جمع بندی وقت نماز عصر

تب‌های اولیه

9 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
وقت نماز عصر

با سلام
چرا در حالی که هنوز وقت عصر نشده است نماز عصر مي خوانيم؟
با تشکر

با نام و یاد دوست





کارشناس بحث: استاد صدرا

رسانه;980566 نوشت:
با سلام
چرا در حالی که هنوز وقت عصر نشده است نماز عصر مي خوانيم؟
با تشکر

باسلام وعرض ادب

پاسخ شما را با توجه به مقدماتی بیان می داریم:

1. اوقات نمازها در قرآن:
تنها آیه ای که در قرآن صراحتا مربوط به اوقات نمازهای پنج گانه است آیه ی 78، سوره ی :«اسراء» است که می فرماید: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً»؛ نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكى شب (نيمه شب) برپا دار، و همچنين قرآن فجر (نماز صبح) را، چرا كه قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
در اینکه مراد از «دلوک شمس» و «غسق لیل» چیست در مجموع چهار قول بیان شده است؛[1] اما از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) مراد از «دلوک شمس»، زوال (اول ظهر شرعی که آفتاب از وسط آسمان به سمت غرب میل می کند) بوده و مراد از «غسق لیل» نیز نیمه شب می باشد.

در روایتی که «زرارة» و «محمد بن مسلم» از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) در تفسیر این آیه روایت نموده اند آمده است: «همه ی نمازها در اين آيه جمع شده است، دلوك شمس به معناى زوال آن است و غسق الليل، به معناى نيمه شب است و مقصود از «قرْآنَ الْفَجْرِ» نیز نماز صبح است».[2]

2. اطلاق آیه در بیان اوقات نمازهای پنج گانه

از آنجا که در آیه ی شریفه «دلوك» به معناى زوال و «غسق» به معناى نیمه شب بوده و آيه نیز در مقام بيان اوقات نمازهای يوميه است، «اقم الصلوة...» ابتدا و انتهاى چهار نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را بيان مى‏ دارد، و «قرآن الفجر» نیز بیانگر وقت نماز صبح است.
اطلاق ابتدايى آيه، اقتضای آنرا داشته كه ابتداى وقت اين چهار نماز، با زوال آفتاب آغاز گشته و به نیمه شب منتهی گردد؛ ولى روايات معتبرى وجود داشته كه انتهاى وقت نماز ظهر و عصر (ظهرين) را غروب آفتاب، و انتهاى نماز مغرب و عشاء (عشائين) را نصف شب مشخص كرده که به واسطه ی این روایت اطلاق آیه مقیّد به اوقات مخصوص می گردد به اینکه وقت نماز ظهر و عصر (ظهرین) با زوال آفتاب شروع شده و به غروب آفتاب منتهی شده و وقت نماز مغرب و عشاء (عشائین) نیز با غروب آفتاب آغاز شده و به نیمه شب منتهی می گردد و قسمت ابتدایی و انتهایی این دو وقت نیز، وقت مخصوص ظهر و مغرب بوده و قسمت انتهایی آن نیز وقت مخصوص عصر و عشاء خواهد بود و فاصله ی میان این اوقات نیز، اوقات مشترک میان این چهار نماز است.

3. بیان روايات:
در روايات معتبرى، مبدأ وقت ظهرين را زوال معيّن نموده و مضمون آن‏ها اين است كه به محض زوال شمس، وقت ظهر و عصر داخل مى‏ گردد که به سه روایت اشاره می گردد:
الف) «زراره» از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «إذا زالت‏ الشمس‏ دخل‏ الوقتان‏ الظهر و العصر فإذا غابت الشمس دخل الوقتان المغرب و العشاء الآخرة»؛[3] هرگاه خورشيد زوال پيدا كند، وقت نماز و عصر داخل مى‏ شود و هرگاه خورشيد غروب نمايد، وقت نماز مغرب و عشا داخل مى‏ گردد.

ب) «عبيد بن زرارة» از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «إذا زالت الشمس دخل وقت الظهر و العصر جميعا إلا أن هذه قبل هذه ثم أنت في وقت منهما جميعا حتى تغيب الشمس»؛[4] هرگاه خورشيد زوال نمايد، وقت ظهر و عصر هر دو داخل مى‏ گردد، جز آن‏كه نماز ظهر پيش از نماز عصر است و تو در وقتِ هر دو هستى تا اين‏كه خورشيد غروب نمايد.

ج) صباح بن سیابة از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «إذا زالت الشمس فقد دخل وقت الصلاتين»؛[5] هرگاه خورشيد زوال نمايد، به تحقيق كه وقت هر دو نماز (ظهر و عصر) داخل مى ‏گردد.


