جمع بندی اتصال صفوف نماز جماعت از دیدگاه مذاهب

تب‌های اولیه

7 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
اتصال صفوف نماز جماعت از دیدگاه مذاهب

با عرض سلام و احترام و تشکر ویژه از کارشناسان محترم

اتصال صفوف بین مذاهب چگونه است؟ چرا اهل سنت با گفتن جمله ای (احتمالا سووا صفوفکم) همه در یک صف می ایستند اما شیعیان اینگونه نیستند؟

خواهشمندم در صورت امکان منابعی نیز برای مطالعه بیشتر از سوی کارشناس محترم معرفی شود
یا در کتابخانه انجمن برای مطالعه قرار داده شود تا بتوانم با ادله و مستندات قوی روبرو باشم.
البته تمام تلاش بنده تقریب بین مذاهب است و بدنبال پاسخ از منابع معتبر همه مذاهب هستم .
اجر شما فقط با خود مولا امیر المومنین علی (علیه السلام)

width: 700 align: center

[TD="align: center"]با نام و یاد دوست

[/TD]

[TD="align: center"]
[/TD]


کارشناس بحث: استاد صدرا

[TD][/TD]

فاطمه 114;994951 نوشت:

اتصال صفوف بین مذاهب چگونه است؟

خواهشمندم در صورت امکان منابعی نیز برای مطالعه بیشتر از سوی کارشناس محترم معرفی شود
یا در کتابخانه انجمن برای مطالعه قرار داده شود تا بتوانم با ادله و مستندات قوی روبرو باشم.



با سلام و عرض ادب
يكى از شروط صحت نماز جماعت، اتصال بين مأموم و امام و بين صفهاى مأمومين است، به طورى كه اگر اتصال رعايت نشود، نماز باطل خواهد بود، ولى در جزئيات اين مسأله بين فقه شيعه و اهل تسنن اختلاف هايى هست كه توضيح مى ‏دهيم:

نظر فقه شيعه
از نظر فقه شيعه بايد مأموم از امام بيش از حد معمول و عادى دور نباشد، و لازم است كه فاصله بين محل سجده نمازگزار با صف جلو بيش از مقدار يك قدم متعارف نباشد. مرحوم امام خمینی (رضوان الله علیه) در این رابطه می نویسند: «بین مأموم و امام يا صف جلوتر از او فاصله‌اى كه زيادتر از معمول است، نباشد، و احتياط آن است كه بين جاى سجده ی مأموم و جاى ايستادن امام يا بين سجده ی كسى كه عقب ايستاده است و جاى ايستادن كسى كه (در صف) جلو قرار گرفته، بيشتر از يك قدم معمولى، فاصله نباشد و احتياط بيشتر از آن اين است كه جاى سجده ی شخصى كه عقب ايستاده بدون فاصله پشت پاى جلوترى قرار بگيرد.[1]

نظر فقهاى اهل سنت‏
فقهاى اهل سنت به صورت كلى، امكان آگاهى مأموم از نماز امام را- چه از راه رؤيت وى و چه از راه شنيدن صدايش- شرط صحت اقتداء مى‏ دانند مگر آنكه اتحاد مكانى بين امام و مأموم وجود نداشته باشد، ولى اتحاد مكانى را هر كدام به نحوى تفسير كرده ‏اند كه موجب اختلاف فتاواى آنان در اين زمينه شده است كه برای روشن شدن آن نظر مذاهب فقهی چهارگانه آورده می شود:

الف) فقه حنفی:
اختلاف مكانى بين مأموم و امام موجب بطلان نماز است. چه از حال امام (قرائت، ركوع، سجود و ...) آگاه باشد و چه نباشد. بنابر اين اگر كسى در خانه‏اش كه بوسيله ی راه و امثال آن از مسجد جدا شده است، اقتدا كند نمازش باطل است، چون در دو مكان نماز خوانده ‏اند. اما اگر خانه ‏اش متصل به مسجد باشد به طورى كه فاصله ‏اى بين آن دو، جز ديوار نباشد، يا در پشت‏بام متصل به مسجد اقتدا كند- در صورتى كه حال امام بر او پوشيده نباشد- نمازش صحيح است زيرا در اين دو صورت، هم اتحاد مكانى محفوظ است و هم حال امام را مى‏ داند. همچنين اگر مكان نماز جماعت، واحد اما وسيع باشد مانند مساجد بزرگ، به شرط اينكه از حال امام- از راه رؤيت يا شنيدن صداى او يا رؤيت ديگر اقتدا كنندگان- آگاه باشد و فاصله ‏اى در حد عبور و مرور ماشين يا رودخانه قابل كشتيرانى در بين نباشد، نماز صحيح است.اما در بيابان يا مساجد بزرگ- مانند مسجد الأقصى- اگر بين مأموم و امام، فاصله ‏اى به اندازه دو صف باشد، نماز باطل است.[2]

