جمع بندی ازدواج موقت تا زمان فراهم شدن شرایط تشکیل زندگی مشترک

تب‌های اولیه

13 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
ازدواج موقت تا زمان فراهم شدن شرایط تشکیل زندگی مشترک
سلام من28سالم  2الی3ماه این چند روز اخیر خیلی فکر های ازدواج به سراغم می آید وشبها نه هر روز بلکه گاهی هر 20روز جنب میشوم اما انگار کاملا سیر نمیشوم وبعد از 1الی2روزدوباره  فکر ها  ی ازدواج به سراغم می آید اما خانواده ام کهولت سن دارند و مستاجر هستند ومن هم روزمزد کار می کنم راستش دختر خالم چند سال از من بزرگتر است واز شوهرش طلاق گرفته 1سال با کسی صیقه ای زندگی می کرد وحتی به فامیل وخانواده اش هم گفته بود اما الآن به خاطر ایکه مرد ازدواج کرده دیگر با اون رابطه نداره آیا می تونم با اون از راه شرعی  به صورت روزانه صیقه بشم ؟اگر میشه چگونه با اون در میان بگذارم ؟وفامیل وکسی نفهمه این ازدواج اشکال نداره؟این خانم پسر ودختر 20ساله داره..........چه کار کنم؟
با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد همدل
اگرچه ازدواج موقت و صیغه کردن، یکی از راه های مشروع برای تعدیل غریزۀ جنسی و رهایی از گناه است، اما این را بدانید که ازدواج موقت علی رغم توصیه و سفارش دین مبین اسلام و مزیت های فراوان آن، دارای پیامدهای منفی و آسیب هایی هم خصوصاً برای افراد مجرد می باشد که شایسته است از دید ژرف اندیشانی مثل شما مخفی نماند.
  فلسفۀ تشریح ازدواج موقت اساساً ازدواج موقت برای همگان با هر شرایطی تشریح نشده است، بلکه بیشتر برای دو دسته زیر است:   1. عزب‏ ها و کسانی که در سن ازدواج قرار دارند و اصلاً ازدواج نکرده ‏اند و امکان ازدواج دائم نیز برای آنها به دلایلی فراهم نیست و حفظ گوهر پاکی برای فرد سخت گردد، به گونه ‏ای که علی‏رغم تمهید مقدمات و رعایت اصول اخلاقی و احکام فقهی همچنان از تیررس شیطان در امان نباشد و از تهدید نفس اماره و آلودگی به گناه مصون نباشد.   2. کسانی که همسر دارند، امّا بیش از چهار ماه در مسافرت به سر می برند و از همسرشان دور هستند و نیاز جنسی شدیدی در خود احساس می کنند به طوری که خوف گناه وجود دارد، یا همسرشان بیمار بوده و به هر دلیلی قابل استمتاع و بهره وری جنسی نیستند و یا به خاطر شدت بیماری از رابطۀ زناشویی منع شده اند و یا اصلاً طلاق داده شده و یا فوت کرده اند.   بنابراین برای مردان متأهل و همسردارانی که مانعی برای ارضای نیاز جنسی با همسرشان وجود ندارد، ازدواج موقّت ممنوع است و شایسته نیست آنها در فکر ازدواج موقت باشند و به این کار مبادرت ورزند. همچنین برای مجردانی که امکان ازدواج دائم هرچند با همت و تلاش شبانه روزی میسر می باشد و نیز امکان کنترل غریزۀ جنسی و مدیریت صحیح آن وجود دارد، به خاطر پیشگیری از آسیب های احتمالی روی آوردن به ازدواج موقت منطقی و عقلانی نیست.
اگر فعلاً شرایط ازدواج دائم را ندارید، توصیه می شود که به هیچ وجه خود را دست و پا بسته فرض نکنید با بازنگری همه جانبه، روزنه هایی هرچند اندک برای ازدواج دائم (که در پرتو تلاش شبانه روزی شما مسیر می شود) بر خود بگشایید. تا آن زمان با تعدیل قوای جنسی، خود را از چاله به چاه امیال نیفکنید. این را بدانید که ازدواج زمان بر است و باید با صبر و آرامش به برطرف کردن موانع آن پرداخت و با فراهم نمودن مقدمات آن زمینه ازدواج موفق و پایداری را برای خویش محقق سازید.
