جمع بندی حدیث درباره ی ثروتی که باعث رفاه خانواده و ادای حقوق واجب می شود

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

در مورد ثروتی که باعث رفاه خانواده و ادای حقوق واجب باشد احادیثی ارائه میفرمایید؟ مخصوصا بدهی ها و مهریه همسر.خانه و ماشین

    با سلام و درود این تکاثر و زیاده طلبی و ثروت اندوزی منفی است که اسلام با آن مخالف است: «لَا يَجْتَمِعُ الْمَالُ‏ إِلَّا بِخِصَالٍ‏ خَمْسٍ‏ بِبُخْلٍ شَدِيدٍ وَ أَمَلٍ طَوِيلٍ وَ حِرْصٍ غَالِبٍ وَ قَطِيعَةِ الرَّحِمِ وَ إِيثَارِ الدُّنْيَا عَلَى الْآخِرَةِ» یعنی مال اندوزی و جمع آوری ثروت، از چند خصلت سرچشمه می گیرد: بخل و خساست بیش از حد، امیال و آرزوی های دراز، حرص و طمع زیاد، قطع رابطه خویشاوندی، و مقدم داشتن دنیا بر آخرت. (الخصال، ج ‏1، ص 282)   و الا اسلام با دوراندیشی و تلاش برای رفاه نسبی بیشتر برای خانواده، علاوه بر این که موافق است، ثواب زیادی هم برای آن قائل شده است. به این روایات توجه فرمایید:   «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که برای رفاه و تهیه مخارج خانواده اش تلاش می کند، مانند مجاهد و مابرزی است که در راه خدا جهاد می کند.(الکافی، ج 5، ص 88، ح 1)   «الَّذِي يَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا يَكُفُّ بِهِ عِيَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» کسی که از فضل الهی، طلب کند آن چه که کفایت کند خانواده اش را، اجر و ثوابش بزرگتر است از کسی که در راه خدا جهاد می کند.(همان، ح 2)   «إِذَا كَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً فَيَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا يَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ وَ لَا يَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» اگر مؤمن در سختى و عسرت باشد و تلاش كند تا قوت خود و اهل و عيال خود را تأمين كند و دست به مشاغل حرام نزند، مانند مجاهد راه خدا پاداش دارد.(همان، ح 3)   «إِنَّ فِي حِكْمَةِ آلِ دَاوُدَ يَنْبَغِي لِلْمُسْلِمِ الْعَاقِلِ أَنْ لَا يُرَى ظَاعِناً إِلَّا فِي ثَلَاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ ذَاتِ مُحَرَّمٍ» امام صادق (عليه السلام) فرمودند: در حكمت آل داوود آمده است: براى مسلمان عاقل سزاوار است كه جز براى اين سه كار در مسافرت ديده نشود: براى اصلاح وضع مادى، يا براى تهيه اندوخته روز معاد و يا براى لذت غير حرام.(همان، ص 87، ح 1)   نکته: مهریه و نفقه، بر عهده مرد واجب است، لذا از اولویت بیشتری برخوردار هستند.  

  «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً» و مهر زنان را (بطور كامل) بعنوان يک بدهى (يا عطيه،) به آنان بپردازيد.(نساء: 4/ 4)   «أَرْضَاكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُكُمْ عَلَى عِيَالِه‏» پسنديده ترين شما نزد خدا كسى است كه به شايسته‌ ترين نحوى، به خانواده ‌اش رسيدگى كند (و بهتر به زندگى آن ها توسعه دهد).(کافی، ج 4، ص 11، ح 1)   «صَاحِبُ النِّعْمَةِ يَجِبُ عَلَيْهِ التَّوْسِعَةُ عَنْ عِيَالِه‏» امام رضا (عليه السلام) فرمودند: کسی که داراى نعمت است، بر او واجب است كه در هزينه زندگى بر خانواده‌ اش توسعه بدهد.(همان، ح 1)   «لَأَنْ أَدْخُلَ السُّوقَ وَ مَعِي دَرَاهِمُ أَبْتَاعُ بِهِ لِعِيَالِي لَحْماً وَ قَدْ قَرِمُوا أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أُعْتِقَ نَسَمَةً» امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: دوست دارم پولی داشته، وارد بازار شوم و از قصابی گوشتی بخرم و برای همسر و عائله ام ببرم. من این کار را از آزاد کردن بنده، بیشتر دوست دارم.(همان، ص 12، ح 10)   «إِنَّ الْمُؤْمِنَ يَأْخُذُ بِأَدَبِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا وَسَّعَ عَلَيْهِ اتَّسَعَ وَ إِذَا أَمْسَكَ عَلَيْهِ أَمْسَك‏» امام صادق (عليه السلام) از قول پيامبر خدا (صلى اللّه عليه و آله) فرمودند: مؤمن ادب را از خداوند فرا مى‌ گيرد، اگر خداوند روزى او را زياد كرد، او هم بر خانواده‌ اش گشايش مى ‌دهد و اگر خداوند روزى او را تنگ گرفت، او نيز تنگ مى ‌گيرد.(همان، ص 12، ح 12)   نکته: در کنار این آموزه ها، پرهیز و دوری از اسراف و تجمل گرایی و نیز رعایت قناعت، از توصیه های مؤکدی است که روایات زیادی در این باب وارد شده است.  