ب) فقه مالکی:
اختلاف مكانى، موجب بطلان نماز جماعت نمى‏ شود، بنابر اين‏ اگر بين مأموم و امام، ديوار، راه و خيابان و رود قابل كشتيرانى فاصله باشد، نماز صحيح است به شرط اينكه مأموم از حال امام باخبر شود، اگر چه به وسيله ی مكبر باشد.[3]

ج) فقه شافعی:
اگر امام و مأموم در مسجد نماز بگزارند، محل نماز، يك مكان محسوب مى‏ شود و حتى اگر فاصله بين آنان بيش از سيصد ذراع هم باشد، اشكال ندارد (زيرا اتحاد مكانى بين مأموم و امام حفظ شده است) به شرط اينكه حايلى كه مانع از امكان دسترسى مأموم به امام، بدون پشت كردن به قبله باشد- مانند در بسته شده- وجود نداشته باشد. بنابر اين اگر امام در آخر مسجد، و مأموم در اول مسجد قرار بگيرد نماز وى صحيح است. اما اگر در خارج مسجد نماز بگزارند، در صورتى كه فاصله بين آن دو، بيش از سيصد ذراع تقريبى نباشد، نماز صحيح است اگر چه رود قابل كشتيرانى، يا راه پر رفت و آمد، بين آنها فاصله باشد (مشروط بر اينكه حايلى از نوع آنچه گفته شد در بين نباشد).ولى اگر يكى در مسجد، و ديگرى در خارج باشد- مانند نمازهاى مسجد الحرام و مسجد النبى و اطراف آنها- اگر فاصله انتهاى مسجد، با نمازگزارى كه بيرون مسجد ايستاده بيش از سيصد ذراع نباشد و حايلى- از قبيل آنچه گفته شد- بين آنان نباشد، نماز صحيح وگرنه باطل است. [4]

د) فقه حنبلی:
اختلاف مكانى، موجب بطلان نماز مى‏ گردد، مثلًا اگر بين امام و مأموم رود قابل كشتيرانى جاری باشد، نماز مأموم باطل مى‏ شود. اگر امام و مأموم هر دو در مسجد باشند، در صورتى كه تكبيرة الاحرام امام را بشنود، اقتدا صحيح است اگر چه بين آن دو، حايلى باشد.و چنانكه امام در مسجد، و مأموم در خارج آن باشد، اقتدا صحيح است به شرط اينكه مأموم، خود امام يا كسى را كه پشت سر اوست، ببيند، اگر چه در بعضى از حالات نماز يا از ميان نرده و ميله و امثال اينها بوده و فاصله بين آنان بيش از سيصد ذراع باشد.[5]

با توجه به آنچه از فتاواى فقهاى اهل سنت گفته شد، روشن مى‏ گردد كه در نماز جماعتهاى مسجد الحرام و مسجد النبى كه گاهى صفوف نمازگزاران تا بيرون مسجد و خيابانهاى اطراف كشيده مى‏ شود، در برخى از حالات نماز مأمومين باطل است. مثلًا بر اساس فتواى «ابوحنيفه» اگر بين برخى از صفهاى بيرون مسجد، با امام يا صفهاى متصل به امام، راه يا خيابان فاصله باشد، نماز صفهاى بريده از امام يا از صفهاى قبلى، باطل خواهد بود.

در هر حال عمل عوام كه غالباً از احكام و مسائل دينى آگاهى لازم را ندارند، نمى‏ تواند ملاك باشد، و بايد فتاواى فقها مبناى عمل و مورد توجه قرار گيرد. از اين نظر است كه امام خمينى- ره- در پاسخ اين استفتاء كه: «اگر انجام نماز به كيفيتى باشد كه معلوم نيست موافق نظر اهل سنت باشد، مانند سجده بر پشت نمازگزاران صف جلو، عدم رعايت اتصال و ... آيا نماز در اين گونه موارد بايد اعاده شود؟»فرموده ‏اند: اعاده دارد.[6] [7]

موفق باشید.

