حقایقی از قرآن و پایان عمر خورشید

نويسنده: محمدامین احمدی فقیه

مقدمه
شب هنگام در حال تلاوت سوره مبارکه قیامت بودم به طور اتفاقی خبر علمی جدید از تلویزیون را شنیدم با این عنوان "زمان مرگ خورشید تعیین شد" که گروهی از ستاره شناسان انگلیسی موفق شدند با حد اکثر دقت، زمان فاجعه کیهانی و نابودی خورشید را برابر با 6/7 میلیارد سال در آینده تعیین کنند.
این فرضیه که خورشید در پایان حیات خود تبدیل به یک کره آتشین بزرگ می شود و "نیروی جاذبه آن به حدی خواهد رسید که تمام اجرام آسمانی پیرامون خود از جمله سیاره زمین را به طرف خود جذب می کند" و آنها را در خود می بلعد از مدتها قبل مطرح بود. اکنون ستاره شناسان دانشگاه ساسکس انگلیس موفق شدند با بیشترین ضریب دقت، زمان پایان عمر خورشید را 6/7 میلیارد سال دیگر تعیین کنند.

توجه در آیات قرآن :
در آیه هایی که می خواندم دقت کردم و مرا به شگفت آورد و تکبیر خداوند متعال را به جا آوردم. سوره قیامت هفتاد و پنجمین سوره قرآن کریم است و 40 آیه دارد که در مکه نازل شده است. در آیه 9 به جمع شدن خورشید و ماه اشاره نموده است. ﴿وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ﴾﴿و خورشيد و ماه يك جا جمع شوند﴾
در اينكه منظور از "جمع ماه و خورشيد" چيست؟ مفسران تفسيرهاى گوناگونى ذكر كرده اند.گاه گفته اند: هر دو در كنار هم قرار مى گيرند، و يا هر دو با هم از مشرق طلوع كرده در مغرب غروب مى كنند. در جای دیگر گفته اند هر دو در اين صفت كه نور خود را از دست مى دهند جمع خواهند بود. اين احتمال نيز وجود دارد كه ماه تدريجا تحت تاثير جاذبه خورشيد به آن نزديك شده و سرانجام به سوى آن جذب و جمع مى شود، و هر دو بى فروغ مى گردند. به هر حال در اينجا به دو قسمت از مهمترين پديده های انقلابى آخر جهان، يعنى بى نور شدن ماه، و جمع شدن خورشيد و ماه با يكديگر است اشاره شده، كه در آيات ديگر قرآن نيز كم و بيش اشاراتى به آن ديده مى شود، مثلا در آيه1 سوره تكوير (تاریک شدن، پیچیدن) مى فرمايد " إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ" هنگامى كه خورشيد تاريك گردد، مى دانيم نور ماه از خورشيد است، هنگامى كه خورشيد تاريك شود ماه نيز تاريك مى گردد، در نتيه کره زمين در ظلمت و تاريكى وحشتناكى فرو مى رود.

سوگند به روز قيامت و وجدان ملامت گر؟
سوره قیامت با دو سوگند پر معنى آغاز شده، مى فرمايد: سوگند به روز قيامت، (لا أقسم بيوم القيامة) و سوگند به وجدان بيدار انسانها و نفس ملامت كننده (لا أقسم بالنفس اللوامة). این مسئله اهميت موضوعى را نشان می دهد كه سوگند به خاطر آن ياد شده است.
مهم اين است كه ببينيم در ميان اين دو سوگند (سوگند به روز قيامت و سوگند به وجدان بيدار) چه رابطه اى وجود دارد؟ حقيقت اين است كه يكى از دلائل وجود "معاد" وجود محكمه "وجدان" در درون جان انسان است كه به هنگام انجام كار نيك روح آدمى را مملو از شادى و نشاط مى كند، و از اين طريق به او پاداش مى دهد، و به هنگام انجام كار زشت يا ارتكاب جنايت روح او را سخت در فشار قرار داده و مجازات و شكنجه مى كند، به حدى كه گاه براى نجات از عذاب وجدان اقدام به خودكشى مى كند. يعنى در واقع وجدان حكم اعدام او را صادر كرده، و به دست خودش ‍ اجرا مى كند! و از اينجا است كه ما از وجود وجدان اخلاقى پى به وجود رستاخيز و قيامت ميبريم و نيز از همينجا رابطه جالب اين دو سوگند روشن مى شود، و به تعبير ديگر سوگند دوم دليلى است بر سوگند اول.

