جمع بندی حد و حدود لباس پوشیدن برای مردان در اسلام

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

می خواستم بدونم اسلام برای لباس پوشیدن مردان چه حدودی را گذاشته است؟

با سلام و درود در ادامه و در قالب روایات، به برخی از معیارهای مربوط به لباس پوشیدن اشاره می شود.   آراسته و زیبا پوشیدن قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع:‏ «إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ يُحِبُّ أَنْ يَرَى أَثَرَ النِّعْمَةِ عَلَى عَبْدِهِ» امام علی (علیه السلام) می فرمایند: خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد، و دوست دارد آثار نعمت هایش را در بنده اش ببیند.[یعنی اگر بنده ای تمکن مالی برای خرید لباس نو دارد، این کار را بکند و با وجود تمکن مالی، لباس کهنه که زیبنده نیست نپوشد](الكافي، ج ‏6، ص 438)   «إنّكُم قادِمُونَ عَلَى إخوانِكُم، فَأصلِحُوا رِحالَكُم، وَ أصلِحُوا لِباسَكُم حَتّى تَكُونُوا كَأنّكُم شامَةٌ فِى‏ النّاس‏ِ؛ فَإنّ اللّهَ لا يُحِبُّ الفُحشَ و لَا التّفَحُشَ» پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: برای حضور در میان برادران دینی، لباستان را آراسته و لوازم خود را به اصلاح آرید، به گونه ای که در میان مردم مانند خالی، نموار و برجسته باشید؛ زیرا خدا زشتی و زشت نمایی را دوست ندارد.(رياض الصالحين من كلام سيد المرسلين، ص 223)  

رنگ لباس در «حلیة المتقین» آمده: بهترین رنگ ‌ها در جامه، سفید است و بعد از آن زرد و بعد از آن سبز و بعد از آن سرخ نیمرنگ (صورتی) و کبود و عدسی. مکروه است سرخ تیره، خصوصاً در نماز. و پوشیدن جامه سیاه در همه حال کراهت شدید دارد مگر در عمامه و عبا و موزه (کفش).(حلیة المتقین، ص 14)   رنگ سفید «الْبَسُوا الْبَيَاضَ فَإِنَّهُ أَطْيَبُ وَ أَطْهَرُ وَ كَفِّنُوا فِيهِ مَوْتَاكُم‏»؛ حضرت رسول (صلی الله عليه و آله) می فرمایند: لباس سفيد بپوشيد كه نيكوترين و پاكيزه‌ ترين رنگ‌ هاست؛ و مردگان خود را با لباس سفيد کفن كنيد.(الكافي، ج ‏6، ص 445)   رنگ مشکی «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَكْرَهُ السَّوَادَ إِلَّا فِي ثَلَاثٍ الْخُفِّ وَ الْعِمَامَةِ وَ الْكِسَاءِ»؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) کراهت داشتن لباس سیاه بپوشند، الا در سه مورد: کفش و عمامه و قبا.(الكافي، ج ‏6، ص 449، ح 1)  

موارد پرهیزی   لباس شهرت عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُبْغِضُ شُهْرَةَ اللِّبَاسِ» امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: لباس شهرت پوشیدن، مبغوض خداوند تبارک و تعالی است.(الكافي، ج ‏6، ص 445)   «أنَّ النَّبيَ ـ صلّى اللّه عليه و سلّم ـ نَهى عَنِ الشُّهرَتَينِ. فَقيلَ يا رَسُولَ اللّه وَ ما الشُّهرتان؟ قالَ: رِقَّةُ الثّيابِ وَ غِلظِها وَ لينُها وَ خُشُونَتُها وَ طُولُها وَ قَصرُها وَ لَكن سَداد فيما بَينَ ذَلِكَ وَ اقتِصاد» رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از انگشت نما شدن در هر دو سو (افراط و تفریط) نهی کرده اند: افراط در نازکی، نرمی و بلندی لباس با تفریط در ضخامت، زبری و کوتاهی آن.(بیهقی، شعب الإيمان، ج ‏5، ص 169) نکته: لباس شهرت، اعم از لباس و کفش و کلاه و... است. لباس شهرت، پوششی است که معمولی و متعارف نیست و در شأن فرد نبوده و در نظر عموم، جلب توجه کرده و انگشت نما باشد.   باز گذاشتن دکمه لباس «وَ أَمَّا الَّتِي مِنْ أَخْلَاقِ قَوْمِ لُوطٍ ... وَ حَلُّ الْأَزْرَارِ مِنَ الْقَبَاءِ وَ الْقَمِيص‏» از جمله خصوصیات اخلاقی قوم لوط، باز گذاشتن دکمه پیراهن و قبا بوده است.(خصال، ج 1، ص 331)   پوشیدن لباس زنانه عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَزْجُرُ الرَّجُلَ‏ يَتَشَبَّهُ‏ بِالنِّسَاءِ وَ يَنْهَى الْمَرْأَةَ أَنْ تَتَشَبَّهَ بِالرِّجَالِ فِي لِبَاسِهَا» امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مردان را از پوشیدن لباس زنان، و زنان را از پوشیدن لباس مردان نهی کرده است.(مکارم الاخلاق، ص 118)   لباس تنگ و چسبان «لَا تُصَلِّ فِيمَا شَفَّ أَوْ صَفَّ يَعْنِي الثَّوْبَ‏ الْمُصَقَّل‏» در لباس نازک و مصقّل، نماز نخوانید.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج ‏2، ص 214) لباس مصقّل، لباسی است که به جهت تنگ بودن، حجم بدن را نشان می دهد.(مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج ‏15، ص 319)   «وَ قَالَ الْحُسَيْنُ ع ابْغُوا لِي ثَوْباً لَا يُرْغَبُ فِيهِ أَجْعَلْهُ تَحْتَ ثِيَابِي لِئَلَّا أُجَرَّدَ مِنْهُ فَأُتِيَ بِتُبَّانٍ فَقَالَ لَا ذَاكَ لِبَاسُ‏ مَنْ‏ ضُرِبَتْ‏ عَلَيْهِ الذِّلَّةُ» راوی می گوید، روز عاشورا امام حسین (علیه السلام) فرمودند برای من لباسی بیاورید که بی ارزش باشد تا کسی در آن رغبت نکند، تا من زیر لباس های خود بپوشم و بدنم برهنه نماند. لباس تنگ و کوچکی برای ایشان آوردند، فرمودند: این لباس را نمی خواهم، زیرا لباس ذلت است.(اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه عقیقی بخشایشی، ص 149)  

اسراف در استفاده از لباس   «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع يَكُونُ لِلْمُؤْمِنِ عَشَرَةُ أَقْمِصَةٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ عِشْرُونَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ ثَلَاثُونَ قَالَ نَعَمْ لَيْسَ هَذَا مِنَ السَّرَفِ إِنَّمَا السَّرَفُ أَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِكَ ثَوْبَ بِذْلَتِك‏» راوی می گوید به امام صادق (علیه السلام) گفتم آیا یک مؤمن می تواند دَه لباس داشته باشد؟ امام فرمودند: بله. گفتم بیست لباس؟ فرمودند بله. گفتم سی لباس؟ فرمودند بله، این اسراف نیست؛ اسراف آن است که لباس نگاه داشتنی را در جاهای کثیف بپوشی. [مثلا لباس میهمانی و مجلسی را در خانه و یا برای کار پوشیدن](الکافی، ج 6، 441، ح 4)   «وَ عَنْهُ ع قَالَ: إِنَّمَا السَّرَفُ أَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِكَ ثَوْبَ‏ بِذْلَتِكَ» از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که اسراف عبارت از آن است كه لباس نو (و آبرومندانه) را در جايى بپوشی كه بايد لباس فرسوده (و لباس كار) پوشيد.