برای اطلاع از آرای فقهی مذاهب می توانید به کتابهای:

1. الفقه علی المذاهب الاربعه، تألیف عبدالرحمن جزیری؛
2. الموسوعة الفقهیه الکویتیة؛
3. الفقه علی المذاهب الاربعة، المغنیه؛
4. فقه مقارن، علی اصغر رضوانی؛ و... مراجعه فرمائید.

پی نوشت:
[1]. امام خمینی، ترجمه تحریر الوسیله، ج1، ص488، دفتر انتشارات اسلامی.

[2]. عبدالرحمن الجزيرى، الفقه علی المذاهب الاربعة، بيروت، دارالفكر،ج1،ص415و416: « الحنفية قالوا : اختلاف المكان بين الإمام والمأموم مفسد للإقتداء سواء اشتبه على المأموم حال إمامه أو لم يشتبه على الصحيح فلو اقتدى رجل في داره بإمام المسجد وكانت داره منفصلة عن المسجد بطريق ونحوه فإن الاقتداء لا يصح لاختلاف المكان أما إذا كانت ملاصقة للمسجد بحيث لم يفصل بينهما إلا حائط المسجد فإن صلاة المقتدي تصح إذا لم يشتبه عليه حال الإمام ومثل ذلك ما إذا صلى المقتدي على سطح داره الملاصق لسطح المسجد لأنه في هاتين الحالتين لا يكون المكان مختلفا فإن اتحد المكان وكان واسعا كالمساجد الكبيرة فإن الاقتداء يكون به صحيحا لما دام لا يشتبه على المأموم حال إمامه إما بسماعه أو بسماع المبلغ أو برؤيته أو برؤية المقتدين يه إلا أنه لا يصح اتباع المبلغ إذا قصد بتكبيرة الإحرام مجرد التبليغ لأن صلاته تكون باطلة حينئذ فتبطل صلاة من يقتدي بتبليغه وإنما يصح الاقتداء في المسجد الواسع إذا لم يفصل بين الإمام وبين المقتدي طريق نافذ تمر فيه العجلة - العربة - أو نهر يسع زورقا يمر فيه . فإن فصل بينهما ذلك لم يصح الاقتداء أما الصحراء فإن الاقتداء فيها لا يصح إذا كان بين الإمام والمأموم خلاء يسع صفين ومثل الصحراء المساجد الكبيرة جدا كبيت المقدس».
[3]. همان: « المالكية قالوا : اختلاف مكان الإمام والمأموم لا يمنع صحة الاقتداء فإذا حال بين الإمام والمأموم نهر أو طريق أو جدار فصلاة المأموم صحيحة متى كان متمكنا من ضبط أفعال الإمام ولو بمن يسمعه نعم لو صلى المأموم الجمعة في بيت مجاور للمسجد مقتديا بإمامه فصلاته باطلة لأن الجامع شرط في الجمعة كما تقدم».

