جمع بندی چرا به حضرت حمزه ، سیدالشهداء می گفتند؟

با سلام و احترام

برای اولین بار در جنگ احد پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از شهادت حمزه در این جنگ لقب سیدالشهدا را بر وی گذاشت.
­بعد از شهادت حمزه در جنگ احد وقتی پیامبر به بالین او آمد بسیار گریست. پس از آمن فرمود مژده دهید که هم ­اکنون جبرئیل به من خبر داد که در آسمان­های هفت­گانه نوشته­ اند که حمزه شیرخدا و شیر رسول خداست.[1] مرحوم مجلسی در بحارالانوار از شیخ طوسی نقل می­کند: پس از آن­که ندای لاسیف إلا ذوالفقار و … در فضا پیچید، صدای دیگری نیز به گوش رسید که می­گفت: هرگاه خواستید بر کشته­ای گریه کنید، بر وفادار برادر وفادار ﴿یعنی حمزه برادر ابوطالب﴾ گریه کنید.[2]
لقبی را که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از سوی خداوند به حمزه سیدالشهدا داد از بزرگ­ترین افتخارات ثبت شده در تاریخ است. آری پاداش شجاعت و جوانمردی حمزه رسیدن به مقام اسداللهی بود، لقبی که تنها به او اختصاص پیدا کرد؛ شیرخدا و شیر رسول خدا.
پس از پایان جنگ، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشغول نماز و دفن شهدا شد. پیامبر( صلی الله علیه و آله) پس از خواندن نماز بر حمزه در کنار آن بزرگوار شروع به گریه کرد، در حالی که می­فرمود: ای عموجان، ای حمزه، ای شیرخدا و شیر رسول خدا، ای انجام دهنده کارهای خیر و ای برطرف کننده سختی­ها و مشکلات و ای حمایت کننده از رسول خدا.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) حمزه را در هر نمازی که بر شهدا می­خواند شریک می­نمود، به گونه­ای که نمازهای اقامه شده بر عمویش، به هفتاد و دو نماز یا بیشتر رسید.[3]
پیامبر در کنار شهدا آرزو کرد ای کاش با شهیدان احد به شهادت می­رسید.

پی نوشت؟
1.سیره ابن هشام، ج 3، ص 102 و بلاذری، انساب الاشراف، ج 4، ص 381.
2.علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 20، ص 72
3. سیره ابن هشام، ج 2، ص 98

اما اینکه در مورد حضرت حمزه (علیه السلام) آیه ای در قران نازل شده باشد دو آیه را ذکر کرده اند.
آیه اول 23 سوره احزاب است.

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ

در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند؛ بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند؛ و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند.

مرحوم اربلی در کشف الغمه نقل میکند که حضرت علی( علیه السلام) روزی بر فراز منبر بود از ایشان تفسیر آیه فوق سوال شد و امام فرمود:

اللَّهُمَّ غَفْراً هَذِهِ الْآيَةُ نَزَلَتْ فِيَّ وَ فِي عَمِّي حَمْزَةَ وَ فِي ابْنِ عَمِّي عُبَيْدَةَ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَأَمَّا عُبَيْدَةُ فَقَضَى نَحْبَهُ شَهِيداً يَوْمَ بَدْرٍ وَ أَمَّا عَمِّي‏ حَمْزَةُ فَإِنَّهُ قَضَى نَحْبَهُ شَهِيداً يَوْمَ أُحُدٍ وَ أَمَّا أَنَا فَأَنْتَظِرُ أَشْقَاهَا يَخْضِبُ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى لِحْيَتِهِ وَ رَأْسِهِ عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَيَّ حَبِيبِي أَبُو الْقَاسِمِ صلی الله علیه و آله
حضرت علی علیه السلام فرمود این آیه در شان من و عمویم حمزه علیه السلام و پسر عمویم عبیدة بن حارث نازل شده است. پس عبیده در جنگ بدر به شخادت رسید یعنی پیمان را به آخر رساند. و عمویم حمزه هم در جنگ احد به شهادت رسید و من هم منتظر شهادت هستم...(1)