(مكارم الأخلاق، ص 103)   عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «أَدْنَى الْإِسْرَافِ هِرَاقَةُ فَضْلِ الْإِنَاءِ وَ ابْتِذَالُ ثَوْبِ‏ الصَّوْنِ‏ وَ إِلْقَاءُ النَّوَى» كسى كه ماندۀ ظرف آب را بر زمين بريزد، و لباس نو خود را به هنگام كار بپوشد و يا دانۀ خرما را به دور اندازد، ساده ‌ترين نوع اسراف را مرتكب شده است.(الكافي، ج ‏6، ص 460، ح 1)   «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا أَدْنَى مَا يَجِي‏ءُ مِنَ الْإِسْرَافِ قَالَ ابْتِذَالُكَ ثَوْبَ صَوْنِك‏» از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم حداقل و ساده ترین نوع اسراف چیست؟ فرمود: آن که لباس نو خود را به هنگام کار بپوشی.(همان، ح 2)  

مطالعه بیشتر: کلینی، «الکافی»، ج 6، كِتَابُ الزِّيِّ وَ التَّجَمُّلِ وَ الْمُرُوءَة، باب اللباس، ص 441 به بعد. آیت الله جوادی آملی، «مفاتیح الحیاة»، فصل 7، ص 155 تا 164 علامه مجلسی(ره)، «حلیة المتقین»، باب اول، ص 15 تا 27 در دوازده فصل علامه طباطبایی(ره)، «سنن النبی(ص)»، باب پنجم: در لباس و متعلقات آن  

جمع بندی   پرسش: من مدتی است وسواس لباس پوشیدن گرفتم که نکند لباسی که می پوشم نامناسب باشد. می خواستم بدانم اسلام برای لباس پوشیدن مردان چه حدودی را گذاشته است؟     پاسخ: در ادامه و در قالب روایات، به برخی از معیارهای مربوط به لباس پوشیدن اشاره می شود. آراسته و زیبا پوشیدن قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) :‏ «إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ يُحِبُّ أَنْ يَرَى أَثَرَ النِّعْمَةِ عَلَى عَبْدِهِ»؛ امام علی (علیه السلام) می فرمایند: خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد، و دوست دارد آثار نعمت هایش را در بنده اش ببیند.[یعنی اگر بنده ای تمکن مالی برای خرید لباس نو دارد، این کار را بکند و با وجود تمکن مالی، لباس کهنه که زیبنده نیست نپوشد](1) «إنّكُم قادِمُونَ عَلَى إخوانِكُم، فَأصلِحُوا رِحالَكُم، وَ أصلِحُوا لِباسَكُم حَتّى تَكُونُوا كَأنّكُم شامَةٌ فِى‏ النّاس‏ِ؛ فَإنّ اللّهَ لا يُحِبُّ الفُحشَ و لَا التّفَحُشَ»؛ پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: برای حضور در میان برادران دینی، لباستان را آراسته و لوازم خود را به اصلاح آرید، به گونه ای که در میان مردم مانند خالی، نموار و برجسته باشید؛ زیرا خدا زشتی و زشت نمایی را دوست ندارد.(2)   رنگ لباس در «حلیة المتقین» آمده: بهترین رنگ ‌ها در جامه، سفید است و بعد از آن زرد و بعد از آن سبز و بعد از آن سرخ نیمرنگ (صورتی) و کبود و عدسی. مکروه است سرخ تیره، خصوصاً در نماز. و پوشیدن جامه سیاه در همه حال کراهت شدید دارد مگر در عمامه و عبا و موزه (کفش).(3) رنگ سفید «الْبَسُوا الْبَيَاضَ فَإِنَّهُ أَطْيَبُ وَ أَطْهَرُ وَ كَفِّنُوا فِيهِ مَوْتَاكُم‏»؛ حضرت رسول (صلی الله عليه و آله) می فرمایند: لباس سفيد بپوشيد كه نيكوترين و پاكيزه‌ ترين رنگ‌ هاست؛ و مردگان خود را با لباس سفيد کفن كنيد.(4) رنگ مشکی «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) يَكْرَهُ السَّوَادَ إِلَّا فِي ثَلَاثٍ الْخُفِّ وَ الْعِمَامَةِ وَ الْكِسَاءِ»؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) کراهت داشتن لباس سیاه بپوشند، الا در سه مورد: کفش و عمامه و قبا.