مخاطب " السلام علیکم و رحمه الله برکاته "

آنچه از سخن فقهاء و روايات استفاده مي شود (البته با چشم پوشي از اختلاف آراء و نظراتي كه دارند) اين است كه نمازگزار در سلام اين چند دسته افراد را قصد مي كند. انبياء ـ عليهم السلام ـ ، ملائكه(1) و ائمه(2) ـ عليهم السلام ـ و اگر در نماز جماعت باشد علاوه بر آن سه دسته، مأمومين به امام جماعت سلام مي دهند و امام مأمومين را قصد مي كند.

شهيد ثاني در شرح اللمعة الدمشقية علاوه بر موارد ياد شده قصد كردن تمام مسلمين از جن و انس را در سلام نماز افزوده است.(3)

شيخ انصاري(4) و برخي ديگر از فقهاء(5) قائل اند با توجه به روايات در سلام علاوه بر موارد گذشته دو فرشتة كاتب همراه انسان يعني عتيد و رقيب قصد مي شوند.(6)

در هر حال مراد از سلام دادن در نماز، همان چند دسته يعني انبياء، ملائكه و ائمه ـ عليهم السلام ـ و جميع مسلمين مي باشند اما بايد توجه داشت كه قصد كردن و مخاطب قرار دادن آنها امر واجبي در نماز نمي باشد و به تعبير علمي تر از شرائط صحت نماز نمي باشند بلكه از نوع شرط كمال نماز محسوب مي شوند.

به همين خاطر برخي علماء و سالكين الي الله و اصحاب قلوب، سّر و حقيقت سلام نماز را اينگونه تبيين مي كنند كه چون نمازگزار در اين نماز كه در حقيقت سير الي الله است و مؤمن به معراج سفر مي كند و از اين عالم پرواز مي كند و غير از حق هيچ كس را نمي بيند و فقط با او سخن مي گويد «المصلي يناجي ربه»(7) لذا در راه برگشت وقتي به عالم مجردات و ذوات نورانيه يعني انبياء و ائمه ـ عليهم السلام ـ مي رسد سلام مي كند سپس وقتي وارد عالم دنيا شد به همنوعان و مسلمين و صلحاء و نمازگزاران ديگر سلام مي فرستد لذا اين سلام سلام توديع است چون در جمع آنها نبوده و تازه وارد شده است ادب آن است كه سلام كند.

امام خميني(ره) در اين رابطه به اين نكته لطيف عرفاني اشاره دارد: «سلام نمازگزار درست نيست مگر آن كه در حال نماز از ما سوي الله غايب شده و با خداوند مناجات كند، هنگامي كه از نماز منتقل مي شود و موجود هاي خلقي را مشاهده مي نمايد، چون غايب از آنها بود و تازه در جمع آنها حاضر مي شود لذا بر آنان سلام مي كند، و اگر نمازگزار همواره با موجود هاي زميني و خلقي بوده و حواس او متوجه مردم بود، چگونه بر آنها سلام مي نمايد، زيرا كسي كه در جمع ديگران همواره حاضر است، به آنها سلام نمي كند، و اين نمازگزار بايد شرمنده شود، چون با سلام خود رياكارانه به مردم نشان مي دهد كه من در نزد خدا بودم و تازه به جمع شما پيوستم.»(8)

پاورقی:
1. حر عاملي، وسائل الشيعه، مكتبة الاسلاميه، چاپ ششم، 1367ش، ج4، ص68، ح10.
2. همان، ج4، ص1217.
3. ر.ك: شهيد ثاني، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقيه، بيروت، مؤسسه اعلمي مطبوعات، ج1، ص280.
4. ر.ك: انصاري، مرتضي، الصلاة، ج2، ص116.
5. مانند: علامه محمدكاظم طباطبائي در العروة الوثقي، ج1، ص695.
6. ر.ك: وسائل الشيعه، همان، ج2، ص1005، ح17 و 13.
7. نمازگزار با پروردگارش سخن مي گويد.
8. محي الدين عربي، فتوحات مكيه، ج1، ص 432، نشر دار صادر، بيروت، بي تا

آیه الله جوادی آملی در کتاب "اسرار عبادات" می نویسد: