جمع بندی وادی السلام قبرستانی در نجف یا بهشت برزخی مومنین؟

بسم الله الرحمن الرحیم با سلام و احترام

ارتباط قبرستان وادی السلام با جایگاه برزخی مومنین که از آن با وادی السلام یاد شده چگونه است؟ آیا ممکن است که وادی السلام در همین قطعه بوده یعنی قطعه ای از زمین منتهی پوشیده از چشمان ما باشد؟ چنانکه دنیای اجنه نیز چنان است؟

اگرچه در برخی از روایت جایگاه بهشتیان همان «وادی السلام» در پشت نجف دانسته شده است اما برخی از روایات دیگر قبر هر کسی را برزخ او دانسته اند که یا باغی از باغ های بهشت است یا حفره ای از حفره های جهنم. همانطور که از امیرالمومنین (ع) روایت شده که فرمودند: «الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ، أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّيرَان‏؛ قبر یا باغی از باغ های بهشت است یا حفره ای از حفره های جهنم.(امالی طوسی: ص28) همچنین باید توجه داشت که عالم برزخ محیط بر این عالم بوده و وسیع تر از این جهان مادی است، بنابراین نمی شود آن را منحصر در وادی برهوت در یمن، و وادی السلام در نجف کرد.(رسائل التوحیدیه، ص225) بنابراین احتمالا منظور از وادی السلام پشت نجف این است که یکی از کامل ترین جلوه های وادی السلام برزخی، همان وادی پشت نجف است، نه اینکه بهشت برزخی منحصر در همان باشد. آنچه شاهد و تأیید کننده این ادعاست این است که تعبیر بهشت بودن در مورد برخی از اماکن دیگر هم به کار رفته است، مانند فرمایش پیامبر(ص) که فرمودند: «مَا بَيْنَ قَبْرِي وَ مِنْبَرِي رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّة؛ ما بین قبر و منبر من باغی از باغ های بهشت است».(من لایحضره الفقیه، ج2، ص568) طبق نچه گذشت گاهی برای بیان شرافت یک مکان، و ملکوت رفیع و ارتباطی که با بهشت برزخی داشته است مصداق وادی السلام برزخی دانسته شده است، نه اینکه بهشت برزخی منحصر در همان باشد.(رسائل التوحیدیه، ص225)

علمای متقدم شیعه چه برداشتی نسبت به این روایات داشته اند؟ آیا دیدگاه آنان نیز همین بوده یا خیر برداشت دیگری داشته اند.

نمی دانم، بنده در تتبعی که داشتم جز یکی دو مورد، دیدگاه شفافی در این خصوص ندیدم که آن هم در همین فضا پاسخ داده بودند. ولی به هرحال مطلب نمی تواند غیر از این باشد، چون محصور کردن عالم برزخ در جزئی از عالم ماده اساسا نشدنی است.

جمع بندی پرسش: ارتباط قبرستان وادی السلام با جایگاه برزخی مومنین که از آن با وادی السلام یاد شده چگونه است؟ پاسخ: اگرچه در برخی از روایت جایگاه بهشتیان همان «وادی السلام» در پشت نجف دانسته شده است اما برخی از روایات دیگر قبر هر کسی را برزخ او دانسته اند که یا باغی از باغ های بهشت است یا حفره ای از حفره های جهنم. همانطور که از امیرالمومنین (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ، أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّيرَان‏؛ قبر یا باغی از باغ های بهشت است یا حفره ای از حفره های جهنم.(1) همچنین باید توجه داشت که عالم برزخ محیط بر این عالم بوده و وسیع تر از این جهان مادی است، بنابراین نمی شود آن را منحصر در وادی برهوت در یمن، و وادی السلام در نجف کرد.(2) بنابراین احتمالا منظور از وادی السلام پشت نجف این است که یکی از کامل ترین جلوه های وادی السلام برزخی، همان وادی پشت نجف است، نه اینکه بهشت برزخی منحصر در همان باشد. آنچه شاهد و تأیید کننده این ادعاست این است که تعبیر بهشت بودن در مورد برخی از اماکن دیگر هم به کار رفته است، مانند فرمایش پیامبر(صلی الله علیه و آله) که فرمودند: «مَا بَيْنَ قَبْرِي وَ مِنْبَرِي رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّة؛ ما بین قبر و منبر من باغی از باغ های بهشت است».(3) طبق آنچه گذشت گاهی برای بیان شرافت یک مکان، و ملکوت رفیع و ارتباطی که با بهشت برزخی داشته است مصداق وادی السلام برزخی دانسته شده است، نه اینکه بهشت برزخی منحصر در همان باشد.(4)   پی نوشت ها:

1. طوسی، محمد بن حسن، الامالی، دار الثقافة، قم، چاپ اول، 1414، ص28.
2. طباطبایی، محمدحسین،رسائل التوحیدیه، مؤسسة النعمان‏، بیروت، 1419، ص225
3. صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ دوم، 1413، ج2، ص568
4. رسائل التوحیدیه، ص225