[4]. همان، ج 1، ص 415: « الشافعية قالوا : إذا كان الإمام والمأموم في المسجد فهما في مكان واحد غير مختل سواء كانت المسافة بين الإمام والمأموم تزيد على ثلاثمائة ذراع أو لا فلو صلى الإمام في آخر المسجد والمأموم في أوله صح الاقتداء بشرط أن لا يكون بين الإمام والمأموم حائل يمنع وصول المأموم إليه - كباب مسمر - قبل دخوله في الصلاة فلو سدت الطريق بينهما في أثناء الصلاة لا يضر كما لا يضر الباب المغلق بينهما ولا فرق في ذلك بين أن يكون إمكان وصول المأموم إلى الإمام مستقبلا أو مستديرا للقبلة وفي حكم المسجد رحبته ونحوها . أما إذا كانت صلاتهما خارج المسجد فإن كانت المسافة بينهما لا تزيد على ثلاثمائة ذراع الآدمي صحت الصلاة ولو كان بينهما فاصل : كنهر تجري فيه السفن أو طريق يكثر مرور الناس فيه على المعتمد بشرط أن لا يكون بينهما حائل يمنع المأموم من الوصول إلى الإمام لو أراد ذلك بحيث يمكنه الوصول إليه غير مستدبر للقبلة ولا منحرف ولا فرق في الحائل الضار بين أن يكون بابا مسمرا أو مغلقا أو غير ذلك فإن كان أحدهما في المسجد والآخر خارجه فإن كانت المسافة بين من كان خارجا عن المسجد وبين طرف المسجد الذي يليه أكثر من ثلاثمائة ذراع بطل الاقتداء وإلا فيصح بشرط أن لا يكون بينهما الحائل الذي مر ذكره في صلاتهما خارج المسجد».
[5]. همان: «الحنابلة قالوا : اختلاف مكان الإمام والمأموم يمنع صحة الاقتداء على التفصيل الآتي وهو إن حال بين الإمام والمأموم نهر تجري فيه السفن بطلت صلاة المأموم وتبطل صلاة الإمام أيضا لأنه ربط صلاته بصلاة من لا يصح الاقتداء به وإن حال بينهما طريق فإن كانت الصلاة مما لا تصح في الطريق عند الزحمة لم يصح الاقتداء ولو اتصلت الصفوف بالطريق وإن كانت الصلاة مما لا تصح في الطريق عند الزحمة كالجمعة ونحوها مما يكثر فيه الاجتماع فإن اتصلت الصفوف بالطريق صح الاقتداء مع الفصل بين الإمام والمأموم وإن لم تتصل الصفوف فلا يصح الاقتداء وإن كان الإمام والمأموم بالمسجد صح الاقتداء ولو كان بينهما حائل متى سمع تكبيرة الإحرام أما إذا كان خارج المسجد أو المأموم خارجه والإمام فيه فيصح الاقتداء بشرط أن يرى المأموم الإمام أو يرى من وراءه ولو في بعض الصلاة أو من شباك ومتى تحققت الرؤية المذكورة صح الاقتداء ولو كان بينهما أكثر من ثلاثمائة ذراع».
[6]. مناسك حج، مسائل متفرقه، ص 261.
[7]. رک: بحث هایی از فقه تطبیقی، مهدی پیشوایی.

فاطمه 114;994951 نوشت:

چرا اهل سنت با گفتن جمله ای (احتمالا سووا صفوفکم) همه در یک صف می ایستند اما شیعیان اینگونه نیستند؟

با سلام و عرض ادب

چنین امری از ویژگی های نماز اهل سنت نبوده؛‌ بلکه یکی از مستحبات نماز جماعت تسویه و صاف نمودن صفوف جماعت است که استحباب آن نیز در فقه شیعه به صورت استحباب مؤکد است.[1] نکته ی قابل توجه در این مساله اشتراک نقل مضمون روایات آن در منابع شیعی و سنی است.[2]

موفق باشید.


[/HR] [1] . العاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج4، ص442، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام): «يستحب اقامة الصفوف استحبابا مؤكدا».

[2] . همان: «و روى الشيخ بإسناده إلى رسول اللّٰه صلّى اللّٰه عليه و آله انه قال: «سدّوا بين صفوفكم، و حاذوا بين مناكبكم، لا يستحوذ عليكم الشيطان» و روي في صحاح العامة: كان رسول اللّٰه صلّى اللّٰه عليه و آله يسوّي صفوفنا كأنما يسوّي القداح، و قال: «أقيموا صفوفكم فإني أراكم من وراء ظهري» و قال: «سووا صفوفكم، فان تسوية الصفوف من تمام الصلاة» و كان يمسح مناكبهم في الصلاة و يقول: «استووا، و لا تختلفوا فتختلف قلوبكم»».

صدرا;995632 نوشت:
با سلام و عرض ادب

چنین امری از ویژگی های نماز اهل سنت نبوده؛‌ بلکه یکی از مستحبات نماز جماعت تسویه و صاف نمودن صفوف جماعت است که استحباب آن نیز در فقه شیعه به صورت استحباب مؤکد است.[1] نکته ی قابل توجه در این مساله اشتراک نقل مضمون روایات آن در منابع شیعی و سنی است.[2]

موفق باشید.



[/HR] [1] . العاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج4، ص442، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام): «يستحب اقامة الصفوف استحبابا مؤكدا».