[/HR][1] . فخر الدین الرازی، مفاتیح الغیب، ج21، ص384و382، داراحیاء التراث العربی: «اختلف أهل اللغة و المفسرون في معنى دلوك الشمس على قولين. أحدهما: أن دلوكها غروبها و هذا القول مروي عن جماعة من الصحابة،... غسق الليل سواده و ظلمته قال الكسائي: غسق الليل غسوقا، و الغسق: الاسم، بفتح السين. و قال النضر بن شميل: غسق الليل دخول أوله...».

[2] . عياشى، محمد بن مسعود، تفسير العيّاشي‏(متوفی: 320هـ)، ج2، ص309، ناشر: المطبعة العلمية: « عن زرارة و حمران و محمد بن مسلم عن أبي جعفر و أبي عبد الله (علیهما السلام)‏ عن قوله «أقم‏ الصلاة لدلوك الشمس إلى غسق الليل‏» قال: جمعت‏ الصلوات‏ كلهن، و دلوك الشمس زوالها، و غسق الليل انتصافه‏...».

[3] . الصدوق، من لا يحضره الفقيه، ج1، ص216، ح648، دفتر انتشارات اسلامی.

[4] . همان، ج1، ص216، ح647.

[5] . الطوسی، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج2، ص243، ح964، دارالکتب الاسلامیة.

4. وقت نماز عصر از دیدگاه شارع مقدس

با توجه به مقدمه ی فوق مشخص می گردد، در آیات قرآن آیه ای که بیانگر ابتدا و انتهای نمازهای یومیه باشد وجود نداشته و تبیین مواقیت در سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) آمده است. سنت فعلی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همچنانکه بیانگر تفریق بین نمازهای یومیه است، بیانگر جمع بین دو نماز نیز بوده؛ زیرا آنحضرت در مواقعی و در راستای تسهیل بر بندگان و بیان مشروعیت جمع میان دو نماز، بدون هیچ عذری در شهر مدینه بین نمازهای (ظهر و عصر: ظهرین) و (مغرب و عشاء: عشائین) جمع نموده اند؛ که چنین سنتی بیانگر آن است که نامگذاری نمازها به ظهر و عصر و مغرب و عشاء، منصرف به فرد افضل آن بوده و یا اینکه از سوی شارع مقدس در نامگذاری این نمازها توسعه ای صورت پذیرفته؛ زیرا در غیر این صورت می بایست نماز های جمعی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) در غیر وقت آن بوده و اینکه آنحضرت خود دستور به جواز خواندن نماز در غیر وقت آنرا داده باشند که فساد چنین امری روشن و واضح است.
نکته ی دیگر آنکه همواره مبداء استحباب دخول وقت با میزان تشخیص عرفی آن منطبق نبوده،‌ به عنوان مثال در صورتی که مبدا استحباب انجام فریضه ی عصر به اندازه ی دو ذراع (چهار قدم) لحاظ گردد چنین امری در روزهای گرم تابستان با میزان عرفی آن منطبق نبوده؛ زیرا عرف این زمان را هنوز استمرار وقت ظهر می داند و همچنین در شب های طولانی زمستان پس از 72 دقیقه عرف هنوز این زمان را وقت عشا و خفتن نمی داند در حالی که میزان شرعی بیانگر آن است که این زمان زمان عشا است.

همچنین بر اساس توسعه ی شارع مقدس کسی که نماز ظهر خود را تاخیر انداخته و ساعاتی پس از زوال آفتاب نماز ظهر خود را بخواند، نماز او به عنوان نماز ظهر صحیح بوده که چنین امری تا زمانی که به اندازه ی چهار رکعت به غروب آفتاب باقی بوده استمرار می یابد.

حلبى مى‏ گويد: از او (امام صادق عليه‏ السلام) در مورد شخصى كه نماز اولى (ظهر) و عصر را فراموش نموده و پيش از غروب يادش بيفتد، سؤال نمودم، حضرت فرمودند: «اگر آن‏چنان وقت باقى مانده كه از خواندن هر دو نمى‏ترسد كه وقت يك نماز از بين رود، پس ظهر را خوانده و سپس عصر را بخواند، و چنان‏چه مى‏ترسد يكى از نمازها فوت شود، عصر را شروع نمايد و نبايد آن را به تأخير بياندازد تا فوت شود كه در اين صورت، هر دو را از دست داده؛ ولكن عصر را در مقدار وقت باقى‏مانده خوانده و پس از آن نماز اول را بخواند».[1]

5. عدم ضابطه ی اجماعی در تعیین وقت عصر و عشا در فقه اهل سنت
در فقه مذاهب اهل سنت در تعیین انتهای وقت ظهر و ابتدای وقت عصر و انتهای وقت مغرب و ابتدای وقت عشا، اختلاف نظر است که چنین امری نیز به معنای عدم وجود ضابطه ای اجماعی در فقه مذاهب نسبت به انتهای وقت ظهر و ابتدای وقت عصر و ابتدا و انتهای وقت نماز عشاء است.