آيا منظومه شمسى و ستارگان خاموش مى شوند؟
طبق بررسى دانشمندان، حجم خورشید يك ميليون و سيصد هزار مرتبه از زمين بزرگتر است ! منتها چون فاصله اى در حدود يكصد و پنجاه ميليون كيلومتر با ما دارد به اندازه فعلى ديده مى شود. براى تجسم عظمت و وسعت خورشيد همين اندازه كافى است كه اگر كره ماه و زمين را با همين فاصله اى كه الان بين آنها وجود دارد به داخل خورشيد منتقل كنيم ماه به آسانى مى تواند دور زمين بگردد بى آنكه از سطح خورشيد خارج شود!
بنابراين آنچه در آيات فوق پيرامون تاريك شدن خورشيد و متلاشى شدن ستارگان آمده است حقيقتى است كه با علم امروز كاملا هماهنگ مى باشد، و قرآن زمانى اين حقايق را بيان كرده كه نه تنها در محيط جزيره عربستان كه در محافل جهان علمى آن روز نيز از اين مسائل خبرى نبود. آیا با این اوصاف نباید به قرآن و اسلام ایمان آورد؟ و به یقین رسید؟

نظر دانشمندان در مورد سرنوشت خورشيد و زمين
ديدگاه دانشمندان از آينده از زمان ولز بسيار تغيير يافته است. شناخت و درك از تغييرات خورشيد اين امر را ممكن ساخته است كه آينده بسيار دور زمين را به گونه اي شرح دهيم كه هم شامل جزئيات و هم از نظر علمي درست باشد.
اگر بتوانيم فيلم سريعي از 200 ميليون سال آينده زمين ببينيم، خواهيم ديد قاره ها به هم مي پيوندند تا شكل آينده كهن قاره (Pangaea) را به وجود آورند كه آن هم ساختار جديد صفحات قاره اي را ايجاد مي كند. حرارت داخل زمين در درجه اول از فروپاشي ذرات راديواكتيو اورانيوم 238 ايجاد مي شود كه نيمه عمر آن 5/4 ميليارد سال است. بنابراين مواد داخلي زمين هم اكنون در حدود نيمي از ميزان اوليه گرما توليد مي كنند. با سرد شدن مواد داخلي، فرايندهاي نوسازي زمين شناسي به تدريج متوقف مي شود و سياره به دوران پيري و سالخوردگي وارد مي شود. آتشفشانها فوران مي كنند و قاره ها به تدريج شكل و ساختار نهايي خود را به دست مي آورند. طي ميلياردها سال بعد سطح آب اقيانوسها اندكي پايين مي رود، زيرا آب توسط پوسته كه به طور ثابت در حال خنك شدن است جذب مي گردد.
با اين حال خنك شدن زمين با خنك شدن سطح زمين همراه نيست. خورشيد همواره از زمان تولدش كمي درخشانتر شده است. ستاره گرم حياتبخش ما در مسيري است كه به بلايي سوزان براي حيات زمين تبديل مي گردد.

