جمع بندی سبک شناسی «رجال کشی»

تب‌های اولیه

7 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
سبک شناسی «رجال کشی»
با سلام خدمت شما و کارشناس محترم   کتاب «کشی» از کتابهای رجال شیعه و نه حدیث شیعه است در خصوص این کتاب سوالاتی مطرح است 1. آیا سبک نگارش آن شبیه کتابهای رجال اهل سنت است؟ 2. چرا در این کتاب از راویان اهل سنت نیز نام برده شده؟ 3. آیا اصل این کتاب وجود دارد؟ 4. کاری که شیخ طوسی انجام داده ناظر به حذف راویان سنی بوده یا خیر.   متشکرم.
با نام و یاد دوست             کارشناس بحث: استاد صدرا
 
آیا اصل این کتاب وجود دارد؟
با سلام و عرض ادب «رجال کشی»[1] تالیف: «محمد بن عمر بن عبدالعزیز» معروف به «کشی» از عالمان قرن سوم و چهارم هجری است.[2] «نجاشی» در مورد وی می نویسد: «محمد بن عمر بن عبدالعزیز الکشیّ ابوعمرو» ثقه و مورد اطمینان است. او از راویان ضعیف بسیار نقل حدیث نموده و مصاحب (و شاگرد) «عیّاشی»[3] بوده و از او حدیث را اخذ نموده است... برای او کتاب رجال است که دارای علم بسیار است و در عین حال در آن اغلاط زیادی وجود دارد».[4] مرحوم شیخ طوسی (متوفی:460هـ) نیز در مورد وی می نویسد: «محمد بن عمر بن عبد العزیز... کشی، صاحب کتاب رجال و از شاگردان «عیاشی» است که شخصی «ثقة» و آگاه و بینا به رجال و اخبار بوده و دارای اعتقادی مستقیم است».[5] «رجال کشی» نام کتاب رجال وی «معرفة الرجال»[6] یا «معرفة الناقلین عن الائمة الصادقین علیهم السلام» بوده که اصل آن در نزد «سید ابن طاووس»[7] (متوفی: 673هـ) موجود بوده است؛ زیرا وی ترتیب و تبویب این کتاب را به عهده گرفت و آنرا به کتابهای دیگر رجالی ضمیمه نمود و به نام «حل الاشکال فی معرفة الرجال» نام گذاری نمود. این کتاب همچنین در نزد شهید ثانی[8] (متوفی: 965هـ) موجود بوده؛ لیکن آنچه در عصر ما موجود است تهذیب و یا خلاصه ای از این کتاب است که توسط مرحوم شیخ طوسی، با نام: «اختیار معرفة الرجال» تدوین شده است. شکل ظاهری کتاب: کتاب: «معرفة الرجال» کشی، کتاب رجال روایی است. بدین معنا که مدح و ذم هر یک از راویان را می بایست از روایت و یا روایاتی که در ذیل ترجمه هر راوی ذکر شده بدست آورد. هر چند که هدف «کشی» از ذکر روایات تنها بیان روایات معتبر نبوده و وی در بیان حال راویان به روایات ضعیف نیز استناد نموده است. براین اساس شیوه این کتاب با کتب متداول رجالی که تنها به بیان «مدح و توثیق» و یا «ذم» راوی پرداخته شده متفاوت است؛ زیرا در این کتاب بجای ذکر اقول در مورد یک راوی تنها روایاتی در مورد مدح و یا ذم راوی بیان شده که به واسطه ی این اخبار می توان میزان اعتبار راوی را بدست آورد.   [1] . «کَشّ» به فتح و تشدید شهر معروفی در چند فرسخی سمرقند بوده که در دورانی یکی از مراکز حدیث به شمار می رفته است. این شهر امروزه در کشور «ازبکستان» واقع است. [2] . تاریخ دقیق ولادت و وفات «کشی» مشخص نیست؛ اما سال ولادت او با توجه به سال وفات اساتید و شاگردان وی حدود سالهای 276-353است. چنانکه برخی از شاگردان وی همچون: «جعفر بن محمد قولویه» متوفی سال 368هـ، و «تلعکبری» متوفی سال 386هـ بوده اند. [3] . محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی از علما شیعه در قرن چهارم هجری است. وی در ابتدا سنی مذهب بود اما با تحقیق در آثار شیعی تغییر مذهب داد. عیاشی صاحب آثار فراوانی در زمینه تفسیر، فقه، ادب و حدیث بود. تفسیر عیاشی مشهورترین اثر اوست. [4] . النجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة نشر الاسلامی، ص372، ترجمه 1018، «محمد بن عمر بن عبد العزيز الكشي أبو عمرو، كان ثقة، عينا، وروى عن الضعفاء كثيرا