به عنوان مثال در فقه حنفی از دیدگاه صاحبان (ابو یوسف و محمد بن حسن شیبانی) وقت ظهر تا زمانی که سایه ی شاخص به اندازه ی شاخص رسیده باقی است و این در حالی است که از دیدگاه ابوحنیفه این امر تا زمانی که سایه ی شاخص به دو برابر اندازه ی خود رسیده مستمر بوه و دلیل قول ابو حنیفه نیز این روایت است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «أَبْرِدُوا بِالظُّهْرِ، فَإِنَ‏ حَرَّهَا مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ»؛[2] نماز ظهر را در سردی هوا بگزارید که همانا شدت گرما از اثر تنفس آتش جهنم است.

در تعلیل این فتوا گفته شده فاصله زمانی که سایه ی شاخص به اندازه ی خود می رسد در زمان شدت گرما بوده و پس از آن تا زمانی که سایه ی شاخص به دو برابر خود برسد وقت فضیلت عصر خواهد بود.[3]
بر این اساس از دیدگاه دو شاگرد ابوحنیفه پس از رسیدن سایه ی شاخص به اندازه ی خود وقت نماز ظهر به پایان رسیده و ابتدای نماز عصر است و این در حالی است که بر اساس نظر ابوحنیفه هنوز وقت عصر نرسیده؛ بلکه در ایام گرم سال وقت فضیلت نماز ظهر می باشد.

با توجه به مطالب فوق روشن می گردد که در نامگذاری نمازهای یومیه از سوی شارع مقدس توسعه صورت پذیرفته و خواندن نماز عصر بلافاصله بعد از نماز ظهر و خواندن نماز عشاء پس از نماز مغرب،‌ به عنوان نماز عصر و عشاء لحاظ شده؛ همچنان که در تاخیر نماز نیز تا زمانی که به قضا شدن آن منجر نشود، همچون اینکه مکلّف نماز ظهر را در زمان عصر بجا آورد نیز این ملاک جاری است.

موفق باشید.


[/HR] [=Noor_Nazli][1] . الطوسی، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج2، ص269، ح111، دارالکتب الاسلامیة.

[2]. البخاری، صحیح البخاری، ج1، ص350، ح482، لجنة احیاء کتب السنة؛ احمد بن حنبل،‌ المسند، ج14، ص479، ح8900، موسسة الرسالة- بیروت.

[3] . ر.ک: المرغياني، الهداية شرح بداية المبتدي، ج1، ص38،‌ الناشر المكتبة الإسلامية.

صدرا نوشت:

4. وقت نماز عصر از دیدگاه شارع مقدس

با توجه به مقدمه ی فوق مشخص می گردد، در آیات قرآن آیه ای که بیانگر ابتدا و انتهای نمازهای یومیه باشد وجود نداشته و تبیین مواقیت در سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) آمده است. سنت فعلی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همچنانکه بیانگر تفریق بین نمازهای یومیه است، بیانگر جمع بین دو نماز نیز بوده؛ زیرا آنحضرت در مواقعی و در راستای تسهیل بر بندگان و بیان مشروعیت جمع میان دو نماز، بدون هیچ عذری در شهر مدینه بین نمازهای (ظهر و عصر: ظهرین) و (مغرب و عشاء: عشائین) جمع نموده اند؛ که چنین سنتی بیانگر آن است که نامگذاری نمازها به ظهر و عصر و مغرب و عشاء، منصرف به فرد افضل آن بوده و یا اینکه از سوی شارع مقدس در نامگذاری این نمازها توسعه ای صورت پذیرفته؛ زیرا در غیر این صورت می بایست نماز های جمعی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) در غیر وقت آن بوده و اینکه آنحضرت خود دستور به جواز خواندن نماز در غیر وقت آنرا داده باشند که فساد چنین امری روشن و واضح است.
نکته ی دیگر آنکه همواره مبداء استحباب دخول وقت با میزان تشخیص عرفی آن منطبق نبوده،‌ به عنوان مثال در صورتی که مبدا استحباب انجام فریضه ی عصر به اندازه ی دو ذراع (چهار قدم) لحاظ گردد چنین امری در روزهای گرم تابستان با میزان عرفی آن منطبق نبوده؛ زیرا عرف این زمان را هنوز استمرار وقت ظهر می داند و همچنین در شب های طولانی زمستان پس از 72 دقیقه عرف هنوز این زمان را وقت عشا و خفتن نمی داند در حالی که میزان شرعی بیانگر آن است که این زمان زمان عشا است.

