جمع بندی جدال و بحث های مذمت شده

با عرض سلام  شنیده ام که بحث هایی مانند جدال بدون علم گمراه کننده هستند میشه بفرمایید چه بحث هایی گمراه کننده هستند؟

  بسم الله الرحمن الرحیم عرض سلام و احترام بحث کردن و مجادله دو صورت دارد. یا برای رسیدن به حق و آگاهی ست که مجادله ی احسن نامیده می شود؛ و یا صرفا به منظور کوبیدن و تحقیر طرف مقابل انجام شده و جدال به باطل است. در منابع دینی و روایات از مراء و جدال به باطل نهی شده. در حدیثى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ ضَنَّ بِعِرْضِهِ فَلْیَدَعْ الْمِراءَ»؛ هرکس به آبروى خویش علاقمند است، مجادله و ستیزه جوئى را ترک کند. (۱) همچنین در جای دیگری فرموده اند: «إِیّاکُمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَإِنَّهُما یَمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَى الإِخْوانِ، وَ یُنْبِتُ عَلَیْهِمَا الْنِّفاَقَ!»؛ از مجادله و ستیز در گفتگو بپرهیزید!، زیرا این دو، دلهاى برادران دینى را نسبت به یکدیگر بیمار و مکدّر مى کند، و بذر نفاق را پرورش مى دهد. (۲) آیه الله مکارم در رابطه با جدال به باطل فرموده اند: «یکى از مفاسد بزرگ جدال به باطل این است که، طرفین در انحراف و اشتباه خود سخت تر و راسخ تر مى شوند، زیرا هر کدام تلاش مى کند براى اثبات مقصود خود، به هر دلیل باطل متشبث شود، و تا آنجا که مى تواند، سخنان حقِ طرف را نادیده بگیرد، و یا با دیده عدم رضا و قبول بنگرد، و این خود موجب تقویت اشتباه و کج روى است. چرا که این گونه پرخاشگرى ها که غالباً عارى از اصول صحیح بحث و استدلال است، روح لجاجت و تعصب را در افراد، تقویت مى کند، تا آنجا که هر کدام مى خواهد براى غلبه بر دیگرى، از هر وسیله حتى دروغ و تهمت و بى حرمتى استفاده کند، و این کار، نتیجه اى جز کینه توزى و پرورش بذرهاى نفاق در دلها نخواهد داشت. (۳)       پی نوشت: ۱. محمدی ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه؛ مترجم شیخی، حمیدرضا؛ انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹؛ ج ۱۰؛ ص ۵۰۵ ۲. همان؛ ج ۹؛ ص ۵۳۴ ۳. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج ۲۰، ص ۳۲

  اما بحث کردن و جدال در جایی که برای رسیدن به علم و آگاهی انجام شود، نه تنها چیز بدی نیست،‌ بلکه در اسلام حتی سفارش هم شده. خداوند متعال به پیامبرش (صلى الله علیه و آله و سلم) دستور مى دهد: «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ»؛ با آنها به روشى که نیکوتر است مجادله و گفتگو کن. (۱) در روش مجادله به احسن، هدف پیروزی بر طرف مقابل و تحقیر او نیست؛ بلکه بیانِ حق و آگاهی دادن به مخاطب است. در تاریخ نقل شده که یکى از دوستان امام صادق (علیه السلام) بنام «طیّار» (حمزة بن محمّد) مى گوید: به امام عرض کردم: «بَلَغَنِى أَنَّکَ کَرِهْتَ مُناظَرَةَ الْنّاسِ»؛ به من خبر رسیده که شما از مناظره کردن با مخالفان ناخشنود هستید. امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: «أَمّا مِثْلُکَ، فَلایَکْرَهُ، مَنْ إِذا طارَ یُحْسِنُ أَنْ یَقَعَ وَ إِنْ وَقَعَ یُحْسِنُ أَنْ یَطِیرَ، فَمَنْ کانَ هذا لا نَکْرَهُهُ»؛ اما کسى که چون تو باشد، عیبى ندارد، از کسانى که وقتى پرواز مى کنند و اوج مى گیرند به خوبى مى توانند بنشینند، و هنگامى که مى نشینند به خوبى مى توانند پرواز کنند و اوج گیرند، کسى که چنین باشد ما از مناظره او ناخشنود نیستیم. (۲) بنابراین بحث و جدلی مورد تایید اسلام است که اولا در امور علمی و به منظور رسیدن به حق بوده؛ و ثانیا با علم کافی و تسلط بر بحث انجام شود.       پی نوشت: ۱. سوره نحل، ۱۲۵ ۲. محمدی ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه؛ مترجم شیخی، حمیدرضا؛ انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹؛ ج ۱۲؛ ص ۲۵۷