وصحب العياشي وأخذ عنه وتخرج عليه وفي داره التي كانت مرتعا للشيعة وأهل العلم. له كتاب الرجال كثير العلم، وفيه أغلاط كثيرة. أخبرنا أحمد بن علي بن نوح وغيره، عن جعفر بن محمد، عنه بكتابه». [5] . الطوسی، رجال الطوسی، مؤسسة نشر الاسلامی، ص440، ترجمه: 6288.: «محمد بن عمر بن عبد العزيز يكنى أبا عمرو الكشي، صاحب كتاب الرجال، من غلمان العياشي ثقة بصير بالرجال والأخبار، مستقيم المذهب». [6] . چنانکه شیخ طوسی در کتاب فهرست خود در ترجمه ی: «احمد بن داود بن سعید الفزاری» ذکر نموده که نام کتب وی را کشی در «معرفة الرجال» ذکر نموده است: «ذكره الكشي في كتابه في معرفة الرجال». (الطوسی، الفهرست، مؤسسة نشر الفقاهة، ص80، ترجمه: 100). [7] . سید جمال الدین احمد بن موسی ابن طاووس حلّی (۶۷۳ه) ملقب به ابن طاووس. [8] . زین الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی(۹۱۱-۹۵۵ یا ۹۶۵ق) معروف به شهید ثانی، فقیه شیعی قرن دهم قمری. او از نوادگان علامه حلی است. وی نزد علمای شیعه و سنی به تحصیل پرداخت و از هر دو دسته تأییدیه‌هایی دریافت کرد. شهید ثانی مذاهب پنجگانه اسلامی را تدریس می‌کرد و طبق مبانی هر یک فتوا می‌داد. معروف‌ترین اثر فقهی او الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه می‎باشد. این کتاب از متون درسی حوزه‌های علمیه شیعه است. شهید ثانی در ۹۵۵ یا ۹۶۵ق به شهادت رسید. (ر.ک:  ویکی شیعه).
1. آیا سبک نگارش آن شبیه کتابهای رجال اهل سنت است؟ 2. چرا در این کتاب از راویان اهل سنت نیز نام برده شده؟
شباهت کتاب «رجال کشی» با کتاب: «طبقات الکبری»   با توجه به نکته ی فوق می توان بیان داشت که این کتاب شباهتی به کتاب «طبقات ابن سعد» (متوفی: 230هـ)  داشته؛ زیرا «ابن سعد» در ترجمه ی روات به روایات مربوط به یک راوی نیز اشاره نموده، هر چند این روایات ارتباط مستقیمی با «مدح» و «ذم» راوی نداشته، بخلاف آن کتاب «معرفة الرجال» که ذکر روایات ارتباط مستقیمی با «مدح» و «ذم» دارد. چرایی ذکر راویان غیر «اثنی عشری» در کتاب «رجال کشی» این امر اختصاصی به کتاب «رجال کشی» نداشته و در کتب اصلی دیگر شیعه نیز وجود داشته؛ چنانکه در «رجال طوسی» اسامی گروهی از راویان عامی و مخالفین اهل بیت (علیهم السلام) نیز آمده است که علت آن ذکر روایات اهل بیت (علیهم السلام) از سوی این گروه بوده است. در این کتاب نیز آن چنان که از نام آن پیداست موضوع و محور کتاب، معرفت حال ناقلین است و از آنجا که هدف اصلی بیان راویان شیعه است محور اصلی کتاب بر اساس معرفی راویان «اثنی عشری» است اما در این میان اسامی راویان غیر «اثنی عشری» و «عامی» نیز وجود داشته که علت آن نقل روایت اهل بیت (علیهم السلام) از سوی آنان و یا اینکه این افراد از راویان شیعه حدیث نقل نموده و یا راویان شیعه از آنان حدیث نقل نموده اند و یا اینکه دارای محبت زیاد به اهل بیت (علیهم السلام) بوده اند و یا آنکه شرح حال راوی شیعه از طریق این افراد نقل شده است؛ چنانکه با تتبع می توان به این نتیجه دست یافت.[1]   ادامه دارد. [1] . الطوسی، اختیار معرفة الرجال، دانشگاه مشهد، ص390، نص شماره: 733.: «محمدبن اسحاق ومحمد بن المنكدر، وعمرو بن خالد الواسطي، وعبدالملك بن جريح، والحسين بن علوان، والكبي، هؤلاء من رجال العامة الا أن لهم ميلاد محبه شديدة. وقد قيل: أن الكلبي كان مستورا ولم يكن وقيس بن الربيع بتري كانت له محبة. فأمامسعده بن صدقة بتري وعباد بن صهيب عامي، وثابت أبوالمقدام بتري وكثير النواء بتري، وعمرو بن جميع بتري، وحفص بن غياث عامي، وعمرو بن قيس الماصر بتري، ومقاتل بن سليمان البجلي. وقيل البلخي بتري، وأبونصر بن يوسف ابن الحارث بتري».
کاری که شیخ طوسی انجام داده ناظر به حذف راویان سنی بوده یا خیر.
  چگونگی تهذیب کتاب «رجال کشی» در اینکه شیخ در کتاب «اختیار معرفة الرجال» چه تغییراتی ایجاد نموده احتمالاتی مطرح است که عبارتند از: 1) «رجال کشّی» در اصل شامل هر دو گروه از رجال شیعه و عامه بوده است که «شیخ طوسی» در کتاب «اختیار معرفة الرجال» تنها راویان شیعه را از آن انتخاب نموده است. با توجه به اینکه در کتاب «اختیار معرفة الرجال» نام تعدادی از راویان اهل سنت آمده است نمی توان این احتمال را احتمال مورد قبولی دانست. 2) از آنجا که کتاب «رجال کشی» دارای اغلاط و خطاهای زیادی بوده، مرحوم «شیخ طوسی» در کتاب: «اختیار معرفة الرجال» آنرا از اغلاط و اشتباهات تهذیب و تصحیح نموده است. با توجه به اینکه در نسخه های موجود نیز اغلاط و اشتباهاتی وجود داشته نمی توان این احتمال را به تمامه کامل دانست. 3) مرحوم «شیخ طوسی» کتاب «رجال کشی» را بر شاگردان خود قرائت و املاء نموده است و در اثنای املاء تغییراتی در آن می داده است اما بعدا فرصت تجدید نظر در آن نسخه را پیدا ننموده است. به همین جهت این کتاب فاقد خطبه و دیباچه بوده و نامی از شیخ در اول آن به میان نرفته است. بر این اساس این کتاب انتخابی از کتاب «رجال کشی» است؛ چنانکه مرحوم «سید بن طاووس» (متوفی: 664هـ) به نقل از جدّ خویش «شیخ طوسی» گفته است: «هذه الأخبار اختصرتها من كتاب الرّجال لأبي عمرو محمد بن عمر بن عبد العزيز، و اخترت ما فيها».[1]«این اخبار را از کتاب رجال ابو عمرو ...  اختصار و انتخاب نمودم». اما در اینکه اختصار او به چه انگیزه ای بوده می توان به احتمال قوی تری اشاره نمود و آن تنوع در تدوین کتب رجالی از سوی شیخ طوسی است؛ زیرا در کتاب اول وی «فهرست» تنها به ذکر اصول و مصنفات عالمان شیعه پرداخته شده و در کتاب «رجال» وی نیز نهایت چیزی که در مورد یک راوی آمده بیان حکم وی از «مدح» و یا «ذم» وی است؛ امّا در آخرین تألیف شیخ وی به نقل روایات در مورد «مدح» و یا «ذم» راویان پرداخته که چنین چیزی تنوع و تکمیل تألیفات قبلی وی به شمار می رود. به عنوان نمونه می توان به ترجمه ی: «زرارة بن اعین» از یزرگان فقها و راویان از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) اشاره نمود که مرحوم «شیخ طوسی» در کتاب «فهرست» به بیان بیوگرافی مختصر و ذکر کتب و طریق روایی خود از وی پرداخته است: «زرارة بن أعين... ولزرارة تصنيفات، منها كتاب الاستطاعة والجبر، أخبرنا به ابن أبي جيد عن ابن الوليد عن سعد بن عبد الله، والحميري عن أحمد بن أبي عبد الله البرقي عن أبيه عن ابن أبي عمير عن بعض أصحابه عنه».[2] و در کتاب رجال خود در مورد وی می نویسد: «زرارة بن أعين الشيباني ثقة، روى عن أبي جعفر وأبي عبد الله».[3] اما در کتاب: «اختیار معرفة الرجال» به 63 روایت در مورد «زراره» پرداخته شده که بر اساس این اخبار جایگاه وی در میان راویان فقیه شیعه مشخص می گردد.[4]
  • جهت اطلاع بیشتر نسبت به این فقره می توانید به مقدمه کتاب «اختیار معرفة الرجال» که از سوی مرحوم آقای «واعظ زاده خراسانی» و مقدمه محقق و مصحح کتاب: مرحوم آقای «حسن مصطفوی» مراجعه نمایید.