  نیاز جنسی و کرامت انسان انسان موجودي شريف، محترم و با کرامت است و حفظ کرامت ذاتي (و البته اکتسابي = تقوا و اخلاق) او بايد در همه کنش ها و واکنش هايش مورد توجه قرار بگيرد. انسان همچون حيوان نيست که تنها به ارضاي نيازهايش بينديشد و هيچ ارزش ديگري جز بر طرف کردن تنش هاي زيستي و فيزيولوژيکی براي او اهميت نداشته باشد. انسان فطرتاً حق دارد که همه نيازهاي مادي اش را بشناسد و براي تأمين و ارضاي آن ها از راه صحیح تلاش کند، امّا همه اقدام هاي او بايد در چارچوبي درست و منطقی قرار گيرد و به گونه اي انجام شود که کرامت ذاتی او را خدشه دار نکند. در روايت است که امام صادق (علیه السلام) مي فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَوَّضَ إِلَى الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ كُلَّهَا وَ لَمْ يُفَوِّضْ إِلَيْهِ أَنْ يَكُونَ ذَلِيلًا» (1)؛ «خداوند همه امور بنده اش را به او واگذار کرده (که هر گونه اي بخواهد رفتار کند) مگر شرف و کرامت اش را؛ هيچ انساني حق ندارد، کرامت و حرمت خود را زير پا بگذارد و خود را ذلیل کند». بنابراين ارضاي نياز جنسي، به گونه اي که در شأن انسان باشد و نه تنها به شخصيت و عزت فردي و اجتماعي او آسيب نزند، بلکه بالندگي و رشد مادي و معنوي او را فراهم کند، حق هر انساني است. تلقي نياز جنسي، به عنوان يک نياز صِرفاً بدني و نهایتاً روان شناختی، تلقي نادرست و سادلوحانه است. کساني که تصور مي کنند زن يا مرد به هر شيوة ممکن و تحت هر شرایطی و به هر گونه که بخواهد مي تواند نياز جنسي خود را ارضا کند، تصوري کوته بینانه و کاملاً حيواني از نياز جنسي است. نياز جنسي، تنها و تنها در يک مواجهه انساني مبتني بر صميميت، احترام، دوست داشتن و اخلاق، به ارضاي مطلوب نزديک مي شود؛ اين رابطه انساني در قالب ازدواج دائم و تشکيل خانواده و يا ازدواج موقت (با حفظ شرائط و از جمله کرامت انسانی) تحقق مي يابد.   پی نوشت:
  1. حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة، قم‏: مؤسسۀ آل البيت عليهم السلام، 1409ق، ج16، ص156.
  ازدواج دائم؛ بهترین گزینه اگر وضعيت جسمي و روانشناختي فرد و ساز و کارهاي معمول در جامعه، فرصت چنين بهره مندي اي را در اختيار فرد بگذارد، يقيناً زندگي مشترک دايمي و تشکيل خانواده، سودمندتر و عاقلانه تر خواهد بود و آسیبی را به همراه ندارد. سفارش های اکید اولیای دین به ازدواج دائم و توصیه و ترغیب جوانان، والدین و حکومت اسلامی به ازدواج جوانان و کمک به این امر؛ بیانگر آن است که اصل در اسلام، ازدواج دائم می باشد. (1) در چنين وضعيتي، حتی کار به جایی رسیده است که به تأخير انداختن ارضا و تلاش همه جانبه برای تشکیل زندگی مشترک دائمی، امري معقول و موجه قلمداد شده است. تجارب انبوه و بلند مدت نسل هاي متوالي بشر، اين نظریه را تأييد مي کند که تشکيل خانواده از راه ازدواج دائم، بهترين و سودمندترين شيوه ی ارضاي نياز جنسي است. بنياد خانواده، علاوه بر رفع تنش جنسي و ايجاد آرامش و رضايت مندي که از طریق ازدواج دائم نصیب انسان می کند، آثار و منافع پر شمار ديگري را هم نصيب انسان مي کند.   پی نوشت:
  1. «وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى‏ مِنْكُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ»؛ نور(24)، آیه32.
