جمع بندی اختلاف امام حسن (ع) با امام حسین (ع) در ماجرای صلح با معاویه

با سلام و احترام جریان صلح امام حسن علیه السلام با معاویه یکی از حساسترین وقایع تاریخی بعد از شهادت حضرت علی علیه السلام است. منابع اهل سنت معمولا خواستند جهت دار به این موضوع نگاه کنند. از آنجا که آنان معاویه را خال المومنین میخوانند و حکومت او را هم به عنوان یکی از جانشینان پیامبر میپذیرند، سعی میکنند امام حسن علیه السلام را پیش قدم در صلح معرفی نموده و امام حسین را مخالف صلح بدانند. به نوعی از امام حسن چهره ای صلح طلب و از امام حسین چهره ای جنگ طلب معرفی نمایند خصوصا که امام حسین در کربلا با امویان به نبرد پرداخت. در این بین برخی از منابع تاریخی به این موضع اشاره کردند که معرفی میشود. تاریخ طبری  طبری درباره صلح امام حسن علیه السلام با معاویه نقل کرده است که امام حسن علیه السلام به معاویه نامه نوشت از او امان خواست. همچنین این خبر را به امام حسین علیه السلام و عبدالله جعفر رساند وقتی امام حسین علیه السلام متوجه نامه صلح برادرش با معاویه شد فرمود با صلح خود کار معاویه را تایید و عملکرد حضرت علی علیه السلام را تکذیب میکنی، امام حسن علیه السلام خطاب به برادر گفت خاموش باش که من بهتر از تو میدانم چه کنم. (1) در گزارش دیگری از ابن عساکر دمشقی چنین آمده است که امام حسن علیه السلام خطاب به برادرش گفت قصد دارم خلافت را به معاویه واگذار کنم و خود به مدینه روم ... امام حسین علیه السلام در حالی عصبانی شد خطاب به برادر گفت با این کار پدرت را تکذیب کردی و معاویه را تایید نمودی امام حسن علیه السلام گفت هر چه من گفتم تو با آن مخالفت کردی به خدا میخواهم تو را در خانه ای محبوس کرده و در آن را با گل ببندم امام حسین علیه السلام چون عصبانی شدن برادرش را دید به آرامی گفت تو فرزند ارشد علی علیه السلام هستی هر چه خواهی انجام بده. پی نوشت: 1. تاریخ طبری، ج 5 ص 160  2. ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج 13 ص 267      

ابن اثیر در الکامل که معمولا مطالب خود را از طبری نقل میکند به نوعی همان قول طبری را بیان کرده است. (1) مستوفی در تاریخ گزیده امام حسین علیه السلام را مخالف صلح برادر با معاویه قلمداد نموده که حاضر به بیعت با معاویه نبود اما امام حسن علیه السلام او را به بیعت با معاویه مجبور نمود و امام حسین علیه السلام قبول کرد. (2) ابن خلدون مینویسد امام حسین و عبدالله بن جعفر برادرش را به خاطر صلح با معاویه ملامت کردند. (3) پی نوشت: 1. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 3 ص 405 2.. تاریخ گزیده، ص‏198،به اهتمام عبدالحسین نوائی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1362. 3. تاریخ ابن خلدون، ج 2 ص 648  

با سلام و احترام در پاسخ به این سوال جوابهایی ارائه شده است که به بخشی از ان اشاره میشود. 1. اگر بخواهیم به شبهه اختلاف امام حسین (علیه السلام) با صلح امام حسن (علیه السلام) پاسخ دهیم به این نکته میتوان اشاره نمود که اگر امام حسین مخالف صلح بود باید در آن ده سالی که امامت شیعیان را به عهده داشت و همزمان با حکومت معاویه بود پیمان صلح را نقض میکرد و با آن به مخالفت بر میخواست در حالی که امام حسین علیه السلام به پیمان صلح برادرش امام حسن علیه السلام پایبند بود و مخالفتی در ان برهه زمانی با آن نداشت این بهترین دلیل بر رد مخالفت حضرت است. 2. در نامه ای که معاویه به