*** بابك خرم دین کیست؟***

در باره نسب بابك اطلاع دقیقی در دسترس نیست.
"ابن ندیم" در الفهرست او را فرزند غیرشرعی روغنگری مدائنی می‌داند.
ابو حنیفه دینوری در "الاخبارالطوال"، ص319 با نقل این مطلب كه در نسب بابك اختلاف است، وی را از فرزندان مطهر بن فاطمه دختر "ابومسلم خراسانی" می‌داند.
ابوعلی بلعمی در ترجمه تاریخ طبری در باب ظهور بابك چنین می‌نویسد: «بابك مردی بود كه خرم دینی در آن عصر پدید كرد و مذهب او، مذهب زنادقه بود و در آن هیچ مقالت نبود، جز دست بازداشتن از مسلمانی، حلال دانستن نبیذ ـ یعنی شراب ـ زنا و … و هر چه بر مسلمان حرام بود، او به مردمان حلال كرد... و خلق بسیاری از اهل ارمنیه و آذربایجان را هلاك كرد و به كفر خواند و مسلمانان را همی كشت ... و سی سال هم بدین مذهب بماند و خلق بسیار را تباه كرد. و سبب ماندگاری بابك آن بود كه مردمان جوان و دهقانان و خداوندان نعمت كه از علم بی‌نصیب بودند و مسلمانی در دل ایشان تنگ بود و عمل به شرایع اسلام … بر ایشان گران بود، و … چون در مذهب بابك، این همه را آسان یافتند او را اجابت كردند.»
اغلب مورخین ایرانی و عرب كه تاریخ دوره‌های اسلامی را نگاشته‌اند، جنبش های ایرانی را بیشتر حمل بر ضدیت با مذهب و بی‌دینی كرده، و هر كس را كه بر ضد خلیفه عرب قیام كرده است، كافر خوانده‌اند. هر چند در مورد قیام بابك این جنبه را نمی‌توان مورد انكار قرار داد، ولی باید توجه داشت كه زمینه‌ای كه باعث پیدایش این نهضتها شده، بیشتر حس برتری جوئی عرب بر دیگر اقوام بوده است. نهضت خرم دینان از سال 162 ه.ق آغاز شد و تا سال 233 ه.ق با كشته شدن بابك، ادامه یافت. بابك از سال 201 ه.ق به مدت 22 سال رهبری این جنبش را بر عهده داشت.
این نكته نیز قابل توجه است كه رهبر سركوبی نهضت خرم دینان نیز بر عهده یك ایرانی به نام افشین بود، و او این نهضت را به سختی سركوب و بابك را دستگیر كرد، و به دربار خلیفه آن زمان، معتصم عباسی، فرستاد.
ظاهراً كلمه خرم دین تركیبی تقلیدی از كلمه "به دین" است كه در باره زرتشت گفته می‌شده است. خرم دینان دارای دو دسته بوده‌اند: نخست جاویدانیان كه پیروان جاویدان(رهبر خرم دینان پیش از بابك) بوده‌اند، و دوم بابكیان كه پیروان بابك بوده‌اند.
از جزئیات عقائد خرم دینان مطلقاً اثری به ما نرسیده، و اگر كتابی مذهبی داشته‌اند ـ كه البته این احتمال بعید به نظر می‌رسد ـ نابود شده است، و آن چه از ایشان می‌دانیم تنها اشاراتی مختصر است.
در یك دسته بندی كلی باید نهضتهایی همانند جنبش خرم دینان، سرخ جامگان و … را در شمار نهضتهای ضد دینی دانست؛ زیرا آموزه‌هایی كه ساختار تبلیغی این نهضتها را تشكیل می‌دهد، جنبه‌های ضد اسلامی دارد، ولی ازاین نكته نباید چشم پوشید كه این نهضتها بر ضد حكومتهایی بوده كه هر چند خود را اسلامی معرفی می‌كردند، ولی دراساس الگوی فرهنگی آنان با بسیاری از نمونه‌های اسلام راستین در تضاد بود. به طور كلی باید این جنبش ها را نهضتهائی ملی ـ مذهبی دانست؛ كه از لحاظ ملی جنبه آزادی خواهی، و از لحاظ مذهبی، ضد اسلامی بود.
برای به دست آوردن اطلاعات دقیق تر، می‌توانید به مقاله‌ای كه در لغت نامه دهخدا تحت عنوان بابك خرم دین یا به كتب زیر مراجعه كنید:
1-مدعیان نبوت،مترجم هاشم رضی.
2-تاریخ نامه طبری، ج 2 ،طبری.
3-بابك خرم دین،سعید نفیسی.
4-سیمای ارسباران(اهر)،سعید عباس زاده.
5-شخصیتهای نامی ایران،دهقانی.