[2] . همان: «و روى الشيخ بإسناده إلى رسول اللّٰه صلّى اللّٰه عليه و آله انه قال: «سدّوا بين صفوفكم، و حاذوا بين مناكبكم، لا يستحوذ عليكم الشيطان» و روي في صحاح العامة: كان رسول اللّٰه صلّى اللّٰه عليه و آله يسوّي صفوفنا كأنما يسوّي القداح، و قال: «أقيموا صفوفكم فإني أراكم من وراء ظهري» و قال: «سووا صفوفكم، فان تسوية الصفوف من تمام الصلاة» و كان يمسح مناكبهم في الصلاة و يقول: «استووا، و لا تختلفوا فتختلف قلوبكم»».

سلام علیکم و رحمه الله

سپاس اسناد گرامی خیلی عالی
یک سوال دارم . این اصطلاح تسویه شامل خالی بودن صفوف جلو هم میشود ؟ چون بنده شنیدم که میگفتند نماز صفوف پسین دچار اشکال میگردد اگر در صف های جلو جای خالی بماند

فاتح;995634 نوشت:

یک سوال دارم . این اصطلاح تسویه شامل خالی بودن صفوف جلو هم میشود ؟ چون بنده شنیدم که میگفتند نماز صفوف پسین دچار اشکال میگردد اگر در صف های جلو جای خالی بماند

با سلام و عرض ادب

اگر ماموم بواسطه ی افرادی که در جلو و یا کنار قرار گرفته اند به امام جماعت متصل است، نماز جماعت وی صحیح است. بنابراین اگر ماموم مثلا از سمت راست خود به امام متصل است، خالی بودن صفوف جلو خللی به جماعت وی نمی رساند؛ هر چند که بهتر است فاصله ها با حضور نمازگزاران پر شود.

در این میان اگر اتصال او تنها از یک سمت است باید توجه نمود (بر اساس نظر غالب مراجع) فاصله ی او از ماموم دیگر نباید بیش از قامت شخصی که در حال سجده است باشد. در ذیل نظر برخی مراجع معاصر آورده می شود:

امام خمینی (رضوان الله علیه): «اگر مأموم به واسطۀ كسى كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متصل باشد و از جلو به امام متصل نباشد، چنانچه به اندازۀ گشادى بين دو قدم هم فاصله داشته باشند نمازش صحيح است».[1]

آیت الله مکارم شیرازی: «اگر يك يا چند قدم ميان امام و مأموم يا مأمومين با يكديگر فاصله باشد، بطورى كه به آن جماعت گويند مانعى ندارد، بنابراين فاصله شدن يك يا دو نفر كه نماز نمى‌خوانند مانعى ندارد، ولى مستحبّ است صفوف كاملًا به هم متّصل باشد».[2]


آیت الله شبیری زنجانی: «اگر مأموم به واسطۀ كسى كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متّصل باشد، و از جلو به امام متّصل نباشد، بنابر احتياط واجب بايد با كسى كه واسطۀ اتّصال است، كمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده، فاصله داشته باشد».[3]


آیت الله وحید خراسانی: «اگر مأموم به واسطۀ كسى كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متصل باشد، و از جلو به امام متصل نباشد، بنابر احتياط واجب بايد با كسى كه در طرف راست يا چپ او اقتدا كرده بيشتر از اندازه‌اى كه به يك قدم بلند طى مى‌شود فاصله نداشته باشد».[4]


موفق باشید.


[/HR] [1] . خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى، توضيح المسائل (محشّٰى - امام خمينى)، ج1، ص784، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم - ايران، هشتم، 1424 ه‍ ق.

[2] . شيرازى، ناصر مكارم، رساله توضيح المسائل (مكارم)، ص232، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، قم - ايران، پنجاه ودوم، 1429 ه‍ ق.

[3] . زنجانى، سيد موسى شبيرى، رساله توضيح المسائل (شبيرى)، ص300 ، انتشارات سلسبيل، قم - ايران، اول، 1430 ه‍ ق.

[4] . خراسانى، حسين وحيد، توضيح المسائل (وحيد)، ص283، مدرسه امام باقر عليه السلام، قم - ايران، نهم، 1428 ه‍ ق.