امام حسین علیه السلام در سال 56 قمری نوشته است آن حضرت را به متهم به نقض عهد میکند و از حضرت میخواهد به ولایتعهدی یزید تن دهد که امام در پاسخ میگوید ما ارید حربا لک و لا خلافا علیک نه خواهان جنگم و نه خواهان مخالفت با تو(1) 3. برخی از شیعیان به نزد امام حسن علیه السلام امده و خطاب به ایشان گفتند مذل المومنین حضرت فرمود من شما را ذلیل نکردم بلکه برای حفظ جان شما صلح را پذیرفتم انها خدمت امام حسین رسیده و سخنان امام حسن را برای ایشان بازگو کردند امام حسین فرمود برادرم درست میگوید تا زمانی که معاویه زنده است پلاس خانه خود باشید یعنی نباید دست به تحرکات سیاسی زد. (2) 4. امام حسین علیه السلام پس از پیمان صلح برادرش با معاویه همراه او به مدینه بازگشت. 5. در زمان حیت شریف دو امام مخالفتی از جانب امام حسین با برادرش در مسائل مختلف سیاسی یااجتماعی شاهد نیستیم و شیعه عقلا به این امر معتقد است که در دوره امامت هر امامی، امام بعدی در همه امور تابع امام قبل است و مخالفتی با او ندارد بلکه در امور از او تبعیت میکند..  6. ضمنا باید سلسله سند این گزارش که اصل آن برای اولین بار از طبری گفته شده است بررسی گردد تا مشخص گردد در علم رجال،راویان این گزارشها توثیق شدند یا تضعیف    پی نوشت: 1. بلاذری، انساب الاشراف، ج، 5، ص، 120 2. بلاذری انساب الاشراف، ج 1 ص 150؛ دینوری، اخبار الطوال، ص 221؛ ابن قتیبه، الامامه والسیاسه، ج 1 ص 187

جمع بندی پرسش: آیا امام حسین (علیه السلام) مخالف صلح امام حسن (علیه السلام) بود؟ این اختلاف در منابع اولیه تاریخی چگونه منعکس شده است؟ پاسخ این شبهه چیست؟ پاسخ: جریان صلح امام حسن (علیه السلام) با معاویه یکی از حساسترین وقایع تاریخی بعد از شهادت حضرت علی (علیه السلام) است. منابع اهل سنت معمولا جهت دار به این موضوع نگاه کردند. از آنجا که آنان معاویه را خال المومنین میخوانند و حکومت او را هم به عنوان یکی از جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله) می­پذیرند، سعی می­کنند امام حسن (علیه السلام) را پیش قدم در صلح معرفی نموده و امام حسین (علیه السلام) را مخالف صلح بدانند. به نوعی از امام حسن (علیه السلام) چهره­ ای صلح طلب و از امام حسین (علیه السلام) چهره ای جنگ طلب معرفی نمایند. خصوصا که امام حسین (علیه السلام) در کربلا با امویان به نبرد پرداخت. در این بین، برخی از منابع تاریخی به این موضوع اشاره کردند که معرفی می­شود. طبری درباره صلح امام حسن (علیه السلام) با معاویه نقل کرده است که امام حسن (علیه السلام) به معاویه نامه نوشت از او امان خواست. همچنین این خبر را به امام حسین (علیه السلام) و عبدالله جعفر رساند وقتی امام حسین (علیه السلام) متوجه نامه صلح برادرش با معاویه شد فرمود: با صلح خود کار معاویه را تایید و عملکرد حضرت علی (علیه السلام) را تکذیب میکنی، امام حسن (علیه السلام) خطاب به برادر گفت خاموش باش که من بهتر از تو میدانم چه کنم. (1) در گزارش دیگری از ابن عساکر دمشقی چنین آمده است که امام حسن (علیه السلام) خطاب به برادرش گفت قصد دارم خلافت را به معاویه واگذار کنم و خود به مدینه روم ... امام حسین (علیه السلام) در حالی که عصبانی شد خطاب به برادر گفت با این کار پدرت را تکذیب کردی و معاویه را تایید نمودی. امام حسن (علیه السلام) گفت هر چه من گفتم تو با آن مخالف کردی به خدا میخواهم تو را در خانه ای محبوس کرده و درِ آن را با گِل ببندم امام حسین (علیه السلام) چون عصبانی شدن برادرش را دید به آرامی گفت تو فرزند ارشد علی (علیه السلام) هستی هر چه خواهی انجام بده.