موفق باشید.   [1] . حلّى، سيد ابن طاووس، رضى الدين، على، فرج المهموم - معرفة نهج الحلال من علم النجوم، در يك جلد، دار الذخائر، قم - ايران، اول، 1368 ه‍ ق، ص130.: «و رويت في كتاب اختيار جدي أبي جعفر محمد بن الحسن الطوسي رحمه الله من كتاب أبي عمرو محمد بن عمرو بن عبد العزيز الكشي ما يقتضي أن الطوسي كان يختار التصديق بحكم النجوم و لا ينكر ذلك و نحن نذكر ما روي عنه في أول اختياره و لم ننقل الحديث بذلك من خطه قدس سره فأما ما ذكرنا عنه في خطبة اختياره لكتاب الكشي فهذا لفظ ما وجدناه أملى علينا الشيخ الجليل الموفق أبو جعفر محمد بن الحسن بن علي الطوسي أدام الله علوه و كان ابتداء إملائه يوم الثلاثاء السادس و العشرين من صفر سنة ست و خمسين‌ و أربعمائة في المشهد الشريف المقدس الغروي على ساكنه السلام قال هذه الأخبار اختصرتها من كتاب الرجال لأبي عمرو محمد بن عمرو بن عبد العزيز و اخترت ما فيها أقول فأنظر قوله و اخترت ما فيها‌». [2] . الطوسی، الفهرست، مؤسسة نشر الفقاهة، ص132، ترجمه 312. [3] . الطوسی، رجال الطوسی، جامعه مدرسین، ص136، ترجمه: 1422. [4] . ر.ک: الطوسی، اختیار معرفة الرجال، چاپ مشهد، مصحح: حسن مصطفوی، ص161-133.
با سلام خدمت کارشناس گرامی خیلی لطف کردید متشکرم
جمع بندی پرسش: خصوصیات کتاب «رجال کشی» چیست و رویکرد  «شیخ طوسی» در تلخیص این کتب چگونه است؟ پاسخ: «رجال کشی»(1) تالیف: «محمد بن عمر بن عبدالعزیز» معروف به «کشی» از عالمان قرن سوم و چهارم هجری است. (2) «نجاشی» در مورد وی می نویسد: «محمد بن عمر بن عبدالعزیز الکشیّ ابوعمرو» ثقه و مورد اطمینان است. او از راویان ضعیف بسیار نقل حدیث نموده و مصاحب (و شاگرد) «عیّاشی»(3) بوده و از او حدیث را اخذ نموده است... برای او کتاب رجال است که دارای علم بسیار است و در عین حال در آن اغلاط زیادی وجود دارد».(4) مرحوم شیخ طوسی (متوفی:460هـ) نیز در مورد وی می نویسد: «محمد بن عمر بن عبد العزیز... کشی، صاحب کتاب رجال و از شاگردان «عیاشی» است که شخصی «ثقة» و آگاه و بینا به رجال و اخبار بوده و دارای اعتقادی مستقیم است».(5) «رجال کشی» نام کتاب رجال وی «معرفة الرجال»(6) یا «معرفة الناقلین عن الائمة الصادقین (علیهم السلام)» بوده که اصل آن در نزد «سید ابن طاووس»(7) (متوفی: 673هـ) موجود بوده است؛ زیرا وی ترتیب و تبویب این کتاب را به عهده گرفت و آنرا به کتابهای دیگر رجالی ضمیمه نمود و به نام «حل الاشکال فی معرفة الرجال» نام گذاری نمود. این کتاب همچنین در نزد شهید ثانی(8) (متوفی: 965هـ) موجود بوده؛ لیکن آنچه در عصر ما موجود است تهذیب و یا خلاصه ای از این کتاب است که توسط مرحوم شیخ طوسی، با نام: «اختیار معرفة الرجال» تدوین شده است. شکل ظاهری کتاب: کتاب: «معرفة الرجال» کشی، کتاب رجال روایی است. بدین معنا که مدح و ذم هر یک از راویان را می بایست از روایت و یا روایاتی که در ذیل ترجمه هر راوی ذکر شده بدست آورد. هر چند که هدف «کشی» از ذکر روایات تنها بیان روایات معتبر نبوده و وی در بیان حال راویان به روایات ضعیف نیز