همچنین بر اساس توسعه ی شارع مقدس کسی که نماز ظهر خود را تاخیر انداخته و ساعاتی پس از زوال آفتاب نماز ظهر خود را بخواند، نماز او به عنوان نماز ظهر صحیح بوده که چنین امری تا زمانی که به اندازه ی چهار رکعت به غروب آفتاب باقی بوده استمرار می یابد.

حلبى مى‏ گويد: از او (امام صادق عليه‏ السلام) در مورد شخصى كه نماز اولى (ظهر) و عصر را فراموش نموده و پيش از غروب يادش بيفتد، سؤال نمودم، حضرت فرمودند: «اگر آن‏چنان وقت باقى مانده كه از خواندن هر دو نمى‏ترسد كه وقت يك نماز از بين رود، پس ظهر را خوانده و سپس عصر را بخواند، و چنان‏چه مى‏ترسد يكى از نمازها فوت شود، عصر را شروع نمايد و نبايد آن را به تأخير بياندازد تا فوت شود كه در اين صورت، هر دو را از دست داده؛ ولكن عصر را در مقدار وقت باقى‏مانده خوانده و پس از آن نماز اول را بخواند».

با سلام
کارشناس محترم بفرمایند خواندن نماز عصر در لحظات انتهایی (پیش از غروب افتاب!) بهتر است یا پیش از وقت عصر ؟
با تشکر

دوست خوب;981781 نوشت:

با سلام
کارشناس محترم بفرمایند خواندن نماز عصر در لحظات انتهایی (پیش از غروب افتاب!) بهتر است یا پیش از وقت عصر ؟
با تشکر

با سلام و عرض ادب و احترام

موضوع تاپیک بر میزان و حد تعریف شده از سوی شارع مقدس در مورد مواقیت نمازهای یومیه، از جمله نماز عصر است و اینکه آیا در صورت جمع خواندن دو فریضه آیا عنوان عصر بودن و یا عشا بودن بر نماز خوانده شده صادق است و آیا این نماز در وقت خود خوانده شده یا خیر در وقت خود خوانده نشده؟

در پاسخ گفته شد که جمع خواندن نمازها بر اساس ترخیص شارع مقدس بوده و چنین امری بیانگر آن است که در صورت جمع خواندن دو فریضه نیز عنوان عصر و عشاء بودن بر فریضه از سوی شارع صادق است که چنین امری بیانگر توسعه ی در نامگذاری در راستای تسهیل بر عباد است. در غیر این صورت می بایست نماز پیامبر(صلی الله علیه و آله) در این موارد در غیر وقت خود خوانده شده باشد که فساد این معنا روشن است.

این سخن به معنای نفی استحباب و فضیلت نماز اول وقت و یا تشویق به تاخیر نماز در آخر وقت آن نیست؛ بلکه مراد آن است در این فواصل: (اذان صبح تا طلوع آفتاب)؛ (از زوال تا غروب آفتاب)؛ (از غروب آفتاب تا نیمه شب) در صورتی که وقت گنجایش خواندن فریضه (یا دو فریضه) را داشته باشد و مکلف نیز در این فاصله نماز خود را بخواند، نماز وی صحیح بوده و نماز وی مسقط تکلیف است.

اما آیا این نماز در صورتی که از کوتاهی و غفلت نمازگزار صورت پذیرفته باشد آثار نماز اول وقت را دارا است؟ بدیهی است که پاسخ در مورد این گروه منتفی است.

موفق باشید.

صدرا;981966 نوشت:
با سلام و عرض ادب و احترام

موضوع تاپیک بر میزان و حد تعریف شده از سوی شارع مقدس در مورد مواقیت نمازهای یومیه، از جمله نماز عصر است و اینکه آیا در صورت جمع خواندن دو فریضه آیا عنوان عصر بودن و یا عشا بودن بر نماز خوانده شده صادق است و آیا این نماز در وقت خود خوانده شده یا خیر در وقت خود خوانده نشده؟

در پاسخ گفته شد که جمع خواندن نمازها بر اساس ترخیص شارع مقدس بوده و چنین امری بیانگر آن است که در صورت جمع خواندن دو فریضه نیز عنوان عصر و عشاء بودن بر فریضه از سوی شارع صادق است که چنین امری بیانگر توسعه ی در نامگذاری در راستای تسهیل بر عباد است. در غیر این صورت می بایست نماز پیامبر(صلی الله علیه و آله) در این موارد در غیر وقت خود خوانده شده باشد که فساد این معنا روشن است.

این سخن به معنای نفی استحباب و فضیلت نماز اول وقت و یا تشویق به تاخیر نماز در آخر وقت آن نیست؛ بلکه مراد آن است در این فواصل: (اذان صبح تا طلوع آفتاب)؛ (از زوال تا غروب آفتاب)؛ (از غروب آفتاب تا نیمه شب) در صورتی که وقت گنجایش خواندن فریضه (یا دو فریضه) را داشته باشد و مکلف نیز در این فاصله نماز خود را بخواند، نماز وی صحیح بوده و نماز وی مسقط تکلیف است.

اما آیا این نماز در صورتی که از کوتاهی و غفلت نمازگزار صورت پذیرفته باشد آثار نماز اول وقت را دارا است؟ بدیهی است که پاسخ در مورد این گروه منتفی است.

موفق باشید.


سلام
اگه جای این سوال اینجا نبود منو ببخشید.
اگه نیاز میدونین بگین تاپیک جدید ایجاد کنم.
اما سوال من در مورد وقت افضل نماز بود.ایا اصلا چنین وقتی وجود داره؟همون عصر شرعیه برای نماز عصر؟
حالا با این شرایط اگه خواندن نماز عصر در ابتدای عصر برایمان ممکن نباشد،بین خواندن در پیش از عصر و به تاخیر انداختن و خواندن در انتهای وقت کدام را انتخاب کنیم؟

دوست خوب;981967 نوشت:
سلام
اگه جای این سوال اینجا نبود منو ببخشید.
اگه نیاز میدونین بگین تاپیک جدید ایجاد کنم.
اما سوال من در مورد وقت افضل نماز بود.ایا اصلا چنین وقتی وجود داره؟همون عصر شرعیه برای نماز عصر؟
حالا با این شرایط اگه خواندن نماز عصر در ابتدای عصر برایمان ممکن نباشد،بین خواندن در پیش از عصر و به تاخیر انداختن و خواندن در انتهای وقت کدام را انتخاب کنیم؟

با سلام و عرض ادب
مرحوم امام خمینی (رضوان الله علیه) در کتاب «تحریر الوسیله» در خصوص وقت فضیلت نماز ظهر و عصر می نویسند:
«وقت فضيلت نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتى كه سايه ی جديد شاخص به اندازه ی خود شاخص بشود. همانطورى كه پايان وقت فضيلت عصر وقتى است كه سايه ی جديد شاخص دو برابر خودش گردد.
و بنابر اظهر شروع وقت فضيلت نماز عصر وقتى است كه سايه ی شاخص به چهار قدم يعنى چهار هفتم شاخص برسد. اگر چه بعيد نيست كه ابتدای فضيلت نماز عصر موقعى باشد كه به مقدار خواندن نماز ظهر (از ظهر) گذشته باشد».[1]

آیت الله مکارم شیرازی(دام ظله) نیز در این خصوص می نویسند:
«مستحبّ است پنج نماز را در پنج وقت به جا آورد يعنى هر كدام را در وقت فضيلت خود انجام دهد و تنها فاصله دادن به مقدار نافله يا تعقيبات كافى نيست، بلكه معيار همان وقت فضيلت است. وقت فضيلت نماز ظهر تا موقعى است كه سايه شاخص به اندازه ی خود شاخص شود (منظور سايه‌اى است كه از ظهر به بعد پيدا مى‌شود) و وقت فضيلت عصر از موقعى كه سايه ی شاخص به اندازه ی خود آن است تا موقعى كه به اندازه ی دو برابر آن شود و وقت‌ فضيلت نماز مغرب از غروب است تا ناپديد شدن «حُمرۀ مغربيّه» (رنگ سرخى كه بعد از غروب آفتاب در مغرب ظاهر مى‌شود) و وقت فضيلت نماز عشا از موقعى است كه سرخى مزبور ناپديد مى‌شود تا يك سوم از شب و وقت فضيلت نماز صبح از اول طلوع فجر يعنى سپيده ی صبح است تا موقعى كه هوا روشن شود».[2]

این وقت به طور تقریبی دو ساعت و پنجاه دقیقه بعد از ظهر شرعی است. (یعنی اگر به وقت امروز(18 خرداد ماه) نماز ظهر ساعت (13/4)دقیقه می باشد؛ وقت فضیلت نماز عصر ساعت (15/54)دقیقه خواهد بود. و نسبت به نماز عشاء نیز این زمان یک ساعت و دوازه دقیقه بعد از اذان مغرب است.

اما در فرض سؤال شما تقدیم نماز قطعا بهتر از تأخیر آن است و کسی قائل به استحباب تاخیر نماز به این صورت نیست. البته این سخن بر اساس فتوای مشهور است و الا بر اساس فتوای دیگر همچنان که مرحوم امام (رضوان الله علیه) نفی بُعد آنرا نمودند وقت فضیلت عصر بعد از اذان ظهر به اندازه ای که بتوان نماز ظهر را در آن وقت خواند آغاز می شود. که در این صورت وقت فضیلت نماز عصر بلافاصله بعد از خواندن نماز ظهر است.

همچنان که فتوای مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی آمده است:
«فضيلت نماز ظهر تا وقتى است كه سايه ی شاخص مانند خودش شود، و بعيد نيست كه ابتداى وقت فضيلت نماز عصر بعد از گذشتن وقت اختصاصى ظهر و انتهاى آن موقعى كه سايه ی شاخص دو برابر آن بشود؛ باشد».[3]

بنابر این شما نماز عصر خود را بعد از نماز ظهر خود بخوانید که چنین امری قطعا مطلوب است.

موفق باشید.


[/HR] [1] . خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحرير الوسيلة - ترجمه، ج1،‌ص251،‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1425 هـ‍ ق.
[2] . خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى، توضيح المسائل (محشّٰى - امام خمينى)، ج1، ص421، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1424 هـ ق.
[3] . گلپايگانى، سيد محمد رضا موسوى، مجمع المسائل (للگلبايگاني)، ج4، ص83، دار القرآن الكريم، قم - ايران، دوم، 1409 هـ ق.

سؤال: چرا در فقه شیعه خواندن نماز عصر در حالی که وقت عصر نشده جایز شمرده شده است؟

جواب: پاسخ این سؤال را با ذکر مقدماتی بیان می داریم.

1. اوقات نمازها در قرآن:
آیه ی شریفه ی: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً»؛ نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكى شب (نيمه شب) برپا دار، و همچنين قرآن فجر (نماز صبح) را، چرا كه قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.(1) تنها آیه ای است که بیانگر اوقات نمازهای یومیه است.
در اینکه مراد از «دلوک شمس» و «غسق لیل» چیست در مجموع چهار قول بیان شده است.(2) اما از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) مراد از «دلوک شمس»، زوال (اول ظهر شرعی که آفتاب از وسط آسمان به سمت غرب میل می کند) بوده و مراد از «غسق لیل» نیز نیمه شب می باشد.
در روایتی که «زرارة» و «محمد بن مسلم» از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) در تفسیر این آیه روایت نموده اند آمده است: «همه ی نمازها در اين آيه جمع شده است، دلوك شمس به معناى زوال آن است و غسق الليل، به معناى نيمه شب است و مقصود از «قرْآنَ الْفَجْرِ» نیز نماز صبح است».(3)

2. اطلاق آیه در بیان اوقات نمازهای پنج گانه

از آنجا که در آیه ی شریفه «دلوك» به معناى زوال و «غسق» به معناى نیمه شب بوده و آيه نیز در مقام بيان اوقات نمازهای يوميه است، «اقم الصلوة...» ابتدا و انتهاى چهار نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را بيان مى‏ دارد، و «قرآن الفجر» نیز بیانگر وقت نماز صبح است.
اطلاق ابتدايى آيه، اقتضای آنرا داشته كه ابتداى وقت اين چهار نماز، با زوال آفتاب آغاز گشته و به نیمه شب منتهی گردد؛ ولى روايات معتبرى وجود داشته كه انتهاى وقت نماز ظهر و عصر (ظهرين) را غروب آفتاب، و انتهاى نماز مغرب و عشاء (عشائين) را نصف شب مشخص كرده که به واسطه ی این روایت اطلاق آیه مقیّد به اوقات مخصوص می گردد به اینکه وقت نماز ظهر و عصر (ظهرین) با زوال آفتاب شروع شده و به غروب آفتاب منتهی شده و وقت نماز مغرب و عشاء (عشائین) نیز با غروب آفتاب آغاز شده و به نیمه شب منتهی می گردد و قسمت ابتدایی و انتهایی این دو وقت نیز، وقت مخصوص ظهر و مغرب بوده و قسمت انتهایی آن نیز وقت مخصوص عصر و عشاء خواهد بود و فاصله ی میان این اوقات نیز، اوقات مشترک میان این چهار نماز است.