 
ازدواج موقت؛ بهترین جایگرین موقت اسلام ناب که تفکرات شیعی از آن برگرفته شده است، دين واقع گراست و آموزه هايش منطبق با تکوين و واقعيت جهان و انسان طراحي شده است؛ بر اين اساس، نگرشی واقع بينانه و حکیمانه به نياز جنسي انسان ها و کیفیت و چگونگی ارضای آن دارد.   اسلام، نه مانند مسيحيت تحريف شده، رهبانيت را توصيه مى کند و نه مانند غرب عصيانگر، آزادي جنسي بی حد و مرز را به رسميت مى شناسد؛ اسلام دين حنيف و حقيقت گراست و ازدواج را بدون هر پيرايه خرافي و ناسودمند، توصيه مى کند. از آنجا که شرايط انساني، شرايطي متغير و متکثر و پوياست و نمي توان يک وضعيت خاص (مهيا بودن شرايط ازدواج دائم و تشکيل خانواده) را همواره و در همه حال توصيه کرد، بناي اولیه اسلام بر توصيه و ترغيب به ازدواج دائم و تسهيل شرايط چنين ازدواجی است، امّا از شرايط خاص و اضطراري نيز غافل نمانده است. در وضعيتي که به هر علت موجه، ازدواج دائم براي زن يا مرد ممکن نيست، طرح ازدواج موقت و دوستي هاي کوتاه مدت مشروع، مطرح مى شود. اين که ازدواج موقت را به دوستي کوتاه مدت، تعبير مى کنيم، به سبب اين است که از نگاه اسلام اساساً حقيقت و ماهيت ازدواج، دوستي و مودت است، امّا يک دوستي بي ضابطه و نامقيد نيست؛ دوستي مشروع بر اساس احترام، اخلاق، حقوق متقابل و نگاه انساني است.   مكتب جاودان و انسان ساز اسلام با توجه به واقعیات که عملاً افرادی یافت می شوند که امکان ازدواج دائم برای آنها فراهم نمی شود، برای جهت دادن به تمايلات و پرهیز از پیامدهای نامطلوب، در كنار ازدواج دايم، ازدواج موقت را مطرح كرده تا نيازهاي انسان به صورتي مشروع و بر اساس قانون و موازين شرعی و در یک چارچوب مشخص و ضابطه مند برآورده شود، اما همان طور که عرض شد بديهي است که دین اسلام در گام نخست، جوانان را به ازدواج دائم در اولين فرصت ممكن، تشويق مى كند و ازدواج موقت را نيز تنها براي مواردي كه موانع واقعي در راه ازدواج دائم وجود دارد، پيش بيني كرده است. در واقع، ازدواج موقت يكي از قوانين كلي و عمومي الهي است كه براي پاسخ گويي صحيح به يكي از غرايز طبيعي انسان از طرف دين مقدس اسلام پذيرفته شده است.   ازدواج موقت، در اصل یک راه موقتِ مشروع صِرفاً برای کسانی که در ارضای نیازهای غریزی خود در فشار هستند و امکان ازدواج دائم نیز برای شان فراهم نیست و نیز بر اساس اهداف واقع بینانه و مصالح واقعی افراد تشریح شده است. البته باید توجه داشت ازدواج موقت با همه مزایا و محسناتی که دارد در حکم دارو و مُسکّن می باشد که اگر به جا و به اندازه مورد استفاده قرار گیرد، طبیعتاً منشأ خیرات و اثرات مثبت خواهد بود، ولی اگر نابه جا و بی ضابطه استفاده شود، طبیعتاً همانند همه داروهای دیگر و حتی مواد خوراکی و غذایی اثرات سوء و ناخوشایندی هم در بر خواهد داشت.
  آسیب ها و پیامدهای منفی ازدواج موقت باید توجه داشت که ازدواج موقت علی رغم توصیه و سفارش دین مبین اسلام و مزیت های فراوان آن، دارای آسیب هایی هم می باشد که شایسته است از دید ژرف اندیشان مخفی نماند؛  البته اگر آسیب ها و عواقبی برای ازدواج موقت مطرح می شود، در حقیقت بسیاری از این آسیب ها متوجه خود ازدواج موقت نیست، بلکه به خاطر جو نامساعد جامعه و عدم پذیرش این مسئله در عرف و همچنین عدم دقت و یا عدم پایبندی به احکام ازدواج موقت و یا عدم مراقبت از پیدایش مشکلات احتمالی و نیز استفاده نابه جا و غیرضروری از ازدواج موقت ایجاد می شود و مستقیماً ربطی به خود ازدواج موقت ندارد تا اشکال شود که چرا با وجود این همه آسیب، ازدواج موقت در شرع مقدس جایز شمرده شده است.