استناد نموده است. براین اساس شیوه این کتاب با کتب متداول رجالی که در آنها تنها به بیان «مدح و توثیق» و یا «ذم» راوی پرداخته شده متفاوت است؛ زیرا در این کتاب بجای ذکر اقول در مورد یک راوی تنها روایاتی در مورد «مدح» و یا «مذمت» راوی بیان شده که به واسطه ی این اخبار می توان میزان اعتبار راوی را بدست آورد. شباهت کتاب «رجال کشی» با کتاب: «طبقات الکبری»  با توجه به نکته ی فوق می توان بیان داشت که این کتاب شباهتی به کتاب «طبقات ابن سعد» (متوفی: 230هـ)  داشته؛ زیرا «ابن سعد» در ترجمه ی روات به روایات مربوط به یک راوی نیز اشاره نموده، هر چند این روایات ارتباط مستقیمی با «مدح» و «ذم» راوی نداشته، بخلاف آن کتاب «معرفة الرجال» که ذکر روایات در آن ارتباط مستقیمی با «مدح» و «ذم» دارد. چرایی ذکر راویان غیر «اثنی عشری» در کتاب «رجال کشی» این امر اختصاصی به کتاب «رجال کشی» نداشته و در کتب اصلی دیگر شیعه نیز وجود داشته؛ چنانکه در «رجال طوسی» اسامی گروهی از راویان عامی و مخالفین اهل بیت (علیهم السلام) نیز آمده است که علت آن ذکر روایات اهل بیت (علیهم السلام) از سوی این گروه بوده است. در این کتاب نیز آن چنان که از نام آن پیداست موضوع و محور کتاب، معرفت حال ناقلین است و از آنجا که هدف اصلی بیان راویان شیعه است محور اصلی کتاب بر اساس معرفی راویان «اثنی عشری» بوده هر چند در این میان اسامی راویان غیر «اثنی عشری» و «عامی» نیز وجود داشته که علت آن را می توان نقل روایت اهل بیت (علیهم السلام) از سوی آنان و یا اینکه این افراد از راویان شیعه حدیث نقل نموده و یا راویان شیعه از آنان حدیث نقل نموده اند و یا اینکه دارای محبت زیاد به اهل بیت (علیهم السلام) بوده اند و یا آنکه شرح حال راوی شیعه از طریق این افراد نقل شده است بیان نمود؛ چنانکه با تتبع می توان به این نتیجه دست یافت.(9) چگونگی تهذیب کتاب «رجال کشی» در اینکه شیخ در کتاب «اختیار معرفة الرجال» چه تغییراتی ایجاد نموده احتمالاتی مطرح است که برخی از این احتمالات مورد قبول نیست. 1) «رجال کشّی» در اصل شامل هر دو گروه از رجال شیعه و عامه بوده است که «شیخ طوسی» در کتاب: «اختیار معرفة الرجال» تنها راویان شیعه را از آن انتخاب نموده است. با توجه به اینکه در کتاب «اختیار معرفة الرجال» نام تعدادی از راویان اهل سنت آمده است نمی توان این احتمال را احتمال مورد قبولی دانست. 2. از آنجا که کتاب «رجال کشی» دارای اغلاط و خطاهای زیادی بوده، مرحوم «شیخ طوسی» در کتاب: «اختیار معرفة الرجال» کتاب را از اغلاط و اشتباهات تهذیب و تصحیح نموده است. با توجه به اینکه در نسخه های موجود نیز اغلاط و اشتباهاتی وجود داشته نمی توان این احتمال را به تمامه کامل دانست. 3. مرحوم «شیخ طوسی» کتاب «رجال کشی» را بر شاگردان خود قرائت و املاء نموده است و در اثنای املاء تغییراتی در آن می داده است؛ اما بعدا فرصت تجدید نظر در آن نسخه را پیدا ننموده است. به همین جهت این کتاب فاقد خطبه و دیباچه است و نامی از شیخ در اول آن به میان نرفته است. بر این اساس این کتاب انتخابی از کتاب «رجال کشی» است؛ چنانکه مرحوم «سید بن طاووس» (متوفی: 664هـ) به نقل از جدّ خویش «شیخ طوسی» گفته است: «هذه الأخبار اختصرتها من كتاب الرّجال لأبي عمرو محمد بن عمر بن عبد العزيز، و اخترت ما فيها».