3. بیان روايات:
در روايات معتبرى، مبدأ وقت ظهرين را زوال معيّن نموده و مضمون آن‏ها اين است كه به محض زوال شمس، وقت ظهر و عصر داخل مى‏ گردد که به سه روایت اشاره می گردد:
الف) «زراره» از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «إذا زالت‏ الشمس‏ دخل‏ الوقتان‏ الظهر و العصر فإذا غابت الشمس دخل الوقتان المغرب و العشاء الآخرة»؛(4) «هرگاه خورشيد زوال پيدا كند، وقت نماز و عصر داخل مى‏ شود و هرگاه خورشيد غروب نمايد، وقت نماز مغرب و عشا داخل مى‏ گردد».
ب) «عبيد بن زرارة» از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «إذا زالت الشمس دخل وقت الظهر و العصر جميعا إلا أن هذه قبل هذه ثم أنت في وقت منهما جميعا حتى تغيب الشمس»؛(5) «هرگاه خورشيد زوال نمايد، وقت ظهر و عصر هر دو داخل مى‏ گردد، جز آن‏كه نماز ظهر پيش از نماز عصر است و تو در وقتِ هر دو هستى تا اين‏كه خورشيد غروب نمايد».
ج) «صباح بن سیابة» از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که آنحضرت فرمودند: «إذا زالت الشمس فقد دخل وقت الصلاتين»؛(6) «هرگاه خورشيد زوال نمايد، به تحقيق كه وقت هر دو نماز (ظهر و عصر) داخل مى ‏گردد».

4. وقت نماز عصر از دیدگاه شارع مقدس
با توجه به مقدمه ی فوق مشخص می گردد، در آیات قرآن آیه ای که بیانگر ابتدا و انتهای نمازهای یومیه باشد وجود نداشته و تبیین مواقیت در سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) آمده است. سنت فعلی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همچنانکه بیانگر تفریق بین نمازهای یومیه است، بیانگر جمع بین دو نماز نیز بوده؛ زیرا آنحضرت در مواقعی و در راستای تسهیل بر بندگان و بیان مشروعیت جمع میان دو نماز، بدون هیچ عذری در شهر مدینه بین نمازهای (ظهر و عصر: ظهرین) و (مغرب و عشاء: عشائین) جمع نموده اند؛ که چنین سنتی بیانگر آن است که نامگذاری نمازها به ظهر و عصر و مغرب و عشاء، منصرف به فرد افضل آن بوده و یا اینکه از سوی شارع مقدس در نامگذاری این نمازها توسعه ای صورت پذیرفته؛ زیرا در غیر این صورت می بایست نماز های جمعی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) در غیر وقت آن بوده و اینکه آنحضرت خود دستور به جواز خواندن نماز در غیر وقت آنرا داده باشند که فساد چنین امری روشن و واضح است.
نکته ی دیگر آنکه همواره مبداء استحباب دخول وقت با میزان تشخیص عرفی آن منطبق نبوده،‌ به عنوان مثال در صورتی که مبدا استحباب انجام فریضه ی عصر به اندازه ی دو ذراع (چهار قدم) لحاظ گردد چنین امری در روزهای گرم تابستان با میزان عرفی آن منطبق نبوده؛ زیرا عرف این زمان را هنوز استمرار وقت ظهر می داند و همچنین در شب های طولانی زمستان پس از 72 دقیقه عرف هنوز این زمان را وقت عشا و خفتن نمی داند در حالی که میزان شرعی بیانگر آن است که این زمان زمان عشا است.
همچنین بر اساس توسعه ی شارع مقدس کسی که نماز ظهر خود را تاخیر انداخته و ساعاتی پس از زوال آفتاب نماز ظهر خود را بخواند، نماز او به عنوان نماز ظهر صحیح بوده که چنین امری تا زمانی که به اندازه ی چهار رکعت به غروب آفتاب باقی بوده استمرار می یابد.
حلبى مى‏ گويد: از او (امام صادق عليه‏ السلام) در مورد شخصى كه نماز اولى (ظهر) و عصر را فراموش نموده و پيش از غروب يادش بيفتد، سؤال نمودم، حضرت فرمودند: «اگر آن‏چنان وقت باقى مانده كه از خواندن هر دو نمى‏ ترسد كه وقت يك نماز از بين رود، پس ظهر را خوانده و سپس عصر را بخواند، و چنان‏چه مى‏ ترسد يكى از نمازها فوت شود، عصر را شروع نمايد و نبايد آن را به تأخير بياندازد تا فوت شود كه در اين صورت، هر دو را از دست داده؛ ولكن عصر را در مقدار وقت باقى‏مانده خوانده و پس از آن نماز اول را بخواند». (7)