سؤال: اتصال صفوف بین مذاهب چگونه است؟ چرا اهل سنت با گفتن جمله ای (احتمالا سووا صفوفکم) همه در یک صف می ایستند اما شیعیان اینگونه نیستند؟

جواب: يكى از شروط صحت نماز جماعت، اتصال میان مأمومین و امام جماعت است، به طورى كه اگر اتصال رعايت نشود، نماز باطل خواهد بود، ولى در جزئيات اين مسأله بين فقه شيعه و اهل تسنن اختلافاتی مشاهده می گردد که اجمال آن چنین است:

نظر فقه شيعه
از نظر فقه شيعه مأموم نباید از امام بيش از حد معمول و عادى دور بوده و همچنین لازم است فاصله ی محل سجده ی نمازگزار با صف جلوی خود بيش از مقدار يك قدم متعارف نباشد. مرحوم امام خمینی (رضوان الله علیه) در این رابطه می نویسند: «بین مأموم و امام يا صف جلوتر از او فاصله‌اى كه زيادتر از معمول است، نباشد، و احتياط آن است كه بين جاى سجده ی مأموم و جاى ايستادن امام يا بين سجده ی كسى كه عقب ايستاده است و جاى ايستادن كسى كه (در صف) جلو قرار گرفته، بيشتر از يك قدم معمولى، فاصله نباشد و احتياط بيشتر از آن اين است كه جاى سجده ی شخصى كه عقب ايستاده بدون فاصله پشت پاى جلوترى قرار بگيرد.(1)

نظر فقهاى اهل سنت‏
فقهاى اهل سنت به صورت كلى، امكان آگاهى مأموم از نماز امام را- چه از راه رؤيت وى و چه از راه شنيدن صدايش- شرط صحت اقتداء مى‏ دانند مگر آنكه اتحاد مكانى بين امام و مأموم وجود نداشته باشد، ولى اتحاد مكانى را هر كدام به نحوى تفسير كرده ‏اند كه موجب اختلاف فتاواى آنان در اين زمينه شده است كه برای روشن شدن آن نظر مذاهب فقهی چهارگانه آورده می شود:

الف) فقه حنفی:
اختلاف مكانى بين مأموم و امام موجب بطلان نماز است. چه از حال امام (قرائت، ركوع، سجود و ...) آگاه باشد و چه نباشد. بنابر اين اگر كسى در خانه‏ اش كه به وسيله ی راه و امثال آن از مسجد جدا شده است، اقتدا كند نمازش باطل است، چون در دو مكان نماز خوانده ‏اند. اما اگر خانه ‏اش متصل به مسجد باشد به طورى كه فاصله ‏اى بين آن دو، جز ديوار نباشد، يا در پشت‏بام متصل به مسجد اقتدا كند- در صورتى كه حال امام بر او پوشيده نباشد- نمازش صحيح است؛ زيرا در اين دو صورت، هم اتحاد مكانى محفوظ است و هم حال امام را مى‏ داند. همچنين اگر مكان نماز جماعت، واحد اما وسيع باشد مانند مساجد بزرگ، به شرط اينكه از حال امام- از راه رؤيت يا شنيدن صداى او يا رؤيت ديگر اقتدا كنندگان- آگاه باشد و فاصله ‏اى در حد عبور و مرور ماشين يا رودخانه قابل كشتيرانى در بين نباشد، نماز صحيح است، اما در بيابان يا مساجد بزرگ- مانند مسجد الأقصى- اگر بين مأموم و امام، فاصله ‏اى به اندازه دو صف باشد، نماز باطل است.(2)

ب) فقه مالکی:
اختلاف مكانى، موجب بطلان نماز جماعت نمى‏ شود، بنابر اين‏ اگر بين مأموم و امام، ديوار، راه و خيابان و رود قابل كشتيرانى فاصله باشد، نماز صحيح است به شرط اينكه مأموم از حال امام باخبر شود، اگر چه به وسيله ی مكبر باشد.(3)

ج) فقه شافعی:
اگر امام و مأموم در مسجد نماز بگزارند، محل نماز، يك مكان محسوب مى‏ شود و حتى اگر فاصله بين آنان بيش از سيصد ذراع هم باشد، اشكال ندارد (زيرا اتحاد مكانى بين مأموم و امام حفظ شده است) به شرط اينكه حايلى كه مانع از امكان دسترسى مأموم به امام، بدون پشت كردن به قبله باشد- مانند در بسته شده- وجود نداشته باشد. بنابر اين اگر امام در آخر مسجد، و مأموم در اول مسجد قرار بگيرد نماز وى صحيح است. اما اگر در خارج مسجد نماز بگزارند، در صورتى كه فاصله بين آن دو، بيش از سيصد ذراع تقريبى نباشد، نماز صحيح است اگر چه رود قابل كشتيرانى، يا راه پر رفت و آمد، بين آنها فاصله باشد (مشروط بر اينكه حايلى از نوع آنچه گفته شد در بين نباشد). ولى اگر يكى در مسجد، و ديگرى در خارج باشد- مانند نمازهاى مسجد الحرام و مسجد النبى و اطراف آنها- اگر فاصله انتهاى مسجد، با نمازگزارى كه بيرون مسجد ايستاده بيش از سيصد ذراع نباشد و حايلى- از قبيل آنچه گفته شد- بين آنان نباشد، نماز صحيح وگرنه باطل است.(4)

