جمع بندی انسجام موضوعی آیات قرآن

تب‌های اولیه

9 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
انسجام موضوعی آیات قرآن
با سلام و احترام خدمت دوستان و پاسخگویان گرامی چرا برخی آیات قرآن در ظاهر با آیات قبل و بعد خود تفاوت موضوع دارند؟ و این مسئله چگونه با انسجام معنایی آیات قرآن قابل جمع است؟   به طور مثال در آیه مبارکه 189 سوره بقره، به دو موضوع ظاهرا مجزا  پرداخته شده است:  
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ ۖ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (ای پیغمبر) از تو سؤال کنند که سبب بدر و هلال ماه چیست؟ جواب ده که در آن تعیین اوقات عبادات حج و معاملات مردم است. و نیکوکاری بدان نیست که از پشت دیوار به خانه درآیید (چه این کاری ناشایسته است) ولی نیکویی آن است که پارسا باشید و به خانه‌ها (و به هر کار) از راه آن داخل شوید، و تقوا پیشه کنید، باشد که رستگار شوید.
  با تشکر
برچسب: 
با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد حکیم
آيات قرآن با يکديگر از نظر معنايي، مرتبط هستند. هر چند بخشي از آيات در سوره اي خاص يا در زماني خاص نازل شده، عبارات درون يک آيه يا آيات درون يک سوره يا تمامي سوره ها با يکديگر مرتبط و يک واحد بسيط را تشکيل مي دهند و داراي « غرض واحد » هستند. (1)توجه به اين نکته در تفسير آيات، مفاهيم و احکام نو و جديدي را به همراه مي آورد که گونه هاي آن چنين است:   1- ارتباط معنايي در درون آيه عبارات درون هر آيه به ويژه آيات طولاني که از چند جمله تشکيل شده، با يکديگر مرتبط و زمينه ساز معناي واحدي همانند حرمت عهد، و تأکيد بر رحمت الهي بر اهل تقوا هستند، مانند ارتباط ايمان، تقوا، حرمت شعائر الهي، حرمت ماه هاي حرام، حليّت شکار، تعاون بربرّو عدم تعاون بر اثم (2) اجزاي دروني آيات همچون ترتيب آيات در درون سوره ها، توقيفي است (3)و نمي توان آنها را مجزاي از يکديگر تفسير کرد، به ويژه بخش هاي پايان هر آيه که در تکميل معناي عبارات همان آيه آمده، مانند ( لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ * لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ‌ * لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ‌ ) .(4) در برخي از روايات به پيوند درون آيات اشاره شده، چنان که جابربن يزيد جعفي مي گويد: از حضرت باقر (عليه السلام) پرسش تفسيري نمودم و آن حضرت پاسخ مرا گفت، ولي من براي بار دوم پرسش کردم و حضرت به گونه ديگر پاسخ گفت و در ادامه، آن حضرت فرمود: إِنَّ الآيةَ يَکُونُ أَوَّلُهَا فِي شَيءٍ وَ أَوسَطُهَا فِي شَيءٍ وَ آخِرُها فِي شَيءٍ وَ هُوَ کَلَامٌ مُتَّصِلٌ؛ (5) آغاز يک آيه مطلبي را و ميانه آن مطلب ديگري را و پايان آن مطلب متفاوت ديگري را بيان مي کند، ولي تمامي اجزاي آن، کلام متصلي است.   2.ارتباط معنايي آيات در درون سوره هم چنان که عبارات و کلمات درون آيه با هم ارتباط و پيوند دارند، آيات يک سوره نيز که از سوره هاي ديگر مجزا شده، پيوستگي معنايي خاصّي با هم دارند. از جمله مفسّران معاصر که چنين اعتقادي دارد، علامه طباطبايي است. وي بر ارتباط معنايي آيات درون يک سوره، تأکيد فراوان دارد و بدين جهت، هر سوره را داراي غرض واحد مي داند که از ديگر سوره ها متمايز شده است. همو در تفسير نخستين سوره قرآن، به تمايز معاني سوره حمد با ديگر سوره ها اشاره مي کند و آن را يک واحد مستقلّ مي داند که لازم است معاني آيات آن را با توجه به آيات ديگر آن سوره تفسير کرد. ايشان مي گويد: هر طايفه از آيات قرآن که يک سوره به حساب آمده است، داراي نوعي وحدت تأليف است که در اجزاي سوره هاي ديگر چنين تأليفي نيست... و هر سوره براي غرض و بيان معناي خاصّي فرود آمده که بدون آن، تمام نمي شود. (6) علامه طباطبايي در تفسير هر يک از سوره ها، مواردي از ارتباط دسته هاي مختلف آيات را با يکديگر بيان مي کند، مانند سوره واقعه که نخست در آغاز سوره مردم را به سه دسته تقسيم مي کند: (7)« اصحاب الميمنه » ، « اصحاب المشئمه » و « السابقون » و در ادامه به بررسي حال هر يک از آنها مي پردازد و در آيات پاياني نيز، از سه گروه ديگر ياد و عاقبت هر يک از آنان را بيان مي کند.(8) بدون تأمّل در تمامي آيات سوره، نمي توان تقسيم گروه هاي سه گانه را بيان کرد. وي در ذيل آيه ي شريفه ي ( فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ‌ ) (9) به آيه ي پاياني آن سوره استناد مي کند که مي فرمايد: ( فَأَمَّا إِنْ کَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ‌ * فَرَوْحٌ وَ رَيْحَانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ‌ ) (10) و بيان مي کند که نمي توان گفت هر يک از متقين در « جنات نعيم » هستند؛ زيرا در آيه پاياني آمده است که هر يک از آنها در « جنت نعيم » مي باشند. علامه طبرسي و جمعي از مفسران معتقدند که جمع قرآن در زمان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) (11)صورت گرفته و ترتيب آيات آن توقيفي است. هر آيه اگر به تنهايي يا در جمع ديگر آيات نازل مي شد، جايگاه خاص داشت که از سوي وحي تعيين مي شد، مگر تنها اندکي از آنها. آية الله معرفت نيز بيان مي دارد که اشتمال هر سوره بر تعدادي از آيات يک امر توقيفي است. (12) آية الله خويي نسبت دادن جمع آيات قرآن کريم در درون سوره ها را به خلفا درست نمي داند و معتقد است جمع آيات در زمان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و به فرمان آن حضرت بوده است.(13) محقّقان ديگري نيز همين نظريّه را درست دانسته و بدان تأکيد کرده اند.(14) به نظر برخي از مفسّران، از جمله طبرسي، علاوه بر ارتباط آيات درون سوره ها، پايان هر سوره نيز با آغاز سوره بعدي مرتبط است و نمي توان در تفسير آيات هر سوره، از اين نکته غافل شد. او به مواردي از اين ارتباط اشاره مي کند  و اين بدان جهت است که چون قرآن مجموعه واحدي است، تمامي سوره ها، اعمّ از آغاز و پايان آنها، با آيات درون هر يک از سوره ها، مي تواند مرتبط با هم باشد. (15)   2. ارتباط موضوعي آيات سراسر قرآن نوعي ديگر از ارتباط که بين آيات قرآن وجود دارد، ارتباط موضوعي است که بين برخي از آيات پراکنده در سرتاسر قرآن وجود دارد و براي دريافت پيام کامل آنها لازم است تمامي آيات هر موضوع را در کنار هم تفسيرکرد و در اين راستا، توجه به ترتيب نزول آيات و حکمت نزول تدريجي آنها ضروري است. (16)در دوران معاصر، به اين گونه تفسير اهمّيّت خاصّي داده شده و مفسّر پرتلاشي چون آية الله مکارم به تدوين تفسير پيام قرآن پرداخته و در آغاز آن، فوايد تفسير موضوعي را متذکر شده است؛ آية الله سبحاني نيز منشور جاويد را تدوين کرده است. آية الله خويي معتقد است آيات قرآن ارتباط وثيقي با يکديگر دارند و هر جمله و عبارت از آيات قرآن گويا به منزله ي دانه هاي مرواريد در کنار هم هستند که موضوع واحدي، آنها را به هم مرتبط ساخته است. (17) بدين جهت، لازم است که هر گروه از آيات قرآن کريم، مانند آيات اخلاقي، اعتقادي، فقهي، علمي و ... در کنار هم و مرتبط با هم تفسير شوند؛ زيرا با يکديگر ارتباط مفهومي و محتوايي دارند.(18)   پی نوشت ها :
  1. ر.ک: علامه محمد حسین طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن ،قم انتشارات اسلامی، ج10، ص 136،
  2.  علامه طبرسی،  ‏ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، مجمع البيان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ قج2، ص 237،
  3. مائده / 2.
  4. محمد هادی معرفت، تاريخ قرآن، قم ، لنتشارات التمهید،  ص 76.
  5. بقره، / 183، 185 و 186.
  6. علامه محمد تقی مجلسی،بحار الانوار، بیروت، داراحیاء لتراث العربی، ج89، ص 95.
  7. الميزان في تفسير القرآن، همان، ص 16 .
  8. همان، ج19، ص 115.
  9. همان، ص 131.
  10. واقعه، / 12 .
  11. الميزان في تفسير القرآن، همان،ج19، ص 121.
  12. مجمع البيان،همان، ج1، ص 84 .
  13. الميزان في تفسير القرآن، همان، ج5، ص 168 .
  14. تاريخ قرآن، همان ،ص 76.
  15. سیدابوالقاسم خویی، البيان في تفسير القرآن، تهران،  نشر دار الثقلین،ص 257
  16. مجمع البيان،همان، ج8، ص 624- 681
  17. آیت الله مکارم شیرازی، پيام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج1، ص 22.
  18. البيان في تفسير القرآن، همان، ص 93.  
استاد حکیم گرامی. از پاسخ شما متشکرم
در ادامه، آن حضرت فرمود: إِنَّ الآيةَ يَکُونُ أَوَّلُهَا فِي شَيءٍ وَ أَوسَطُهَا فِي شَيءٍ وَ آخِرُها فِي شَيءٍ وَ هُوَ کَلَامٌ مُتَّصِلٌ؛ (5) آغاز يک آيه مطلبي را و ميانه آن مطلب ديگري را و پايان آن مطلب متفاوت ديگري را بيان مي کند، ولي تمامي اجزاي آن، کلام متصلي است
سوال من از نحوه متصل بودن اجزای آیات و سوره هاست. به طور مثال در آیه 189 سوره بقره که در پست ابتدایی به عنوان مثال آورده شد، دو قسمت آیه به چه صورت به یکدیگر متصل می شوند؟
با سلام با اجازه استاد گرامی
سوال من از نحوه متصل بودن اجزای آیات و سوره هاست. به طور مثال در آیه 189 سوره بقره که در پست ابتدایی به عنوان مثال آورده شد، دو قسمت آیه به چه صورت به یکدیگر متصل می شوند؟
بنظرم حداقل با یک بار تدبر در قرآن می شود تا حدی روابط بین آیات یک سوره با هم و حتی روابط آیات با آیات سوره های دیگر پی برد. گاهی اوقات بنطر میرسد آیات قرآن با هم ارتباطی ندارند اما وقتی عمیق تر نگاه میکنیم میبینیم که وجه اشتراکی بین شان وجود دارد یا میخواهد پیامی را برساند. از آنجایی که خداوند بر زمان اشراف دارد کلامش هم به تبع آن بنظر پراکنده و بی ربط بنظر میرسد. بقول مهندس بازرگان:قرآن از پنج بخش گذشته، حال، آینده، طبیعت و شریعت تشکیل شده. آیات قرآن همین پنج بخش را به صورت های مختلف با هم ترکیب میکند. حالا وارد نمونه های آن نمی شوم اگر نیاز داشتید برایتان چند مثال بیاورم.   و اما در مورد آیه 159 سوره بقره ترجمه ای از آقای بازرگان دیده ام در مورد این آیه که بنظرم مناسب رسید. ترجمه روان تر این آیه : بقره:189 - [اي پيامبر] از تو دربارة هلال‌ها[ي مختلف ماه] مي‌پرسند؛ بگو: آن [هلال‌ها] تقويم [=گاهنامة طبيعي] براي مردم و [مبناي تشخيص زمان] حج است،  و بِرّ [=وسعت نظر] اين نيست كه به خانه‌ها از پشت آن وارد شويد [=حل مسائل را از طريق غيرمرتبط با آن بجوييد]،  بلكه بِرّ آن است كه بپرهيزيد و به خانه‌ها از درهاي آن درآييد  و از خدا پروا گيريد، باشد تا رستگار شويد. فکر کنم تا حد زیادی ترجمه ایشان گویا باشد تا ارتباط این دو قسمت از آیه را متوجه شوید.
