صلی الله علیه و آله) بیان برتری حضرت زهرا (علیه السلام) نسبت به زنان زمان خویش بوده؟ که امام در پاسخ وی فرمودند: چنین امری برای مریم بوده است؛ اما فاطمه (علیها السلام) سرور زنان عالم از اولین تا آخرین آنها است.(7) که به مضمون همین اخبار در منابع روایی اهل سنت نیز برتری حضرت زهرا (علیها السلام) نسبت به مریم (علیها السلام) روایت شده است. (8) با توجه به این مقدمه در بیان برتری حضرت زهرا (علیها السلام) نسبت به مریم (علیها السلام) در منابع اهل سنت می گوئیم: در «صحیح بخاری»، تألیف: «محمد بن اسماعیل بخاری» (متوفی: 254هـ)  که از نظر اِسنادی از دیدگاه اهل سنت، صحیح ترین اَسانید در آن گردآوری شده است، در باب فضائل و مناقب فاطمه (علیها السلام)، «بخاری» روایت فضیلت حضرت زهرا (علیها السلام) را مطلق و بدون هیچ قیدی روایت نموده است و چنین امری حاکی از صحت این خبر با چنین متنی بدون هیچ زیادتی از سوی «بخاری» است؛ چنانکه وی در باب: «مَنَاقِبِ قَرَابَةِ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ) وَ مَنْقَبَةِ فَاطِمَةَ (عَلَيْهَا السَّلَام) بِنْتِ النَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وآله وَ سَلَّمَ‏ )»(9) و «مناقب فاطمه علیها السلام» (10) روایت نموده است: «وَ قَالَ النَّبِيُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ): «فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ»: «فاطمه سرور زنان اهل بهشت است». با نگاهی به مصادر دیگر روایی اهل سنت مشخص می گردد که این روایت از طریق «عائشه»؛(11) «حذیفة»؛(12) و «ابوهریرة»؛(13) و «عمران بن حصین»؛ (14) از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) روایت شده که آن حضرت فرمودند: «فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ». همچنین در روایت دیگری که «بخاری» و «مسلم بن حجاج» در کتب صحیح خویش روایت نموده اند آمده است که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) به فاطمه (علیها لسلام) فرمودند: «يَا فَاطِمَةُ! أَمَا تَرْضَيْ‏ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ. أَوْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ»؛ (15) «ای فاطمه! آیا خشنود نمی شوی به اینکه بانوی زنان بهشت یا بانوی زنان مؤمنۀ عالم باشی؟». که در این روایت نیز به برتری آن حضرت نسبت به همه ی زنان مؤمنه و یا برتری آن حضرت نسبت به زنان امت پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصریح شده که لازمه چنین برتری ای برتری آن حضرت بر زنان امتهای پیش نیز خواهد بود. (16) با نگاه دیگری به منابع فریقین مشاهده می شود که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) تصریح نموده که «فاطمه برترین و سرور همه ی زنان اهل بهشت است و مریم سرور زنان اهل زمان خویش است؛ چنانکه «طحاوی» (متوفی: 321هـ) و ابو نعيم اصفهاني (متوفي: 430هـ)  اين روايت را نقل نموده اند (17) و مشابه آن نیز در منابع روایی شیعه نیز بدین امر تصریح شده است. (18) در مقابل این اخبار که مفاد آن مشترک در منابع فریقین است، در اخباری که تنها در منابع اهل سنت ذکر شده جایگاه مریم (علیها السلام) برتر از حضرت فاطمه (علیها السلام) بیان شده است؛ چنانکه «احمد بن حنبل» و «نسائی» از طریق «عایشه» و «ام سلمة» و «ابو سعید خدری» روایت نموده اند که پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، إِلَّا مَا كَانَ مِنْ مَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ»؛(19) «فاطمه سرور زنان بهشت جز مریم دختر عمران است». که مفاد این خبر مخالف با اخباری است که در منابع صحیح (صحیح بخاری و مسلم) نقل شده است. بر این اساس بر فرض آنکه اسناد این روایت نیز صحیح بوده باشد، از آنجا که مخالف نقل صحیحتر از خویش بوده متن آن شاذ و غیر معتبر خواهد بود. پی نوشت ها: 1. آل عمران/42. 2. البقرة/122 و47. 3. آل عمران/110. 4. الاعراف/137. 5. ابن‏بابويه، محمد بن على، الخصال، 2جلد، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي - ايران - قم، چاپ: 5، 1416 ه.ق، ج1، ص206؛ ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، 50ج4، ص409، ح2668، جلد، مؤسسة الرسالة - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1416 ه.ق. 6. المجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج37، ص85. 7. ر.ک: ابن‏بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، 1جلد، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى - ايران - قم، چاپ: 1، 1361 ه.ش، ص108.: «عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي فَاطِمَةَ أَنَّهَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ أَ هِيَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا فَقَالَ ذَاكَ لِمَرْيَمَ كَانَتْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ»؛ ابن بابويه، محمد بن على، الأمالي( للصدوق) - تهران، چاپ: ششم، 1376ش، ص125.: «عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِيَادٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا قَالَ ذَاكَ مَرْيَمُ وَ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ فَقُلْتُ فَقَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ص الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ قَالَ هُمَا وَ اللَّهِ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ». 