پی نوشت:
1. کشف الغمه اربلی ج 1 ص 190 انتشار بنی هاشمی تبریز 1381ش

آیه دوم
ایه 19 سوره حج است
هذان خصمان اختصموا فی ربهم فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِنْ نَارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمُ

این دو گروه (مؤمن و کافر) مخالف و دشمن یکدیگرند که در (دین) خدای خود باهم به جدال برخاستند، و کافران را لباسی از آتش دوزخ به قامت بریده‌اند و بر سر آنان آب سوزان جهنم فرو ریزند.

مفسرین در مورد این ایه گفتند منظور از مومنین حضرت علی علیه السلام حضرت حمزه علیه السلام و عبیدة بن حارث هستند که در جنگ بدر با گروه کافر و مشرک عتبة بن ربیعه، شیبة بن ربیعه و ولید بن عتبه نبرد کردند. (1)

پی نوشت:
1.تفسیر فرات کوفی ص 271 ارشاد تهران 1410ق

بنابر این این دو ایه در شان حضرت حمزه علیه السلام آمده است

با سلام و احترام

در برخی از منابع تاریخی چنین نقل شده است که ثوبیه کنیز ابولهب به چند نفر شیر داده است و انها با هم برادر رضایی محسوب میشوند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از تولد فقط سه تا هفت روز از مادرش حضرت آمنه شیر خورد و پس از آن از کنیز ابولهب به نام ثویبیه که به فرزندش مسروح شیر می داد،(1) پیامبر هم از او شیر خورد. همچینین نقل شده است که قبل از آن حمزه هم از این زن شیر خورده بود.(2) بنابراین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و حضرت حمزه علیه السلام هر دو برادر رضایی هستند. در مورد سن حمزه علیه اسلام گفته شده ایشان 4 سال از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بزرگتر بوده است.(3)
اما برادران رضایی دیگر پیامبر (صلی الله علی و آله) ابوسلمه، جعفر طیار و عبدالله بن جحش هستند. جمعا با حمزه علیه السلام 4 نفر برادر رضایی پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند که از ثویبیه کنیز ابولهب، شیر خوردند.(4)

پی نوشت:
1.طبقات ابن سعد، ج 1 ص 87
2. بلاذری، انساب الاشراف، ج 1 ص 94
3. مغازی واقدی ج 1 ص 70
4. بحارالانوار، ج15، ص 384و337و321،