د) فقه حنبلی:
اختلاف مكانى، موجب بطلان نماز مى‏ گردد، مثلًا اگر بين امام و مأموم رود قابل كشتيرانى جاری باشد، نماز مأموم باطل مى‏ شود. اگر امام و مأموم هر دو در مسجد باشند، در صورتى كه تكبيرة الاحرام امام را بشنود، اقتدا صحيح است اگر چه بين آن دو، حايلى باشد. و چنانكه امام در مسجد، و مأموم در خارج آن باشد، اقتدا صحيح است به شرط اينكه مأموم، خود امام يا كسى را كه پشت سر اوست، ببيند، اگر چه در بعضى از حالات نماز يا از ميان نرده و ميله و امثال اينها بوده و فاصله بين آنان بيش از سيصد ذراع باشد.(5)

استحباب تسویه صفوف در فقه مذاهب
در این میان باید توجه داشت تسویه
و صاف نمودن صفوف تنها از مستحبات فقه اهل سنت نبوده؛ بلکه استحباب چنین امری در فقه شیعه نیز به صورت مؤکد بوده(6) و حتی در این میان مضمون روایات نقل شده از سوی شیعه و سنی نیز مشترک می باشد. (7)


برای اطلاع از آرای فقهی مذاهب می توانید به کتابهای:

1. الفقه علی المذاهب الاربعه، تألیف عبدالرحمن جزیری؛
2. الموسوعة الفقهیه الکویتیة؛
3. الفقه علی المذاهب الاربعة، المغنیه؛
4. فقه مقارن، علی اصغر رضوانی؛ و... مراجعه فرمائید.