تعادل مشكل:
خورشيد مانند بيشتر ستاره ها در وضعبت پايدار و متعادل بين كشش جاذبه به سمت داخل از يك سو و فشار حاصل از گرماي همجوشي هسته اي به سمت خارج از سوي ديگر قرار دارد. اين يك تعادل خود تنظيم است. كمي منقبض شدن خورشيد باعث افزايش چگالي و دماي مركزي آن مي شود و واكنشهاي هسته اي را سريعتر مي كند كه گرماي اضافي آن سبب منبسط شدن خورشيد مي گردد. انبساط نيز قسمتهاي داخلي را مقدار كمي خنك و توليد انرژي هسته اي را كند مي كند و سبب انقباض مجدد خورشيد مي گردد. در نتيجه خورشيد در حال تعادل باقي مي ماند.
با اين حال پس از گذشت صدها ميليون سال اين تعادل اندكي به هم مي خورد. با انجام همجوشي و تبديل هيدروژن به هليم، مقدار هيدروژن در هسته خورشيد كاهش مي يابد. هليم خنثي است پس هسته بايد كوچكتر و گرمتر شود تا همجوشي ادامه يابد. خورشيد با گذشت 5/4 ميليارد سال از تولدش، اندكي كمتر از نيمي از هيدروژن اوليه خود را سوزانده و هسته آن واقعاً سرشار از هليم شده است. خورشيد در مقابل پايين آمدن تدريجي درجه گاز خود، با دنباله اي از اتفاقات پيچيده پاسخ مي دهد كه هيچ يك از آنها پديده خوشيایندی براي زمين نيست.

پديده گلخانه اى:
پرسش بسيار جالب اين است كه سيستم پيچيده زمين چگونه به اين رويدادها پاسخ مي دهد. تاكنون زمين وظيفه نگهداري دماي پايدار در مقابل درخشندگي همواره افزاينده خورشيد را به صورت قابل قبولي انجام داده است. اگرچه در گذشته دور نوسانهايي هم رخ داده است، از جمله حداقل دو دوره عصر يخبندان پيش از شروع زندگي در زمين كه به نظر مي رسد زمين در آن دوران به صورت كامل از قطبها تا استوا يخ زده است. همچنين دورانهاي بسيار گرمتري از حالا وجود داشته است كه جنگلهاي معتدله قطبها را پوشاندند. طي قرن آينده و پس از آن با آزاد كردن حجم زيادي از دي اكسيد كربن در جو، آزمايش پرماجراي بسيار بزرگي را در پيش رو خواهيم داشت.
اما سرانجام دماي سرنوشت ساز فراخواهد رسيد. مدلهاي آب و هوايي بدون ابر نشان مي دهد كه زمين در 2/1 ميليارد سال آينده به وضعيت گلخانه مرطوب خواهد رسيد. اين از هر آنچه كه ما با رها كردن دي اكسيد كربن در جو مي توانيم انجام دهيم بسيار ويرانگرتر خواهد بود، چرا كه بخار آب در صورت وجود به اندازه كافي، خود يك گاز گلخانه اي قوي است. در دوران گلخانه مرطوب تبخير آب اقيانوسها در اثر دماهاي بسيار بالا به شدت افزايش مي يابد و بخار آب بيشتري وارد جو مي گردد. در نتيجه حتي به دماهاي بالاتري خواهيم رسيد و اين روند تا جايي ادامه مي يابد كه اقيانوسها به كلي تبخير و خشك شوند. انتظار داريم زمين در مدت كوتاهي پس از يك ميليارد سال به يك بيابان برهوت و برشته تبديل شود. سخت است تصور كنيم كه حيات چند سلولي ها چگونه ادامه خواهد يافت.
دما در بالاي جو زمين به اندازه كافي بالاست كه هر اتم آزاد هيدروژن معمولاً به فضا فرار كند. بنابراين اگر آب به بالاي لايه اُزن برود در مسير آزاد شدن در فضا قرار مي گيرد. زمين بعد از دوره تحول گلخانه مرطوب به تدريج همه آب خود را از دست مي دهد و سياره دوره جديد انتقال به يك گلخانه گرم جهنمي را شروع مي كند، درست مشابه آنچه كه اكنون در سياره ناهيد حكمفرماست.
در واقع ناهيد ممكن است زماني بسيار معتدل تر و شبيه زمان كنوني ما بوده باشد. اندازه گيريهاي انجام شده در مورد آهنگ تبديل دوتريم موجود در جو آن به هيدروژن حاكي از آن است كه اين سياره مقدار زيادي آب را در گذشته خود از دست داده است، مقداري احتمالاً به اندازه يك اقيانوس. اگرچه ناهيد انرژي بيشتري نسبت به حال حاضر زمين دريافت كرده، در دوران اوليه خورشيد نيز 30 درصد كمتر انرژي دريافت نموده است. اگر دقيقاً بتوانيم بفهميم كه ناهيد چگونه به اين صورت درآمده، ممكن است بتوانيم پيش بيني آب و هوايي طولاني مدت تري را به صورت دقيقتر در مورد زمين انجام دهيم.