حالا وارد نمونه های آن نمی شوم اگر نیاز داشتید برایتان چند مثال بیاورم.
ممنون میشم UTD گرامی
با سلام
ممنون میشم UTD گرامی
ارتباط بین آیات قرآن بحث گسترده ای است و نیاز به صبر و حوصله و تدبر و توفیق دارد. میزان درک و فهم هر شخص به میزان تقوایش،متفاوت است. مثلا در حدیثی آمده،زمانی که سوره فتح نازل شد و پیامبر(ص) آن را برای یارانش خواندن عده ی زیادی خوش حال شدند اما ابن عباس پسرعموی پیامبر(ص) اشک می ریخت... ایشان از این آیات متوجه شده بودند که رسالت پیامبر(ص) رو به پایان است و به تبع آن رحلت ایشان هم نزدیک... می بینید که فهم دو گروه از یک آیه متفاوت است.عده ای با آمدن آین آیات خوش حال شدند و عده ای هم گریان... یا مثلا آیات 2 تا 7 سوره روم را در نظر بگیرید. از آیات 2 تا 6 پیشگویی قرآن در مورد شکست ایرانیان پس از چند پیروزی،بر رومیان اشاره دارد.و تاکید خداوند که از وعده اش تخلف نمی کند اما بیشتر مردم اطلاعی ندارند و در ادامه میفرماید: آیه 7 روم يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ (اکثر) آنان به امور ظاهری از زندگی دنیا آگاهند و از عالم آخرت (و وعده ثواب و عقاب حق) به کلی بی‌خبرند بنظر شما چه ارتباطی می تواند بین خبر پیروزی رومیان با آیه بعدش یعنی همین آیه داشته باشد؟ یکی از ارتباط هایی که میتوان بین این چند آیه دید این است که : همانطور که مردم،ملاک پیروزی یک ابرقدرت را به  سپاهیان و ابزار جنگی اش میدانند و به ظاهر امر توجه دارند،در مورد دنیا  نیز دچار چنین اشتباه محاسباتی ای می شوند و از باطن امر یعنی آخرت غافل هستند.وگرنه فرقی برای خدا ندارد که رومیان پیروز شوند یا ایرانیان... یا مثلا خداوند برای نشان دادن یا شرح موضوعی یا تشبیه امری،نظرمان را به طبیعت جلب میکند :آیه 39 سوره فصلت وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ ۚ إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۚ إِنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ و از آيات قدرت او آنكه تو زمين را خشك مى‌بينى. چون آب بر آن بفرستيم به جنبش آيد و گياه بروياند. آن كس كه آن را زنده مى‌كند زنده‌كننده مردگان است، كه او بر هر چيزى تواناست.   و خیلی موارد ریز دیگر در قرآن دیدم و شنیدم که الان حضور ذهن ندارم تا بیان شان کنم.شما میتونید برای نمونه های بیشتر به این سایت مراجعه کنید.