  آسیب ها و پیامدهای منفی ازدواج موقت 1. ازدواج موقت در مردان مجرد سبب عدم تمایل آنها به ازدواج دائم می گردد و در مردان متأهل نیز، به تدریج باعث کاهش ميل و تمایل به همسر دائمی به دلیل کاهش احساس نیاز می شود.   2. از آن جایی که اکثر مردها به دلیل کمبودها و نیازهای برآورده نشده، به ازدواج موقت اقدام می کنند، در بعضی موارد این روابط موجب بارداری ناخواسته و مشکلات دیگر در همسر موقت می شود که مشکلات حقوقی، فشارهای روانی، استرس های شغلی و کاهش بهداشت روانی از جمله مشکلات آن است.   3. عدم اطمینان کامل به طرف مقابل و همسر صیغه ای به دلیل وجود تجارب مختلف جنسی در گذشته و احتمال به وجود آمدن مشکلاتی چون بیماری های عفونی و مقاربتی، ایدز، هپاتیت و... می رود.   4. احتمال مقایسه همسر دائمی خود با همسران و زنان موقتی خود می رود و این باعث نوعی احساس حقارت نسبت به همسر خود می گردد که منجر به نارضایتی و تعارض شدید زناشویی خواهد شد.   5. باعث گسترده شدن سرمایه گذاری روانی می شود، به دلیل احتمال عدم رضایت طرفین و ترک همدیگر و وارد شدن به تجارب مختلف عاطفی و جنسی که فرد باید با شرایط جدید خود را منطبق و هماهنگ کند؛ این امر باعث فشار روانی و استرس در مرد می شود و این سرمایه گذاری به هیچ وجه به نفع او نیست و هرگونه خدمت به طرف مقابل به عنوان پشتوانه زندگی نخواهد بود، زیرا موقتی است.   6. احتمال عدم پایبندی به تعهدات ازدواج دایم و وجود فشار و وسوسه غیر قابل مهار برای داشتن رابطه با جنس مخالف در خارج از چارچوب خانواده که این وسوسه، زمانی بیشتر می شود که مرد با رفتارهای انتقادی و به قول معروف غر زدن های همسرش مواجه شود در این وضعیت فردی که تجارب رابطه با دیگری داشته باشد سعی می کند به جای حل مسأله و جلب رضایت همسر به رابطه ای خارج از خانواده تن دهد که باعث ایجاد نیاز در همسر و مشکلات بعدی خواهد شد.   7. موجب کاهش علاقه، محبت و سرمایه گذاری عاطفی نسبت به همسر دائمي می گردد.   8. به علت عدم پذیرش این مسئله از سوی جامعه و پنهانی بودن این گونه ازدواج ها معمولاً این نوع ازدواج ها با آسیبهای روانی از قبیل: اضطراب و ترس از افشا شدن ازدواج موقت و... همراه است.   9. موجب انتقال بیماری های مقاربتی احتمالی و سرایت آن به همسر دایمی که خود باعث مشکلات بهداشتی فراوان می شود، می گردد.   10. باعث صرف انرژی روانی زیاد برای شناسی احساسات، هیجانات و انتظارات همسر موقت و هزینه اقتصادی برای رفع نیازهای مالی طرف مقابل می شود.   11. گاهی موجب عادت کردن به اين مساله و تکرار ازدواج موقت به دفعات متعدد می گردد.   12. برقراری ازدواج موقت بعد از ازدواج دائم، موجب کمبود های شدید عاطفی و شروع اختلافات زناشویی در زندگی می شود. مردی که در کنار همسر دایم، همسر موقت اختیار کرده، به دلیل تخلیه روحی و هیجانی در کنار همسر موقت حوصله برقراری رابطه صمیمی با همسر دائم خود را ندارد . مانند فردی است که