به تعويق انداختن واقعه اي اجتناب ناپذير:
رابرت اسمیت (Rabert Smit) و فرد آدامز (Fred Adams) از دانشمندان و محققین دانشگاه ميشيگان و دان كريكانسكي (Don Korycansky) از دانشگاه كاليفرنيا سانتاكروز در سال2000 به صورت گروهي طرحي را آماده كردند تا دماي مطلوب فعلي زمين را در برابر گرماي افزاينده خورشيد در چند ميليارد سال آينده تثبيت نمايند. كليد اين طرح زمان بسيار طولاني است كه در پيش رو است. تنها با مصرف كمي انرژي طي هزاران يا ميليونها سال مي توان جرم بزرگتري از كمربند سياركي و يا كوييپر را به گونه اي مانور داد كه پي در پي گذرهاي نزديكي از زمين و مشتري داشته باشد، به گونه اي كه بخشي از انرژي عظيم مداري مشتري را به زمين منتقل نمايند. چنين گذري در هر10000 سال كافيست تا مدار زمين را با سرعت كافي به سمت خارج حركت داد تا با درخشندگي افزاينده خورشيد مقابله كند.

خورشيد طي 730 ميليون سال بعدي 7/2 برابر درخشانتر و 3/2 برابر بزرگتر از حال حاضر مي شود. منظومه شمسي در آن زمان به واقع غير قابل سكونت مي شود. ناهيد و زمين دو قلوهاي سولفوري مي گردند و مريخ به يك بيابان سوزان مبدل مي گردد. اقمار مشتري همچنان يخ زده هستند، اما ذوب شدن آنها نزديك است. خورشيد پس از 590 ميليون سال به مرحله تبديل به يك غول سرخ وارد مي شود و مراحل بعدي بسيار شديدتر از هر آنچه تا كنون بوده مي شود.

سرنوشت زمين؟ سؤال اين است كه آيا اين سياره اصلاً باقي خواهد ماند؟
در مدل مقايسه اي، خورشيد سرانجام سياره تير را خواهد بلعيد. اما چون درخشندگي آن به صدها برابر افزايش مي يابد و جاذبه سطحي آن به علت افزايش قطرش كاهش مي يابد، باد قدرتمندي از خورشيد شروع به وزيدن مي كند كه سرانجام نزديك به يك چهارم از جرم خورشيد را با خود به خارج حمل مي كند. در نتيجه خورشيد يك چهارم از نيروي گرانش خود را از دست مي دهد. بنابراين مدار سيارات به سمت خارج منتقل مي گردد.
همچنانكه خورشيد به اوج تبديل به غول سرخ نزديك مي شود بيش از 200 برابر اندازه كنوني خود مي گردد و به راحتي مدار فعلي ناهيد و تقريباً مدار فعلي زمين را در بر مي گيرد. اما ناهيد در آن زمان احتمالاً به جاي كنوني زمين رسيده و زمين نزديك به مدار فعلي مريخ است. بنابراين در نگاه اول به نظر مي رسد كه زمين فرار مي كند. همانگونه که قرآن مجید در آیه9 سوره قیامت به جمع شدن اشاره کرده است.