جمع بندی   پرسش: در مورد ثروتی که باعث رفاه خانواده و ادای حقوق واجب باشد احادیثی ارائه می فرمایید؟ (مخصوصا بدهی ها، مهریه همسر، خانه و ماشین)   پاسخ: این تکاثر و زیاده طلبی و ثروت اندوزی منفی است که اسلام با آن مخالف است: «لَا يَجْتَمِعُ الْمَالُ‏ إِلَّا بِخِصَالٍ‏ خَمْسٍ‏ بِبُخْلٍ شَدِيدٍ وَ أَمَلٍ طَوِيلٍ وَ حِرْصٍ غَالِبٍ وَ قَطِيعَةِ الرَّحِمِ وَ إِيثَارِ الدُّنْيَا عَلَى الْآخِرَةِ»؛ یعنی مال اندوزی و جمع آوری ثروت، از چند خصلت سرچشمه می گیرد: بخل و خساست بیش از حد، امیال و آرزوی های دراز، حرص و طمع زیاد، قطع رابطه خویشاوندی، و مقدم داشتن دنیا بر آخرت.(1)   وگرنه اسلام با دوراندیشی و تلاش برای رفاه نسبی بیشتر برای خانواده، علاوه بر این که موافق است، ثواب زیادی هم برای آن قائل شده است.   فضیلت و ارزشمندی تلاش برای امرار معاش خود و خانواده به این روایات توجه فرمایید: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»؛ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که برای رفاه و تهیه مخارج خانواده اش تلاش می کند، مانند مجاهد و مابرزی است که در راه خدا جهاد می کند.(2) «الَّذِي يَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا يَكُفُّ بِهِ عِيَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ کسی که از فضل الهی، طلب کند آن چه که کفایت کند خانواده اش را، اجر و ثوابش بزرگتر است از کسی که در راه خدا جهاد می کند.(3) «إِذَا كَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً فَيَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا يَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ وَ لَا يَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»؛ اگر مؤمن در سختى و عسرت باشد و تلاش كند تا قوت خود و اهل و عيال خود را تأمين كند و دست به مشاغل حرام نزند، مانند مجاهد راه خدا پاداش دارد.(4) «إِنَّ فِي حِكْمَةِ آلِ دَاوُدَ يَنْبَغِي لِلْمُسْلِمِ الْعَاقِلِ أَنْ لَا يُرَى ظَاعِناً إِلَّا فِي ثَلَاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ ذَاتِ مُحَرَّمٍ»؛ امام صادق (عليه السلام) فرمودند: در حكمت آل داوود آمده است: براى مسلمان عاقل سزاوار است كه جز براى اين سه كار در مسافرت ديده نشود: براى اصلاح وضع مادى، يا براى تهيه اندوخته روز معاد و يا براى لذت غير حرام.(5) نکته: مهریه و نفقه، بر عهده مرد واجب است، لذا از اولویت بیشتری برخوردار هستند. «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً»؛ و مهر زنان را (بطور كامل) بعنوان يک بدهى (يا عطيه،) به آنان بپردازيد.(6)   فضیلت مدارا و آسان گیری مالی بر خانواده «أَرْضَاكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُكُمْ عَلَى عِيَالِه‏»؛ پسنديده ترين شما نزد خدا كسى است كه به شايسته‌ ترين نحوى، به خانواده ‌اش رسيدگى كند (و بهتر به زندگى آن ها توسعه دهد).(7) «صَاحِبُ النِّعْمَةِ يَجِبُ عَلَيْهِ التَّوْسِعَةُ عَنْ عِيَالِه‏»؛ امام رضا (عليه السلام) فرمودند: کسی که داراى نعمت است، بر او واجب است كه در هزينه زندگى بر خانواده‌ اش توسعه بدهد.(8) «لَأَنْ أَدْخُلَ السُّوقَ وَ مَعِي دَرَاهِمُ أَبْتَاعُ بِهِ لِعِيَالِي لَحْماً وَ قَدْ قَرِمُوا أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أُعْتِقَ نَسَمَةً»؛ امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: دوست دارم پولی داشته، وارد بازار شوم و از قصابی گوشتی بخرم و برای همسر و عائله ام ببرم. من این کار را از آزاد کردن بنده، بیشتر دوست دارم.(9) «إِنَّ الْمُؤْمِنَ يَأْخُذُ بِأَدَبِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا وَسَّعَ عَلَيْهِ اتَّسَعَ وَ إِذَا أَمْسَكَ عَلَيْهِ أَمْسَك‏»؛ امام صادق (عليه السلام) از قول پيامبر خدا (صلى اللّه عليه و آله) فرمودند: مؤمن ادب را از خداوند فرا مى‌ گيرد، اگر خداوند روزى او را زياد كرد، او هم بر خانواده‌ اش گشايش مى ‌دهد و اگر خداوند روزى او را تنگ گرفت، او نيز تنگ مى ‌گيرد.(10) نکته: در کنار این آموزه ها، پرهیز و دوری از اسراف و تجمل گرایی و نیز رعایت قناعت، از توصیه های مؤکدی است که روایات زیادی در این باب وارد شده است.   پی نوشت ها: 1. ابن بابويه، محمد بن على‏، الخصال‏، محقق/مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين‏ ـ قم‏، 1362 ش‏، چاپ: اول‏، ج ‏1، ص 282. 2. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 88، ح 1. 3. همان، ح 2. 4. همان، ح 3. 5. همان، ص 87، ح 1. 6. نساء: 4/ 4. 7. الکافی، پیشین، ج 4، ص 11، ح 1. 8. همان، ح 5. 9. همان، ص 12، ح 10. 10. همان، ص 12، ح 12.