برای نمونه های بیشتر به این سایت مراجعه کنید
مطلبی که معرفی فرمودید بسیار راهگشاست. طبق آنچه اینجا گفته شده، برخی علما از جمله علامه طباطبایی تناسب آیات را الزامی نمی دانند و در این موضوع اختلاف نظر وجود داره. در مقابل، دلایل درون دینی بر این ارتباط وجود دارد. بنابراین باید این نکته را در نظر داشت که:
چه بسا بین برخی از آیات، ارتباط وجود داشته باشد، ولی ما موفق به فهم آن نشده باشیم.
در ادامه مقاله به انواع مختلف ارتباطات بین آیات به همراه ذکر مثال برای هر یک پرداخته شده.
جمع بندی پرسش:   چرا برخی آیات قرآن در ظاهر با آیات قبل و بعد خود تفاوت موضوع دارند؟ و این مسئله چگونه با انسجام معنایی آیات قرآن قابل جمع است؟ پاسخ : قرآن کریم از نظر بعد زیبایی شناختی در میان همه ی کتاب ها بی نظیر است. نحوه ی چینش حروف، تک واژه ها، عبارت‎ها و آیه ها با وزن و آهنگشان، بیش ترین نقش را در آفرینش این پدیده ی بی بدیل هنری ایفا کرده است. در میان انواع تناسبی که بین الفاظ و معانی قرآن برقرار است. تناسب بین سوره ها و تناسب بین برخی از مجموعه آیات یک سوره ـ که در مواقع مختلف نازل شده اند ـ مورد اختلاف دانشمندان قرآن شناس است. برخی به این قسم از تناسب قایل بوده و سخت از آن دفاع کرده اند تا جایی که یکی از مفسران، تفسیر خود را «نظم الدُّرَر فی تناسب الآیات و السور» نامیده است. در مقابل، عده ای نیز چنین تناسبی را ـ به ویژه بین سور قرآن ـ نپذیرفته اند. هر دو اندیشه بر مبانی چندی مبتنی است. آيات قرآن با يکديگر از نظر معنايي، مرتبط هستند. هر چند بخشي از آيات در سوره اي خاص يا در زماني خاص نازل شده، عبارات درون يک آيه يا آيات درون يک سوره يا تمامي سوره ها با يکديگر مرتبط و يک واحد بسيط را تشکيل مي دهند و داراي « غرض واحد » هستند. (1)توجه به اين نکته در تفسير آيات، مفاهيم و احکام نو و جديدي را به همراه مي آورد که گونه هاي آن چنين است:   1. ارتباط معنايي در درون آيه عبارات درون هر آيه به ويژه آيات طولاني که از چند جمله تشکيل شده، با يکديگر مرتبط و زمينه ساز معناي واحدي همانند حرمت عهد، و تأکيد بر رحمت الهي بر اهل تقوا هستند، مانند ارتباط ايمان، تقوا، حرمت شعائر الهي، حرمت ماه هاي حرام، حليّت شکار، تعاون بربرّو عدم تعاون بر اثم (2) اجزاي دروني آيات همچون ترتيب آيات در درون سوره ها، توقيفي است (3)و نمي توان آنها را مجزاي از يکديگر تفسير کرد، به ويژه بخش هاي پايان هر آيه که در تکميل معناي عبارات همان آيه آمده، مانند ( لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ * لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ‌ * لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ‌ ) .(4) در برخي از روايات به پيوند درون آيات اشاره شده، چنان که جابربن يزيد جعفي مي گويد: از حضرت باقر (عليه السلام) پرسش تفسيري نمودم و آن حضرت پاسخ مرا گفت، ولي من براي بار دوم پرسش کردم و حضرت به گونه ديگر پاسخ گفت و در ادامه، آن حضرت فرمود: إِنَّ الآيةَ يَکُونُ أَوَّلُهَا فِي شَيءٍ وَ أَوسَطُهَا فِي شَيءٍ وَ آخِرُها فِي شَيءٍ وَ هُوَ کَلَامٌ مُتَّصِلٌ؛ (5) آغاز يک آيه مطلبي را و ميانه آن مطلب ديگري را و پايان آن مطلب متفاوت ديگري را بيان مي کند، ولي تمامي اجزاي آن، کلام متصلي است.   2.