جمع بندی: پرسش: گفته می شود بحث هایی مانند جدال بدون علم، گمراه کننده هستند. لطفا بفرمایید چه بحث هایی گمراه کننده هستند؟   پاسخ: بحث کردن و مجادله دو صورت دارد. یا برای رسیدن به حق و آگاهی ست که مجادله ی احسن نامیده می شود؛ و یا صرفا به منظور کوبیدن و تحقیر طرف مقابل انجام شده و جدال به باطل است. در منابع دینی و روایات از مراء و جدال به باطل نهی شده. در حدیثى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ ضَنَّ بِعِرْضِهِ فَلْیَدَعْ الْمِراءَ : هرکس به آبروى خویش علاقمند است، مجادله و ستیزه جوئى را ترک کند». (۱) همچنین در جای دیگری فرموده اند: «إِیّاکُمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَإِنَّهُما یَمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَى الإِخْوانِ، وَ یُنْبِتُ عَلَیْهِمَا الْنِّفاَقَ! : از مجادله و ستیز در گفتگو بپرهیزید!، زیرا این دو، دلهاى برادران دینى را نسبت به یکدیگر بیمار و مکدّر مى کند، و بذر نفاق را پرورش مى دهد». (۲) «آیت الله مکارم شیرازی» در رابطه با جدال به باطل فرموده اند: «یکى از مفاسد بزرگ جدال به باطل این است که، طرفین در انحراف و اشتباه خود سخت تر و راسخ تر مى شوند، زیرا هر کدام تلاش مى کند براى اثبات مقصود خود، به هر دلیل باطل متشبث شود، و تا آنجا که مى تواند، سخنان حقِ طرف را نادیده بگیرد، و یا با دیده عدم رضا و قبول بنگرد، و این خود موجب تقویت اشتباه و کج روى است. چرا که این گونه پرخاشگرى ها که غالباً عارى از اصول صحیح بحث و استدلال است، روح لجاجت و تعصب را در افراد، تقویت مى کند، تا آنجا که هر کدام مى خواهد براى غلبه بر دیگرى، از هر وسیله حتى دروغ و تهمت و بى حرمتى استفاده کند، و این کار، نتیجه اى جز کینه توزى و پرورش بذرهاى نفاق در دلها نخواهد داشت». (۳) اما بحث کردن و جدال در جایی که برای رسیدن به علم و آگاهی انجام شود، نه تنها چیز بدی نیست،‌ بلکه در اسلام حتی سفارش هم شده. خداوند متعال به پیامبرش (صلى الله علیه و آله و سلم) دستور مى دهد: «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ: با آنها به روشى که نیکوتر است مجادله و گفتگو کن». (۴) در روش مجادله به احسن، هدف پیروزی بر طرف مقابل و تحقیر او نیست؛ بلکه بیانِ حق و آگاهی دادن به مخاطب است. در تاریخ نقل شده که یکى از دوستان امام صادق (علیه السلام) بنام «طیّار» (حمزة بن محمّد) مى گوید: به امام عرض کردم: «بَلَغَنِى أَنَّکَ کَرِهْتَ مُناظَرَةَ الْنّاسِ: به من خبر رسیده که شما از مناظره کردن با مخالفان ناخشنود هستید. امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: «أَمّا مِثْلُکَ، فَلایَکْرَهُ، مَنْ إِذا طارَ یُحْسِنُ أَنْ یَقَعَ وَ إِنْ وَقَعَ یُحْسِنُ أَنْ یَطِیرَ، فَمَنْ کانَ هذا لا نَکْرَهُهُ: اما کسى که چون تو باشد، عیبى ندارد، از کسانى که وقتى پرواز مى کنند و اوج مى گیرند به خوبى مى توانند بنشینند، و هنگامى که مى نشینند به خوبى مى توانند پرواز کنند و اوج گیرند، کسى که چنین باشد ما از مناظره او ناخشنود نیستیم». (۵) بنابراین بحث و جدلی مورد تایید اسلام است که اولا در امور علمی و به منظور رسیدن به حق بوده؛ و ثانیا با علم کافی و تسلط بر بحث انجام شود.   پی نوشتها: ۱. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹، ج ۱۰، ص ۵۰۵ ۲. همان؛ ج ۹؛ ص ۵۳۴ ۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج ۲۰، ص ۳۲ ۴. سوره نحل، ۱۲۵ ۵. میزان الحکمه،‌ همان، ج ۱۲؛ ص ۲۵۷