(5)   موارد پرهیزی لباس شهرت عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُبْغِضُ شُهْرَةَ اللِّبَاسِ»؛ امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: لباس شهرت پوشیدن، مبغوض خداوند تبارک و تعالی است.(6) «أنَّ النَّبيَ ـ صلّى اللّه عليه و سلّم ـ نَهى عَنِ الشُّهرَتَينِ. فَقيلَ يا رَسُولَ اللّه وَ ما الشُّهرتان؟ قالَ: رِقَّةُ الثّيابِ وَ غِلظِها وَ لينُها وَ خُشُونَتُها وَ طُولُها وَ قَصرُها وَ لَكن سَداد فيما بَينَ ذَلِكَ وَ اقتِصاد» رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از انگشت نما شدن در هر دو سو (افراط و تفریط) نهی کرده اند: افراط در نازکی، نرمی و بلندی لباس با تفریط در ضخامت، زبری و کوتاهی آن.(7) نکته: لباس شهرت، اعم از لباس و کفش و کلاه و... است. لباس شهرت، پوششی است که معمولی و متعارف نیست و در شأن فرد نبوده و در نظر عموم، جلب توجه کرده و انگشت نما باشد. باز گذاشتن دکمه لباس «وَ أَمَّا الَّتِي مِنْ أَخْلَاقِ قَوْمِ لُوطٍ ... وَ حَلُّ الْأَزْرَارِ مِنَ الْقَبَاءِ وَ الْقَمِيص‏»؛ از جمله خصوصیات اخلاقی قوم لوط، باز گذاشتن دکمه پیراهن و قبا بوده است.(8) پوشیدن لباس زنانه عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) قَالَ: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) يَزْجُرُ الرَّجُلَ‏ يَتَشَبَّهُ‏ بِالنِّسَاءِ وَ يَنْهَى الْمَرْأَةَ أَنْ تَتَشَبَّهَ بِالرِّجَالِ فِي لِبَاسِهَا»؛ امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مردان را از پوشیدن لباس زنان، و زنان را از پوشیدن لباس مردان نهی کرده است.(9) لباس تنگ و چسبان «لَا تُصَلِّ فِيمَا شَفَّ أَوْ صَفَّ يَعْنِي الثَّوْبَ‏ الْمُصَقَّل‏»؛ در لباس نازک و مصقّل، نماز نخوانید.(10) لباس مصقّل، لباسی است که به جهت تنگ بودن، حجم بدن را نشان می دهد.(11) «وَ قَالَ الْحُسَيْنُ (علیه السلام) ابْغُوا لِي ثَوْباً لَا يُرْغَبُ فِيهِ أَجْعَلْهُ تَحْتَ ثِيَابِي لِئَلَّا أُجَرَّدَ مِنْهُ فَأُتِيَ بِتُبَّانٍ فَقَالَ لَا ذَاكَ لِبَاسُ‏ مَنْ‏ ضُرِبَتْ‏ عَلَيْهِ الذِّلَّةُ»؛ راوی می گوید، روز عاشورا امام حسین (علیه السلام) فرمودند برای من لباسی بیاورید که بی ارزش باشد تا کسی در آن رغبت نکند، تا من زیر لباس های خود بپوشم و بدنم برهنه نماند. لباس تنگ و کوچکی برای ایشان آوردند، فرمودند: این لباس را نمی خواهم، زیرا لباس ذلت است.(12) اسراف در استفاده از لباس «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) يَكُونُ لِلْمُؤْمِنِ عَشَرَةُ أَقْمِصَةٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ عِشْرُونَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ ثَلَاثُونَ قَالَ نَعَمْ لَيْسَ هَذَا مِنَ السَّرَفِ إِنَّمَا السَّرَفُ أَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِكَ ثَوْبَ بِذْلَتِك‏»؛ راوی می گوید به امام صادق (علیه السلام) گفتم آیا یک مؤمن می تواند دَه لباس داشته باشد؟ امام فرمودند: بله. گفتم بیست لباس؟ فرمودند بله. گفتم سی لباس؟ فرمودند بله، این اسراف نیست؛ اسراف آن است که لباس نگاه داشتنی را در جاهای کثیف بپوشی. [مثلا لباس میهمانی و مجلسی را در خانه و یا برای کار پوشیدن](13) «وَ عَنْهُ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّمَا السَّرَفُ أَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِكَ ثَوْبَ‏ بِذْلَتِكَ»؛ از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که اسراف عبارت از آن است كه لباس نو (و آبرومندانه) را در جايى بپوشی كه بايد لباس فرسوده (و لباس كار) پوشيد.(14) عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: «أَدْنَى الْإِسْرَافِ هِرَاقَةُ فَضْلِ الْإِنَاءِ وَ ابْتِذَالُ ثَوْبِ‏ الصَّوْنِ‏ وَ إِلْقَاءُ النَّوَى»؛ كسى كه ماندۀ ظرف آب را بر زمين بريزد، و لباس نو خود را به هنگام كار بپوشد و يا دانۀ خرما را به دور اندازد، ساده ‌ترين نوع اسراف را مرتكب شده است.(15) «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) مَا أَدْنَى مَا يَجِي‏ءُ مِنَ الْإِسْرَافِ قَالَ ابْتِذَالُكَ ثَوْبَ صَوْنِك‏»؛ از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم حداقل و ساده ترین نوع اسراف چیست؟ فرمود: آن که لباس نو خود را به هنگام کار بپوشی.(16) مطالعه بیشتر: کلینی، الکافی، ج 6، كِتَابُ الزِّيِّ وَ التَّجَمُّلِ وَ الْمُرُوءَة، باب اللباس، ص 441 به بعد. آیت الله جوادی آملی، «مفاتیح الحیاة»، فصل 7، ص 155 تا 164. علامه مجلسی(ره)، «حلیة المتقین»، باب اول، ص 15 تا 27 در دوازده فصل. علامه طباطبایی(ره)، «سنن النبی(ص)»، باب پنجم: در لباس و متعلقات آن.   پی نوشت ها: 1. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏6، ص 438. 2. نووى، رياض الصالحين من كلام سيد المرسلين‏، ناشر: دار الوفاء ـ بيروت، 1428 ه.ق، چاپ هفتم، ص 223. 3. مجلسى، حلية المتقين‏، ناشر: لقمان‏ ـ قم، 1369 ه.ش، چاپ دوم، ص 14. 4. الكافي، پیشین، ج ‏6، ص 445. 5. همان، ج ‏6، ص 449، ح 1. 6. همان، ج ‏6، ص 445. 7. بيهقى، شعب الإيمان‏، محقق: زغلول، ناشر: دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون‏ ـ بيروت، 1421 ه.ق، چاپ اول، ج ‏5، ص 169. 8. ابن بابويه، محمد بن على‏، الخصال‏، محقق/مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين‏ ـ قم‏، 1362 ش‏، چاپ: اول‏، ج 1، ص 331. 9. طبرسى، مكارم الأخلاق‏، ناشر: الشريف الرضي‏ ـ قم، 1370 ه.ش، چاپ چهارم، ص 118. 10. طوسی، تهذيب الأحكام، محقق/مصحح: خرسان، ناشر: دار الكتب الإسلاميه‏ ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم‏، ج ‏2، ص 214. 11. مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول‏، محقق/مصحح: رسولى محلاتى، ناشر: دار الكتب الإسلامية ـ تهران‏، 1404 ق‏، ج ‏15، ص 319. 12. سید بن طاووس، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه: عقیقی بخشایشی، ناشر: دفتر نشر نوید اسلام ـ قم، 1381 ش، چاپ نهم، ص 149. 13. الکافی، پیشین، ج 6، ص 441، ح 4. 14. مكارم الأخلاق، پیشین، ص 103. 15. الكافي، پیشین، ج ‏6، ص 460، ح 1. 16. همان، ح 2.