8. أبو نعيم الأصبهاني (المتوفى: 430هـ)، حلية الأولياء وطبقات الأصفياء، الناشر: السعادة - بجوار محافظة مصر، 1394هـ - 1974م، ج2، ص42؛ الطحاوی، شرح مشكل الآثار، مؤسسة الرسالة، ج1، ص138.: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ دَاوُدَ، حَدَّثَنَا مُثَنَّى بْنُ مُعَاذِ بْنِ مُعَاذٍ، حَدَّثَنَا لَيْثُ بْنُ دَاوُدَ الْبَغْدَادِيُّ، قَالَ مُبَارَكُ بْنُ فَضَالَةَ: حَدَّثَنَا عَنِ الْحَسَنِ، قَالَ عِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ.... أَيْ بُنَيَّةُ أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ " قَالَتْ: يَا لَيْتَهَا مَاتَتْ وَأَيْنَ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ فَقَالَ لَهَا: " أَيْ بُنَيَّةُ تِلْكَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا، وَأَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِكِ وَالَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ لَقَدْ زَوَّجْتُكِ سَيِّدًا فِي الدُّنْيَا وَسَيِّدًا فِي الْآخِرَةِ لَا يُبْغِضُهُ إلَّا مُنَافِقٌ». 9. بخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، 11جلد، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية، لجنة إحياء كتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2، 1410 ه.ق، ج6، ص120. 10. بخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، 11جلد، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية، لجنة إحياء كتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2، 1410 ه.ق، ج6، ص141. 11. الحاکم النیسابوری، المستدرك على الصحيحين، دار الكتب العلمية – بيروت، ج3، ص170، ح4740.: «عَنْ مَسْرُوقٍ، عَنْ عَائِشَةَ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: وَهُوَ فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ: «يَا فَاطِمَةُ، أَلَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَسَيِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَسَيِّدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ؟» هَذَا إِسْنَادٌ صَحِيحٌ، وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ هَكَذَا». 12. الحاکم النیسابوری، المستدرك على الصحيحين، دار الكتب العلمية – بيروت،ج3، ص164، ح4721.: « عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَيْشٍ، عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نَزَلَ مَلَكُ مِنَ السَّمَاءِ فَاسْتَأْذَنَ اللَّهَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَيَّ لَمْ يَنْزِلْ قَبْلَهَا، فَبَشَّرَنِي أَنَّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ» تَابَعَهُ أَبُو مَرْيَمٍ الْأَنْصَارِيُّ، عَنِ الْمِنْهَالِ». 13. الطبرانی، المعجم الكبير، مكتبة ابن تيمية – القاهرة، ج22، ص403، ح1006.: « حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ، ثنا أَبُو نُعَيْمٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ مَرْوَانَ الذُّهْلِيُّ، حَدَّثَنِي أَبُو حَازِمٍ، حَدَّثَنِي أَبُو هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ مَلَكًا مِنَ السَّمَاءِ لَمْ يَكُنْ زَارَنِي، فَاسْتَأْذَنَ اللهَ فِي زِيَارَتِي فَبَشَّرَنِي، أَوْ أَخْبَرَنِي أَنَّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أُمَّتِي». 14. الطحاوی، شرح مشكل الآثار، مؤسسة الرسالة، ج1، ص138.: « حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ دَاوُدَ، حَدَّثَنَا مُثَنَّى بْنُ مُعَاذِ بْنِ مُعَاذٍ، حَدَّثَنَا لَيْثُ بْنُ دَاوُدَ الْبَغْدَادِيُّ، قَالَ مُبَارَكُ بْنُ فَضَالَةَ: حَدَّثَنَا عَنِ الْحَسَنِ، قَالَ عِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ.... أَيْ بُنَيَّةُ أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ " قَالَتْ: يَا لَيْتَهَا مَاتَتْ وَأَيْنَ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ فَقَالَ لَهَا: " أَيْ بُنَيَّةُ تِلْكَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا، وَأَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِكِ وَالَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ لَقَدْ زَوَّجْتُكِ سَيِّدًا فِي الدُّنْيَا وَسَيِّدًا فِي الْآخِرَةِ لَا يُبْغِضُهُ إلَّا مُنَافِقٌ». 15. بخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، 11جلد، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية، لجنة إحياء كتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2، 1410 ه.ق، ج6، ص63؛ مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، 5جلد، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1412 ه.ق، ج4، ص1905. 16. بر اساس آیه ی: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ». الاعراف/137. 17. بو نعیم الاصبهانی، حلیة الاولیاء، دار الكتاب العربي – بيروت، ج2، ص42.: «يَا بُنَيَّةُ أَمَا تَرْضَيْنَ أَنَّكِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ» قَالَتْ: تَقُولُ يَا أَبَتِ فَأَيْنَ مَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَانَ؟ قَالَ: «تِلْكَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عالَمِهَا وَأَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِكِ أَمَا وَاللهِ زَوَّجْتُكِ سَيِّدًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ». 18. المجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج37، ص85. 19. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، مؤسسة الرسالة - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1416 ه.ق، ج18، ص279، ح11756؛ نسائى، احمد بن على، السنن الكبرى، 7جلد، دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1411 ه.ق، ج5، ص145.