(10) «این اخبار را از کتاب رجال ابو عمرو ...  اختصار و انتخاب نمودم». اما در اینکه اختصار او به چه انگیزه ای بوده می توان به احتمال قوی تری اشاره نمود و آن تنوع در تدوین کتب رجالی از سوی «شیخ طوسی» است؛ زیرا در کتاب اول وی «فهرست» تنها به ذکر اصول و مصنفات عالمان شیعه پرداخته شده و در کتاب «رجال» وی نیز نهایت چیزی که در مورد یک راوی آمده بیان حکم وی از «مدح» و یا «ذم» وی است؛ امّا در آخرین تألیف شیخ، وی به نقل روایات در مورد «مدح» و یا «ذم» راویان پرداخته که چنین چیزی تنوع و تکمیل تألیفات قبلی وی به شمار می رود. به عنوان نمونه می توان به ترجمه ی: «زرارة بن اعین» از بزرگان فقها و راویان از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) اشاره نمود که مرحوم «شیخ طوسی» در کتاب «فهرست» به بیان بیوگرافی مختصر و ذکر کتب و طریق روایی خود از وی پرداخته است: «زرارة بن أعين... ولزرارة تصنيفات، منها كتاب الاستطاعة والجبر، أخبرنا به ابن أبي جيد عن ابن الوليد عن سعد بن عبد الله، والحميري عن أحمد بن أبي عبد الله البرقي عن أبيه عن ابن أبي عمير عن بعض أصحابه عنه».(11) و در کتاب رجال خود در مورد وی می نویسد: «زرارة بن أعين الشيباني ثقة، روى عن أبي جعفر و أبي عبد الله».(12) اما در کتاب: «اختیار معرفة الرجال» به 63 روایت در مورد «زراره» پرداخته شده که بر اساس این اخبار جایگاه وی در میان راویان فقیه شیعه مشخص می گردد.(13) جهت اطلاع بیشتر نسبت به این فقره می توانید به مقدمه کتاب: «اختیار معرفة الرجال» با تصحیح مرحوم آقای «حسن مصطفوی» مراجعه نمایید.   پی نوشت ها: 1. «کَشّ» به فتح و تشدید شهر معروفی در چند فرسخی سمرقند بوده که در دورانی یکی از مراکز حدیث به شمار می رفته است. این شهر امروزه در کشور «ازبکستان» واقع است. 2 . تاریخ دقیق ولادت و وفات «کشی» مشخص نیست؛ اما سال ولادت او با توجه به سال وفات اساتید و شاگردان وی حدود سالهای 276-353 است. چنانکه برخی از شاگردان وی همچون: «جعفر بن محمد قولویه» متوفی سال 368هـ، و «تلعکبری» متوفی سال 386هـ بوده اند. 3 . محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی از علما شیعه در قرن چهارم هجری است. وی در ابتدا سنی مذهب بود اما با تحقیق در آثار شیعی تغییر مذهب داد. عیاشی صاحب آثار فراوانی در زمینه تفسیر، فقه، ادب و حدیث بود. تفسیر عیاشی مشهورترین اثر اوست. 4 . النجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة نشر الاسلامی، ص372، ترجمه 1018.: «محمد بن عمر بن عبد العزيز الكشي أبو عمرو، كان ثقة، عينا، وروى عن الضعفاء كثيرا وصحب العياشي وأخذ عنه وتخرج عليه وفي داره التي كانت مرتعا للشيعة وأهل العلم. له كتاب الرجال كثير العلم، وفيه أغلاط كثيرة. أخبرنا أحمد بن علي بن نوح وغيره، عن جعفر بن محمد، عنه بكتابه». 