(2) ابن اثیر در الکامل که معمولا مطالب خود را از طبری نقل میکند به نوعی همان قول طبری را بیان کرده است. (3) مستوفی در تاریخ گزیده امام حسین (علیه السلام) را مخالف صلح برادر با معاویه قلمداد نموده که حاضر به بیعت با معاویه نبود. اما امام حسن (علیه السلام) او را به بیعت با معاویه مجبور نمود و امام حسین (علیه السلام) قبول کرد. (4) ابن خلدون مینویسد امام حسین (علیه السلام) و عبدالله بن جعفر برادرش را به خاطر صلح با معاویه ملامت کردند. (5) پاسخ به شبهه 1.اگر بخواهیم به شبهه اختلاف امام حسین (علیه السلام) با صلح امام حسن (علیه السلام) پاسخ دهیم به این نکته میتوان اشاره نمود که اگر امام حسین (علیه السلام) مخالف صلح بود باید در آن ده سالی که امامت شیعیان را به عهده داشت و همزمان با حکومت معاویه بود پیمان صلح را نقض میکرد و با آن به مخالفت بر میخواست در حالی که امام حسین (علیه السلام) به پیمان صلح برادرش امام حسن (علیه السلام) پایبند بود و مخالفتی در آن برهه زمانی با آن نداشت این بهترین دلیل بر رد مخالفت حضرت است. 2. در نامه ای که معاویه به امام حسین (علیه السلام) در سال 56 قمری نوشته است آن حضرت را متهم به نقض عهد میکند و از حضرت میخواهد به ولایتعهدی یزید تن دهد که امام در پاسخ میگوید: «ما ارید حربا لک و لا خلافا علیک» نه خواهان جنگم و نه خواهان مخالفت با تو(6)  یعنی به مفاد صلح پایبندم. 3. برخی از شیعیان به نزد امام حسن (علیه السلام) آمده و خطاب به ایشان گفتند: مذل المومنین حضرت فرمود: من شما را ذلیل نکردم بلکه برای حفظ جان شما صلح را پذیرفتم آنها خدمت امام حسین (علیه السلام) رسیده و سخنان امام حسن(علیه السلام) را برای ایشان بازگو کردند امام حسین (علیه السلام) فرمود برادرم درست میگوید تا زمانی که معاویه زنده است پلاس خانه خود باشید یعنی نباید دست به تحرکات سیاسی زد. (7) 4. امام حسین (علیه السلام) پس از پیمان صلح برادرش با معاویه همراه او به مدینه بازگشت. 5. در زمان حیات شریف دو امام مخالفتی از جانب امام حسین (علیه السلام) با برادرش در مسائل مختلف سیاسی یا اجتماعی شاهد نیستیم و شیعه عقلاً به این امر معتقد است که در دوره امامت هر امامی، امام بعدی در همه امور تابع امام قبل است و مخالفتی با او ندارد بلکه در امور از او تبعیت میکند. 6. ضمنا باید سلسله سند این گزارش که اصل آن برای اولین بار از طبری گفته شده است بررسی گردد تا مشخص گردد در علم رجال،راویان این گزارشها توثیق شدند یا تضعیف     پی نوشت: 1. تاریخ طبری، دارالتراث، 1387ق، بیروت، ج 5 ص 160 2. ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، دارالفکر، 1415ق، بیروت، ج 13 ص 267 3. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، دارصادر، 1385ق، بیروت، ج 3 ص 405 4. تاریخ گزیده، ص‏198،به اهتمام عبدالحسین نوائی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1362. 5.تاریخ ابن خلدون، دارالفکر، 1408ق، بیروت، ج 2 ص 648 6.بلاذری، انساب الاشراف، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1394ق، بیروت، ج 5، ص، 120 7. بلاذری انساب الاشراف، ج 1 ص 150؛ دینوری، اخبار الطوال، الرضی، 1368ش، قم، ص 221-222؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، دارالاضواء، 1410ق، بیروت، ج 1 ص 187