کامل سیر شده و از بهترین غذاها لذت نمی برد. بی حوصلگی باعث افسردگی زن شده و در بعضی موارد، زن مجبور می شود به دلیل نیازهای عاطفی و یا انتقام از همسر با وجود احساس گناه با جنس مخالف خارج از خانواده خود رابطه ایجاد کند. این کار باعث متلاشی شدن بنیان خانواده می شود.   13. در بعضی از موارد، چون مرد به دلیل جستجوی همسر موقت، تجربه هایی مانند ابراز علاقه به زنان شوهر دار یا افرادی دیگر دارد، دچار نوعی بدبینی شدید نسبت به همسر دایمی خود می گردد و گاهی اقدام به اعمال محدودیت های نامناسب و نا به جا نسبت به زن دایمی خود می کند.   14. ورود در این عرصه هر چند در ابتدا صد در صد شرعی می باشد، ولی در ادامه انسان را به وادی های غیر شرعی می کشاند، مانند نگاه خارج از چارچوب به زنان نامحرم به بهانه پیدا کردن مورد، ورود تدریجی در باندهای غیر سالم، تمرکز شبانه روزی بر اطفای غریزه جنسی و...   15. ازدواج موقت هر چند پاسخی جزئی به نیاز جنسی است، ولی در بسیاری موارد باعث تشدید غیر قابل کنترل نیاز جنسی می گردد. تا قبل از تجربه روابط جنسی، کنترل قوای جنسی به مراتب سهل تر از بعد تجربه روابط می باشد. این نکته مهمی است که در صورت عدم توجه به آن، فرد را خواسته یا ناخواسته وارد گرداب غرایز غیر قابل مهار می نماید؛ به عنوان مثال یک رابطه کوتاه یک ساعته روزها یا ماه های متوالی فرد را درگیر پیدا کردن مورد جدید برای ازدواج موقت می نماید.   16. در ازدواج موقت چون تعهد چندانی مثل ازدواج دائم در طرفین وجود ندارد، از نظر آرامش بخشی روحی ـ روانی دارای تأثیر اندک و گذرا می باشد و همواره اضطراب جدایی طرفین را تهدید می کند. در ازدواج موقت فرد هرچند در ابتدا از لحاظ جنسی تأمین می گردد، ولی در خوش بینانه ترین لحظات، ترس از موقتی بودن این لحظات بر روح و روان طرفین سایه می افکند و در ادامه به تنوع طلبی جنسی منجر خواهد شد که در این صورت اضطراب فزایندهای فرد را فرا خواهد گرفت.  
با توجه به مباحث مطرح شده، توصیه می شود به جز موارد اضطراری و حاد از ورود به وادی ازدواج موقت پرهیز کنید و خویشتنداری جنسی همه جانبه را جایگزین آن گردانید و در حد امکان تمرکز خود را روی ازدواج دائم و فراهم کردن اسباب آن و زندگی زناشویی با همسر دایمی نمایید؛ چرا که از نظر روانشناختی، بسنده کردن به همسر دائمی و خویشتنداری همه جانبه در شرایطی که اسباب ازدواج دائم فراهم نباشد از ازدواج موقت کم حاشیه تر است. چه بسا خویشتنداری همه جانبه از بسیاری جهات از ازدواج موقت برای شما سهل تر و کم آسیب تر هم باشد.
در نهایت، اگر شما نیاز شدید به ازدواج دارید و موانعی بر سر ازدواج دائم تان قرار دارد و نمی توانید ازدواج دائم کنید، می توانید با گفتگو با خانواده تان و جلب موافقت آنها با دختر مناسبی عقد کنید و تا رفع موانع ازدواج، عروسی را به تأخیر اندازید تا هم به گناه آلوده نشوید و هم انگیزه بیشتری برای رفع موانع ازدواج پیدا کنید.