5. الطوسی، رجال الطوسی، مؤسسة نشر الاسلامی، ص440، ترجمه: 6288.: «محمد بن عمر بن عبد العزيز يكنى أبا عمرو الكشي، صاحب كتاب الرجال، من غلمان العياشي ثقة بصير بالرجال والأخبار، مستقيم المذهب». 6. چنانکه شیخ طوسی در کتاب فهرست خود در ترجمه ی: «احمد بن داود بن سعید الفزاری» ذکر نموده که نام کتب وی را کشی در «معرفة الرجال» ذکر نموده است: «ذكره الكشي في كتابه في معرفة الرجال». (الطوسی، الفهرست، مؤسسة نشر الفقاهة، ص80، ترجمه: 100). 7 . سید جمال الدین احمد بن موسی ابن طاووس حلّی (۶۷۳هـ) ملقب به ابن طاووس. 8. زین الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی(۹۱۱-۹۵۵ یا ۹۶۵ق) معروف به شهید ثانی، فقیه شیعی قرن دهم قمری. او از نوادگان علامه حلی است. وی نزد علمای شیعه و سنی به تحصیل پرداخت و از هر دو دسته تأییدیه‌هایی دریافت کرد. شهید ثانی مذاهب پنجگانه اسلامی را تدریس می‌کرد و طبق مبانی هر یک فتوا می‌داد. معروف‌ترین اثر فقهی او الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه می‎باشد. این کتاب از متون درسی حوزه‌های علمیه شیعه است. شهید ثانی در ۹۵۵ یا ۹۶۵ق به شهادت رسید. (ر.ک:  ویکی شیعه). 9 . الطوسی، اختیار معرفة الرجال، دانشگاه مشهد، ص390، نص شماره: 733.: «محمدبن اسحاق ومحمد بن المنكدر، وعمرو بن خالد الواسطي، وعبدالملك بن جريح، والحسين بن علوان، والكبي، هؤلاء من رجال العامة الا أن لهم ميلاد محبه شديدة. وقد قيل: أن الكلبي كان مستورا ولم يكن وقيس بن الربيع بتري كانت له محبة. فأمامسعده بن صدقة بتري وعباد بن صهيب عامي، وثابت أبوالمقدام بتري وكثير النواء بتري، وعمرو بن جميع بتري، وحفص بن غياث عامي، وعمرو بن قيس الماصر بتري، ومقاتل بن سليمان البجلي. وقيل البلخي بتري، وأبونصر بن يوسف ابن الحارث بتري». 10. حلّى، سيد ابن طاووس، رضى الدين، على، فرج المهموم - معرفة نهج الحلال من علم النجوم، در يك جلد، دار الذخائر، قم - ايران، اول، 1368 ه‍ ق، ص130.: «و رويت في كتاب اختيار جدي أبي جعفر محمد بن الحسن الطوسي رحمه الله من كتاب أبي عمرو محمد بن عمرو بن عبد العزيز الكشي ما يقتضي أن الطوسي كان يختار التصديق بحكم النجوم و لا ينكر ذلك و نحن نذكر ما روي عنه في أول اختياره و لم ننقل الحديث بذلك من خطه قدس سره فأما ما ذكرنا عنه في خطبة اختياره لكتاب الكشي فهذا لفظ ما وجدناه أملى علينا الشيخ الجليل الموفق أبو جعفر محمد بن الحسن بن علي الطوسي أدام الله علوه و كان ابتداء إملائه يوم الثلاثاء السادس و العشرين من صفر سنة ست و خمسين‌ و أربعمائة في المشهد الشريف المقدس الغروي على ساكنه السلام قال هذه الأخبار اختصرتها من كتاب الرجال لأبي عمرو محمد بن عمرو بن عبد العزيز و اخترت ما فيها أقول فأنظر قوله و اخترت ما فيها‌». 11. الطوسی، الفهرست، مؤسسة نشر الفقاهة، ص132، ترجمه 312. 12 . الطوسی، رجال الطوسی، انتشارات جامعه مدرسین قم، ص136، ترجمه: 1422. 13 . ر.ک: الطوسی، اختیار معرفة الرجال، چاپ مشهد، مصحح: حسن مصطفوی، ص161-133.
موضوع قفل شده است