پی نوشت:
1. امام خمینی، ترجمه تحریر الوسیله، ج1، ص488، دفتر انتشارات اسلامی.
2. عبدالرحمن الجزيرى، الفقه علی المذاهب الاربعة، بيروت، دارالفكر،ج1،ص415و416: «الحنفية قالوا: اختلاف المكان بين الإمام والمأموم مفسد للإقتداء سواء اشتبه على المأموم حال إمامه أو لم يشتبه على الصحيح فلو اقتدى رجل في داره بإمام المسجد وكانت داره منفصلة عن المسجد بطريق ونحوه فإن الاقتداء لا يصح لاختلاف المكان أما إذا كانت ملاصقة للمسجد بحيث لم يفصل بينهما إلا حائط المسجد فإن صلاة المقتدي تصح إذا لم يشتبه عليه حال الإمام ومثل ذلك ما إذا صلى المقتدي على سطح داره الملاصق لسطح المسجد لأنه في هاتين الحالتين لا يكون المكان مختلفا فإن اتحد المكان وكان واسعا كالمساجد الكبيرة فإن الاقتداء يكون به صحيحا لما دام لا يشتبه على المأموم حال إمامه إما بسماعه أو بسماع المبلغ أو برؤيته أو برؤية المقتدين يه إلا أنه لا يصح اتباع المبلغ إذا قصد بتكبيرة الإحرام مجرد التبليغ لأن صلاته تكون باطلة حينئذ فتبطل صلاة من يقتدي بتبليغه وإنما يصح الاقتداء في المسجد الواسع إذا لم يفصل بين الإمام وبين المقتدي طريق نافذ تمر فيه العجلة - العربة - أو نهر يسع زورقا يمر فيه . فإن فصل بينهما ذلك لم يصح الاقتداء أما الصحراء فإن الاقتداء فيها لا يصح إذا كان بين الإمام والمأموم خلاء يسع صفين ومثل الصحراء المساجد الكبيرة جدا كبيت المقدس».
3. همان: «المالكية قالوا: اختلاف مكان الإمام والمأموم لا يمنع صحة الاقتداء فإذا حال بين الإمام والمأموم نهر أو طريق أو جدار فصلاة المأموم صحيحة متى كان متمكنا من ضبط أفعال الإمام ولو بمن يسمعه نعم لو صلى المأموم الجمعة في بيت مجاور للمسجد مقتديا بإمامه فصلاته باطلة لأن الجامع شرط في الجمعة كما تقدم».
4. همان، ج 1، ص 415: «الشافعية قالوا: إذا كان الإمام والمأموم في المسجد فهما في مكان واحد غير مختل سواء كانت المسافة بين الإمام والمأموم تزيد على ثلاثمائة ذراع أو لا فلو صلى الإمام في آخر المسجد والمأموم في أوله صح الاقتداء بشرط أن لا يكون بين الإمام والمأموم حائل يمنع وصول المأموم إليه - كباب مسمر - قبل دخوله في الصلاة فلو سدت الطريق بينهما في أثناء الصلاة لا يضر كما لا يضر الباب المغلق بينهما ولا فرق في ذلك بين أن يكون إمكان وصول المأموم إلى الإمام مستقبلا أو مستديرا للقبلة وفي حكم المسجد رحبته ونحوها . أما إذا كانت صلاتهما خارج المسجد فإن كانت المسافة بينهما لا تزيد على ثلاثمائة ذراع الآدمي صحت الصلاة ولو كان بينهما فاصل : كنهر تجري فيه السفن أو طريق يكثر مرور الناس فيه على المعتمد بشرط أن لا يكون بينهما حائل يمنع المأموم من الوصول إلى الإمام لو أراد ذلك بحيث يمكنه الوصول إليه غير مستدبر للقبلة ولا منحرف ولا فرق في الحائل الضار بين أن يكون بابا مسمرا أو مغلقا أو غير ذلك فإن كان أحدهما في المسجد والآخر خارجه فإن كانت المسافة بين من كان خارجا عن المسجد وبين طرف المسجد الذي يليه أكثر من ثلاثمائة ذراع بطل الاقتداء وإلا فيصح بشرط أن لا يكون بينهما الحائل الذي مر ذكره في صلاتهما خارج المسجد».
5. همان: «الحنابلة قالوا: اختلاف مكان الإمام والمأموم يمنع صحة الاقتداء على التفصيل الآتي وهو إن حال بين الإمام والمأموم نهر تجري فيه السفن بطلت صلاة المأموم وتبطل صلاة الإمام أيضا لأنه ربط صلاته بصلاة من لا يصح الاقتداء به وإن حال بينهما طريق فإن كانت الصلاة مما لا تصح في الطريق عند الزحمة لم يصح الاقتداء ولو اتصلت الصفوف بالطريق وإن كانت الصلاة مما لا تصح في الطريق عند الزحمة كالجمعة ونحوها مما يكثر فيه الاجتماع فإن اتصلت الصفوف بالطريق صح الاقتداء مع الفصل بين الإمام والمأموم وإن لم تتصل الصفوف فلا يصح الاقتداء وإن كان الإمام والمأموم بالمسجد صح الاقتداء ولو كان بينهما حائل متى سمع تكبيرة الإحرام أما إذا كان خارج المسجد أو المأموم خارجه والإمام فيه فيصح الاقتداء بشرط أن يرى المأموم الإمام أو يرى من وراءه ولو في بعض الصلاة أو من شباك ومتى تحققت الرؤية المذكورة صح الاقتداء ولو كان بينهما أكثر من ثلاثمائة ذراع».
6.
العاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج4، ص442، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام): «يستحب اقامة الصفوف استحبابا مؤكدا».
7. همان: «و روى الشيخ بإسناده إلى رسول اللّٰه صلّى اللّٰه عليه و آله انه قال: «سدّوا بين صفوفكم، و حاذوا بين مناكبكم، لا يستحوذ عليكم الشيطان» و روي في صحاح العامة: كان رسول اللّٰه صلّى اللّٰه عليه و آله يسوّي صفوفنا كأنما يسوّي القداح، و قال: «أقيموا صفوفكم فإني أراكم من وراء ظهري» و قال: «سووا صفوفكم، فان تسوية الصفوف من تمام الصلاة» و كان يمسح مناكبهم في الصلاة و يقول: «استووا، و لا تختلفوا فتختلف قلوبكم».

موضوع قفل شده است