جمع بندی پرسش: حضرت حمزه( علیه السلام) چگونه برادر رضایی پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود؟ ایشان در چه سالی متولد شد؟ چرا به او سیدالشهدا گفتند؟ آیا آیه ای در شان وی نازل شده است؟ پاسخ: در برخی از منابع تاریخی چنین نقل شده است که "ثویبه" کنیز "ابولهب" به چند نفر شیر داده است و آنها با هم برادر رضایی محسوب میشوند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از تولد فقط سه تا هفت روز از مادرش حضرت آمنه (سلام الله علیها) شیر خورد و پس از آن از کنیز "ابولهب" که به فرزندش "مسروح" شیر می داد،(1) پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم از او شیر خورد. همچنین نقل شده است که قبل از آن حمزه (علیه السلام) هم از این زن شیر خورده بود.(2) بنابراین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و حضرت حمزه (علیه السلام) هر دو برادر رضایی هستند. در مورد سن حمزه (علیه السلام) گفته شده ایشان 4 سال از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بزرگتر بوده است.(3) برای اولین بار در جنگ احد پیامبر (صلی الله علیه و آله( بعد از شهادت حمزه (علیه السلام) در این جنگ لقب سیدالشهدا را بر وی گذاشت. پس از پایان جنگ، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشغول نماز و دفن شهدا شد. پیامبر( صلی الله علیه و آله) پس از خواندن نماز بر حمزه (علیه السلام) در کنار آن بزرگوار شروع به گریه کرد، در حالی که می­فرمود: ای عموجان، ای حمزه، ای شیرخدا و شیر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، ای انجام دهنده کارهای خیر و ای برطرف کننده سختی­ها و مشکلات و ای حمایت کننده از رسول خدا(صلی الله علیه و آله). پیامبر(صلی الله علیه و آله) حمزه(علیه السلام) را در هر نمازی که بر شهدا می­خواند شریک می­نمود، به گونه ­ای که نمازهای اقامه شده بر عمویش، به هفتاد و دو نماز یا بیشتر رسید.(4) اما اینکه در مورد حضرت حمزه (علیه السلام) آیه ای در قران نازل شده باشد، دو آیه را ذکر کرده اند. اول آیه 23 از سروه احزاب مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند؛ بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند؛ و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند. اربلی در کشف الغمه نقل میکند که حضرت علی( علیه السلام) روزی بر فراز منبر بود از ایشان تفسیر آیه فوق سوال شد و امام فرمود: اللَّهُمَّ غَفْراً هَذِهِ الْآيَةُ نَزَلَتْ فِيَّ وَ فِي عَمِّي حَمْزَةَ وَ فِي ابْنِ عَمِّي عُبَيْدَةَ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَأَمَّا عُبَيْدَةُ فَقَضَى نَحْبَهُ شَهِيداً يَوْمَ بَدْرٍ وَ أَمَّا عَمِّي‏ حَمْزَةُ فَإِنَّهُ قَضَى نَحْبَهُ شَهِيداً يَوْمَ أُحُدٍ وَ أَمَّا أَنَا فَأَنْتَظِرُ أَشْقَاهَا يَخْضِبُ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى لِحْيَتِهِ وَ رَأْسِهِ عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَيَّ حَبِيبِي أَبُو الْقَاسِمِ (صلی الله علیه و آله)  حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «این آیه در شان من و عمویم حمزه (علیه السلام) و پسر عمویم عبیدة بن حارث نازل شده است. پس عبیده در جنگ بدر به شهادت رسید یعنی پیمان را به آخر رساند. و عمویم حمزه(علیه السلام) هم در جنگ احد به شهادت رسید و من هم منتظر شهادت هستم...(5) دوم  آیه 19 سوره حج است هذانِ خَصمانِ اِختَصَموُا فی رَبِهِم فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِنْ نَارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمُ این دو گروه (مؤمن و کافر) مخالف و دشمن یکدیگرند که در (دین) خدای خود باهم به جدال برخاستند، و کافران را لباسی از آتش دوزخ به قامت بریده‌اند و بر سر آنان آب سوزان جهنم فرو ریزند. مفسرین در مورد این آیه گفتند منظور از مومنین حضرت علی (علیه السلام) حضرت حمزه (علیه السلام) و عبیدة بن حارث هستند که در جنگ "بدر" با گروه کافر و مشرک "عتبة بن ربیعه"، "شیبة بن ربیعه" و "ولید بن عتبه" نبرد کردند. (6) بنابراین این دو آیه در شان حضرت حمزه (علیه السلام) آمده است پی نوشت: 1.طبقات ابن سعد، دارالکتب العلمیه، 1410ق، بیروت، ج 1 ص 87 2. بلاذری، انساب الاشراف، دارالفکر، 1417ق، بیروت، ج 1 ص 94 3. مغازی واقدی، موسسه الاعلمی، بیروت، 1409ق، ج 1 ص 70 4. سیره ابن هشام، دارالمعرفه، بی­ تا، بیروت، ج 2، ص 98 5.اربلی، کشف الغمه، انتشار بنی هاشمی، 1381ش، تبریز، ج 1 ص 190 6. تفسیر فرات کوفی، ارشاد، 1410ق، تهران، ص 271