ارتباط معنايي آيات در درون سوره هم چنان که عبارات و کلمات درون آيه با هم ارتباط و پيوند دارند، آيات يک سوره نيز که از سوره هاي ديگر مجزا شده، پيوستگي معنايي خاصّي با هم دارند. از جمله مفسّران معاصر که چنين اعتقادي دارد، علامه طباطبايي است. وي بر ارتباط معنايي آيات درون يک سوره، تأکيد فراوان دارد و بدين جهت، هر سوره را داراي غرض واحد مي داند که از ديگر سوره ها متمايز شده است. همو در تفسير نخستين سوره قرآن، به تمايز معاني سوره حمد با ديگر سوره ها اشاره مي کند و آن را يک واحد مستقلّ مي داند که لازم است معاني آيات آن را با توجه به آيات ديگر آن سوره تفسير کرد. ايشان مي گويد: هر طايفه از آيات قرآن که يک سوره به حساب آمده است، داراي نوعي وحدت تأليف است که در اجزاي سوره هاي ديگر چنين تأليفي نيست... و هر سوره براي غرض و بيان معناي خاصّي فرود آمده که بدون آن، تمام نمي شود. (6) علامه طباطبايي در تفسير هر يک از سوره ها، مواردي از ارتباط دسته هاي مختلف آيات را با يکديگر بيان مي کند، مانند سوره واقعه که نخست در آغاز سوره مردم را به سه دسته تقسيم مي کند: (7)« اصحاب الميمنه » ، « اصحاب المشئمه » و « السابقون » و در ادامه به بررسي حال هر يک از آنها مي پردازد و در آيات پاياني نيز، از سه گروه ديگر ياد و عاقبت هر يک از آنان را بيان مي کند.(8) بدون تأمّل در تمامي آيات سوره، نمي توان تقسيم گروه هاي سه گانه را بيان کرد. وي در ذيل آيه ي شريفه ي ( فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ‌ ) (9) به آيه ي پاياني آن سوره استناد مي کند که مي فرمايد: ( فَأَمَّا إِنْ کَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ‌ * فَرَوْحٌ وَ رَيْحَانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ‌ ) (10) و بيان مي کند که نمي توان گفت هر يک از متقين در « جنات نعيم » هستند؛ زيرا در آيه پاياني آمده است که هر يک از آنها در « جنت نعيم » مي باشند. علامه طبرسي و جمعي از مفسران معتقدند که جمع قرآن در زمان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) (11)صورت گرفته و ترتيب آيات آن توقيفي است. هر آيه اگر به تنهايي يا در جمع ديگر آيات نازل مي شد، جايگاه خاص داشت که از سوي وحي تعيين مي شد، مگر تنها اندکي از آنها. آية الله معرفت نيز بيان مي دارد که اشتمال هر سوره بر تعدادي از آيات يک امر توقيفي است. (12) آية الله خويي نسبت دادن جمع آيات قرآن کريم در درون سوره ها را به خلفا درست نمي داند و معتقد است جمع آيات در زمان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و به فرمان آن حضرت بوده است.(13) محقّقان ديگري نيز همين نظريّه را درست دانسته و بدان تأکيد کرده اند.