5. عدم ضابطه ی اجماعی در تعیین وقت عصر و عشا در فقه اهل سنت
در فقه مذاهب اهل سنت در تعیین انتهای وقت ظهر و ابتدای وقت عصر و انتهای وقت مغرب و ابتدای وقت عشا، اختلاف نظر است که چنین امری نیز به معنای عدم وجود ضابطه ی مورد اتفاق در فقه مذاهب نسبت به انتهای وقت ظهر و ابتدای وقت عصر و ابتدا و انتهای وقت نماز عشاء است.

به عنوان مثال در فقه حنفی از دیدگاه صاحبان (ابو یوسف و محمد بن حسن شیبانی) وقت ظهر تا زمانی که سایه ی شاخص به اندازه ی شاخص رسیده باقی است و این در حالی است که از دیدگاه ابوحنیفه این امر تا زمانی که سایه ی شاخص به دو برابر اندازه ی خود رسیده مستمر بوه و دلیل قول ابو حنیفه نیز این روایت است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «أَبْرِدُوا بِالظُّهْرِ، فَإِنَ‏ حَرَّهَا مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ»؛(8) «نماز ظهر را در سردی هوا بگزارید که همانا شدت گرما از اثر تنفس آتش جهنم است».

در تعلیل این فتوا گفته شده فاصله زمانی که سایه ی شاخص به اندازه ی خود می رسد در زمان شدت گرما بوده و پس از آن تا زمانی که سایه ی شاخص به دو برابر خود برسد وقت فضیلت عصر خواهد بود.(9)
بر این اساس از دیدگاه دو شاگرد «ابوحنیفه» پس از رسیدن سایه ی شاخص به اندازه ی خود، وقت نماز ظهر به پایان رسیده و ابتدای نماز عصر است و این در حالی است که بر اساس نظر ابوحنیفه هنوز وقت عصر نرسیده؛ بلکه در ایام گرم سال وقت فضیلت نماز ظهر می باشد.

با توجه به مطالب فوق روشن می گردد که در نامگذاری نمازهای یومیه از سوی شارع مقدس توسعه صورت پذیرفته و خواندن نماز عصر بلافاصله بعد از نماز ظهر و خواندن نماز عشاء پس از نماز مغرب،‌ به عنوان نماز عصر و عشاء لحاظ شده؛ همچنان که در تاخیر نماز نیز تا زمانی که به قضا شدن آن منجر نشود، همچون اینکه مکلّف نماز ظهر را در زمان عصر بجا آورد نیز این ملاک جاری است.

پی نوشت:

1. الاسراء/78/17.
2. فخر الدین الرازی، مفاتیح الغیب، ج21، ص384 و382، داراحیاء التراث العربی: «اختلف أهل اللغة و المفسرون في معنى دلوك الشمس على قولين. أحدهما: أن دلوكها غروبها و هذا القول مروي عن جماعة من الصحابة،... غسق الليل سواده و ظلمته قال الكسائي: غسق الليل غسوقا، و الغسق: الاسم، بفتح السين. و قال النضر بن شميل: غسق الليل دخول أوله...».
3.
عياشى، محمد بن مسعود، تفسير العيّاشي‏(متوفی: 320هـ)، ج2، ص309، ناشر: المطبعة العلمية: «عن زرارة و حمران و محمد بن مسلم عن أبي جعفر و أبي عبد الله (علیهما السلام)‏ عن قوله «أقم‏ الصلاة لدلوك الشمس إلى غسق الليل‏» قال: جمعت‏ الصلوات‏ كلهن، و دلوك الشمس زوالها، و غسق الليل انتصافه‏...».
4.
الصدوق، من لا يحضره الفقيه، ج1، ص216، ح648، دفتر انتشارات اسلامی.
5.
همان، ج1، ص216، ح647.
6.
الطوسی، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج2، ص243، ح964، دارالکتب الاسلامیة.
7.
همان، ج2، ص269، ح111، دارالکتب الاسلامیة.
8. البخاری، صحیح البخاری، ج1، ص350، ح482، لجنة احیاء کتب السنة؛ احمد بن حنبل،‌ المسند، ج14، ص479، ح8900، موسسة الرسالة- بیروت.
9.
ر.ک: المرغياني، الهداية شرح بداية المبتدي، ج1، ص38،‌ الناشر المكتبة الإسلامية.

موضوع قفل شده است