شوك آينده
میزان و درخشندگي خورشيد به آهستگي در 7 ميليارد سال آينده زياد مي شود و سپس وارد مرحله غول سرخ مي گردد. به سه مقياس متفاوت زماني در نمودار توجه داشته باشيد. آنها در نزديكي پايان عمر خورشيد بزرگتر شده اند تا تغييرات سريع را نشان دهند. مدار سيارات در زمانيكه خورشيد جرم خود را از دست مي دهد بزرگتر مي شود. در اين مدل خاص كه توسط آي جوليانا سكمن (I JulianaSackman) و كاتلين كريمر (Kathleen Cramer) تهيه شده است خورشيد به اندازه اي بزرگ مي شود كه تير و ناهيد را در بر مي گيرد، اما زمين را به طور كامل احاطه نمي كند. همانطور که قرآن مجید در آیه9 سوره قیامت به جمع شدن خورشید با ماه اشاره کرده و اسمی از زمین نیاورده است.
مرحله اول غول سرخ زماني پايان خواهد يافت كه دماي هسته به100 ميليون درجه سانتيگراد برسد و هليم شروع به همجوشي با كربن مي كند كه منبع جديد تازه اي از انرژي مي باشد. خورشيد در پاسخ به اين انرژي جديد زياد به ميزان زيادي كوچك شده و درخشندگي كلي آن حدود 100 برابر كاهش مي يابد. خورشيد هليم را براي چند صد ميليون سال با آهنگ ثابت مصرف مي كند و منظومه خورشيدي براي مدتي از زنجيره بلايا خلاصي مي يابد. اگر زمين سالم باشد (با هزينه اي اندك اين احتمال به 75% مي رسد) احتمالاً به صورت صخره اي از سيليكات جوش خورده است كه به طور مستقيم با خلأ فضا در تماس مي باشد و دماي ظهر آن به600 درجه سانتيگراد مي رسد. هر نشانه اي كه در سياره ما وجود داشته مدتهاست ذوب و دوباره كريستال شده اند و به فراموشي سپرده شده اند.

در كشاكش مرگ خورشید
خورشيد در نزديكي به پايان رسيدن هليم خود به يك كوتوله سفيد با هسته اي از كربن و هيدروژن تبديل مي گردد. در اين زمان لايه هاي خارجي خورشيد دوباره بزرگ و سرد مي شوند و خورشيد براي دومين بار به يك غول سرخ مبدل مي گردد. ستاره شناسان به اين دومين غول سرخ به دليل موقعيت آن در نمودار تحول ستاره اي هرتزپروگ- راسل به نام «شاخه مجانب» اشاره مي كنند. خورشيد يك بار ديگر به تهديدي جدي براي حيات فيزيكي زمين تبديل مي شود. غول سرخ در طي مرحله دوم چندين دوره خروج عظيم انرژي را تجربه مي كند. هليم شعله ور مي شود كه منجر به ارتعاش و تپشي با بزرگي حدود 10000 سال خواهد شد. كاملاً محتمل است كه زمين پيش از آنكه فرصتي براي حركت مارپيچ به بيرون از خرابي كلي داشته باشد مختصري توسط خورشيد در بر گرفته شود.
سپس حدود100 ميليون سال پس از شروع مرحله دوم غول سرخ، خورشيد لايه هاي بزرگ خارجي خود را به طور كامل به بيرون مي ريزد تا يك سحابي سياره اي، شايد مشابه آنچه در تصوير نشان داده شده تشكيل دهد كه يك كوتوله سفيد كوچك، اما گرم و درخشان از خود باقي مي گذارد.