(14) به نظر برخي از مفسّران، از جمله طبرسي، علاوه بر ارتباط آيات درون سوره ها، پايان هر سوره نيز با آغاز سوره بعدي مرتبط است و نمي توان در تفسير آيات هر سوره، از اين نکته غافل شد. او به مواردي از اين ارتباط اشاره مي کند  و اين بدان جهت است که چون قرآن مجموعه واحدي است، تمامي سوره ها، اعمّ از آغاز و پايان آنها، با آيات درون هر يک از سوره ها، مي تواند مرتبط با هم باشد. (15)   3. ارتباط موضوعي آيات سراسر قرآن نوعي ديگر از ارتباط که بين آيات قرآن وجود دارد، ارتباط موضوعي است که بين برخي از آيات پراکنده در سرتاسر قرآن وجود دارد و براي دريافت پيام کامل آنها لازم است تمامي آيات هر موضوع را در کنار هم تفسيرکرد و در اين راستا، توجه به ترتيب نزول آيات و حکمت نزول تدريجي آنها ضروري است. (16)در دوران معاصر، به اين گونه تفسير اهمّيّت خاصّي داده شده و مفسّر پرتلاشي چون آية الله مکارم به تدوين تفسير پيام قرآن پرداخته و در آغاز آن، فوايد تفسير موضوعي را متذکر شده است؛ آية الله سبحاني نيز منشور جاويد را تدوين کرده است. آية الله خويي معتقد است آيات قرآن ارتباط وثيقي با يکديگر دارند و هر جمله و عبارت از آيات قرآن گويا به منزله ي دانه هاي مرواريد در کنار هم هستند که موضوع واحدي، آنها را به هم مرتبط ساخته است. (17) بدين جهت، لازم است که هر گروه از آيات قرآن کريم، مانند آيات اخلاقي، اعتقادي، فقهي، علمي و ... در کنار هم و مرتبط با هم تفسير شوند؛ زيرا با يکديگر ارتباط مفهومي و محتوايي دارند.(18) افزون بر آن چه گذشت  گاهی ممکن است انسجام بین آیات باشد و ما متوجه آن نشویم؛ برخی از مفسران معتقدند عدم  انسجام و تناسب آیات  ضرورتی ندارد و خللی به انسجام و یک پارچگی سوره ها و کل قرآن نمی زند.(19)  نکته دیگر که در پاسخ باید مورد توجه قرار گیرد این است که ارتباط بین آیات قرآن اقسام و انواعی دارد ارتباط میان اجزای یک آیه؛ ارتباط میان آیات یک سوره با ابتدای آن؛ ارتباط میان آیات مجاور در یک سوره؛ ارتباط بین آیات غیرمجاور در یک سوره؛ ارتباط میان ابتدای یک سوره با انتهای سوره ی قبل؛ ارتباط بین بخشی از یک سوره با ابتدای سوره ی بعد؛ و.... و باید بررسی شود که منظور کدام نوع و قسم ارتباط منظور و مد نظر می باشد.(20) پی نوشت ها :
  1. ر.ک: علامه محمد حسین طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن ،قم انتشارات اسلامی، ج10، ص 136،
  2.  علامه طبرسی،  ‏ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، مجمع البيان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ قج2، ص 237،
  3. مائده / 2.
  4. محمد هادی معرفت، تاريخ قرآن، قم، انتشارات التمهید،  ص 76.
  5. بقره، / 183، 185 و 186.
  6. علامه محمد تقی مجلسی،بحار الانوار، بیروت، داراحیاء لتراث العربی، ج89، ص 95.
  7. الميزان في تفسير القرآن، همان، ص 16 .
  8. همان، ج19، ص 115.
  9. همان، ص 131.
  10. واقعه، / 12 .
  11. الميزان في تفسير القرآن، همان،ج19، ص 121.
  12. مجمع البيان،همان، ج1، ص 84 .
  13. الميزان في تفسير القرآن، همان، ج5، ص 168 .
  14. تاريخ قرآن، همان ،ص 76.
  15. سیدابوالقاسم خویی، البيان في تفسير القرآن، تهران،  نشر دار الثقلین،ص 257
  16. مجمع البيان،همان، ج8، ص 624- 681
  17. آیت الله مکارم شیرازی، پيام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج1، ص 22.
  18. البيان في تفسير القرآن، همان، ص 93.
  19. الميزان في تفسير القرآن، همان، ج 6، ص 150.
  20. ر.ك: عباس همامي، چهره‌ي زيباي قرآن، اصفهان، انتشارات بصائر، 1375ش، ص 43 ـ 47.
 
موضوع قفل شده است