جمع بندی روح پس از مرگ

جمع بندی پرسش: آیا بین روایاتی که می گویند ارواح مردگان تا روز قیامت در قبر مورد رحمت قرار می گیرد با روایاتی که می گویند ارواح مؤمنان در وادی السلام است تعارض وجود ندارد؟ پاسخ: در پاسخ گفتنی است: برزخ در لغت به معنای حایل، حاجز، مانع و فاصل بین دو چیز است. در اصطلاح متکلمان و فلاسفه، اشاره به عالمی دارد که میان عالم دنیا و عالم آخرت قرار دارد. که برخی خصوصیات این جهان را از قبیل «محدودیت زمانی» و ... داراست ولی در عین حال به عالم عقبی مربوط می شود و اولین مرحله عالم ملکوت است که به آن عالم «مثال» نیز گفته می شود. درواقع این عالم، عالمی است میان مرگ و قیامت. طبق نظر علامه طباطبائی (ره): «برزخ، میان دو چیز را گویند بدان گونه که در آیه «بَینَهُمَا بَرزَخٌ لاَیَبغِیَان» (1) آمده است، مراد از برزخ، طبق روایات عالم قبر است.(2) یعنی عالم مثال، جهانی که انسان تا روز قیامت در آن زندگی می کند و به همین سیاق آیات دیگری نیز هست،(3) و روایات فراوانی(4) نیز از طریق اهل سنت و شیعه از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) بر آن دلالت دارد.» (5) آنچه مسلم است ارواح، با بدن برزخی (بدن مثالی و نوری) در عالم برزخ به سر می برند، نه با این بدن و جسم مادی. این جسم مادی در قبرمادی تبدیل به خاک می شود و نیازی به آب و غذا و پوشاک ندارد. ارواح انسان ها بر حسب اعمال و کردارشان در عالم برزخ برخوردارند یا بر اساس ایمان و کارهای نیک، مقیم در بهشت برزخی و برخوردار از نعمت های آن و یا براساس کارهای زشت و ناپسند خود در عذاب آتش جهنم برزخی، معذبند. بر اساس آموزه های اسلامی، این عالم برای هر دو گروه مؤمن و غیر مؤمن وجود دارد؛ با این تفاوت که برای مؤمنان همچون بهشت و برای کافران همچون جهنم است. بنابراین، عالم برزخ محدوده ای حائل بین دنیا و آخرت است هم از لحاظ زمانی و هم مکانی، از لحاظ زمانی که روشن است، بعد از مرگ تا روز قیامت را برزخ گویند از لحاظ مکانی نیز گرچه در برخی روایات، عالم برزخ به قبر تعبیر شده،اما قطع مسلم، مقصود، همین قبر مادی و جسمانی نیست چون ماهیت عالم برزخ مادی و جسمانی نیست بلکه مثالی و ملکوتی است و با چشم عادی و مادی دیده نمی شود فلذا می توان گفت: چه بسا قبر مادی حکم کانال و دریچه ای را برای انتقال روح به عالم برزخ (مثالی) دارد که ارواح مؤمنین یا کفار، در آنجا وارد بدن مثالی و برزخی شده و از دریچه قبر به عالم برزخ منتقل می شوند که طبق روایات، ارواح مؤمنین به دارالسلام (وادی السلام) و ارواح کفار به وادی برهوت منتقل می شوند.  از این رو هیچ نوع تعارض و تنافی بین روایاتی که عالم قبر را همان عالم برزخ می دانند یا روایاتی که وادی السلام و وادی برهوت را محل اجتماع ارواح مؤمنین و کفار می دانند وجود ندارد. پی نوشت ها: 1. الرحمن، آیه 20. 2. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به خدا سوگند از برزخ شما می ترسم، راوی پرسید برزخ چیست؟ فرمود؛ قبر است، از هنگام مرگ تا روز قیامت.»، حویزی، عبد علی، نورالثقلین، جلد 3، ص 553، مطبعة حکمت، قم. 3. مؤمنون، آیات 100- 99. 4. ر.ک: معادشناسی، سید محمد حسین حسینی تهرانی، انتشارات نور ملکوت قرآن، 1381. 5. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بنیاد علمی و فکری علامه، تهران، بی تا، ج5، ص 68.