در اين تصوير كه توسط تلسكوپ فضايي هابل گرفته شده، قرمز نمايانگر نيتروژن و هيدروژن برافروخته است، سبز- آبي بيانگر اكسيژن و آبي نشان دهنده هليم است. پهناي سحابي حدود يك سال نوري است.
دوباره تهديد ديگري از راه مي رسد
ما دريافته ايم كه از دست دادن جرم توسط خورشيد براي حيات فيزيكي زمين ضروري است. اما اگر خورشيد بيش از حد مورد انتظار جرم از دست دهد، مشتري و زحل به صورتي خطرناك برهم كنش گرانشي خواهند داشت. آنها يكديگر را تحريك كرده و حركتي طولاني و ديوانه وار در حلقه هاي بيضوي انجام مي دهند كه مابقي منظومه شمسي را ويران خواهد نمود. در آشفتگي هاي بعدي تصادم اشياء به پايان مي رسد و آنها به فضاي بين ستاره اي پرتاب شده و به سمت خورشيد سقوط مي كنند. بقاياي مشابه از منظومه هاي خورشيدي ويران شده در دو و شايد تمام 40 كوتوله سفيد مشاهده شده اند، از جمله يكي كه از دست دادن جرم آن موجب ايجاد سحابي مارپيچ شده است.
تبديل خورشيد به كوتوله سفيد پايان نقش خورشيد در داستان ما مي باشد. سيارات به جا مانده، شايد شامل بقاياي سوخته و گداخته زمين و تير به صورت پايدار براي صدها ميليارد سال به دور كوتوله سفيد مي چرخند در حاليكه سرماي آنها و خورشيد به سمت صفر مطلق ميل مي كند. آنها منتظر مجموعه اي عجيب از بلاياي كيهاني هستند.
همچنانكه خورشيد در حالت كوتوله سفيد به تدريج رو به سياهي مي رود درخشاني شب نيز كم خواهد شد. جهان در حال ورود به عصر انبساط سريع مي باشد كه در طي چند صد ميليارد سال همه كهكشانها را به جز آنهايي كه در گرانش با گروه محلي ما هستند به وراي افق مي برد. راه شيري نيز با كهكشان "آندرومدا" ادغام شده و يك كهكشان مارپيچ را تشكيل داده است. مي توانيم انتظار داشته باشيم كه طي حدود 100 تريليون سال بقاياي تصادفي يك كوتوله سفيد به اندازه كافي از نزديكي زمين عبور مي كند كه زمين را از مدارش خارج كرده و آنرا در كهكشان اكنون تاريك رها كند تا آنجا نيز به تنهايي براي هزار تريليون سال ديگر پرسه زند.
اگر زمين از برخورد با سياهچاله مركز كهكشان فرار كند با بقاياي ستاره اي در حال عبور برخورد كرده و به طور كامل به خارج كهكشان پرتاب مي شود. اگر زمين بدين ترتيب آزاد شود، انبساط پيوسته كيهاني راه شيري را به وراي افق خارج از ديد مي برد و زمين كاملاً تنها وارد گستره زماني وسيعي در فضاي خالي سياه مي گردد.
با این اوصاف چه باید گفت؟
همانگونه که در چهل و پنجمین سوره قرآن مجید در سوره جاثيه (زانو زدن) آيه 37 آمده است:
﴿وَلَهُ الْكِبْرِيَاء فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾ ﴿و در آسمانها و زمين بزرگی از آن اوست و اوست ‏شكست ‏ناپذير سنجيده‏كار﴾ این آیه مربوط به صحنه قیامت در دادگاه عدل الهی است که همه باید در مقابل عظمت و بزرگی خداوند متعال و خالق هستی زانو زده و سر تعظیم فرود آوریم. چرا كه آثار عظمتش در پهنه آسمان و سراسر زمين و تمام جهان آشكار است.
حمد از آن اوست پس حمدش را بجا آوريم، و پروردگار اوست پس شكرش را انجام دهیم، و عظمت براى اوست پس او را تكبير گویيم، و او عزيز و حكيم است پس تنها او را اطاعت كنيم.