جمع بندی پرسش: جوانی 28 ساله و مجرد هستم که روزمزد کار می کنم، خانواده ام کهولت سن دارند و مستأجر هستند. نیاز جنسی دارم، اما توان ازدواج دائم ندارم، چند ماهی است به شدت فکرم مشغول ازدواج می باشد و اذیت می شوم. دختر خاله ام که چند سالی بزرگتر از من بوده و فرزندانی بیست ساله دارد مدتی است از شوهرش طلاق گرفته و مدتی نیز به ازدواج موقت مردی در آمده بود که فامیل و خانواده اش در جریان آن بودند؛ حال آیا من می توانم او را صیغه کنم؟ چگونه این مسئله را با وی در میان بگذارم که کسی از فامیل و غیرفامیل متوجه آن نشود؟ پاسخ: اگرچه ازدواج موقت و صیغه کردن، یکی از راه های مشروع برای تعدیل غریزۀ جنسی و رهایی از گناه است، اما این را بدانید که ازدواج موقت علی رغم توصیه و سفارش دین مبین اسلام و مزیت های فراوان آن، دارای پیامدهای منفی و آسیب هایی هم خصوصاً برای افراد مجرد می باشد که شایسته است از دید ژرف اندیشانی مثل شما مخفی نماند. فلسفۀ تشریح ازدواج موقت اساساً ازدواج موقت برای همگان با هر شرایطی تشریح نشده است، بلکه بیشتر برای دو دسته زیر است: 1. عزب‏ ها و کسانی که در سن ازدواج قرار دارند و اصلاً ازدواج نکرده ‏اند و امکان ازدواج دائم نیز برای آنها به دلایلی فراهم نیست و حفظ گوهر پاکی برای فرد سخت گردد، به گونه ‏ای که علی‏رغم تمهید مقدمات و رعایت اصول اخلاقی و احکام فقهی همچنان از تیررس شیطان در امان نباشد و از تهدید نفس اماره و آلودگی به گناه مصون نباشد. 2. کسانی که همسر دارند، امّا بیش از چهار ماه در مسافرت به سر می برند و از همسرشان دور هستند و نیاز جنسی شدیدی در خود احساس می کنند به طوری که خوف گناه وجود دارد، یا همسرشان بیمار بوده و به هر دلیلی قابل استمتاع و بهره وری جنسی نیستند و یا به خاطر شدت بیماری از رابطۀ زناشویی منع شده اند و یا اصلاً طلاق داده شده و یا فوت کرده اند. بنابراین برای مردان متأهل و همسردارانی که مانعی برای ارضای نیاز جنسی با همسرشان وجود ندارد، ازدواج موقّت ممنوع است و شایسته نیست آنها در فکر ازدواج موقت باشند و به این کار مبادرت ورزند. همچنین برای مجردانی که امکان ازدواج دائم هرچند با همت و تلاش شبانه روزی میسر می باشد و نیز امکان کنترل غریزۀ جنسی و مدیریت صحیح آن وجود دارد، به خاطر پیشگیری از آسیب های احتمالی روی آوردن به ازدواج موقت منطقی و عقلانی نیست. اگر فعلاً شرایط ازدواج دائم را ندارید، توصیه می شود که به هیچ وجه خود را دست و پا بسته فرض نکنید با بازنگری همه جانبه، روزنه هایی هرچند اندک برای ازدواج دائم (که در پرتو تلاش شبانه روزی شما مسیر می شود) بر خود بگشایید. تا آن زمان با تعدیل قوای جنسی، خود را از چاله به چاه امیال نیفکنید. این را بدانید که ازدواج زمان بر است و باید با صبر و آرامش به برطرف کردن موانع آن پرداخت و با فراهم نمودن مقدمات آن زمینه ازدواج موفق و پایداری را برای خویش محقق سازید.   معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:
  1. ترکاشوند، محمد، ازدواج موقت: مدیریت شهوت، قم: اشک یاس، 1386.
  2. جزایری، محمد، ازدواج موقت و گذر از بحران، تهران: قادر، 1381.
  3. حسینی، علی یار، ازدواج موقت آری یا نه، قم: وثوق، 1386.
  4. رئیسی، مسعود و باختر، سیداحمد، مجموعه کامل قوانین و مقررات ازدواج موقت، تهران: خط سوم، 1390.
  5. شریفی، سیدحسن، ازدواج موقت و چالش ها، قم: بوستان کتاب قم،1390.
  6. شفائی، محسن، متعه و آثار حقوقی و اجتماعی آن، تهران: محسن شفایی، 1362.
  7. صفی زاده، فاروق، متعه (صیغۀ موقت) و آثار اجتماعی آن، تهران: ایران جام، 1392.
 
موضوع قفل شده است