جمع بندی اعتبار و سندیت مراسم شب های قدر

تب‌های اولیه

4 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
اعتبار و سندیت مراسم شب های قدر

باسلام
در مورد سندیت مراسم شبهای احیا که به این طریق عمل می‌شود سند قابل قبولی در دست نیست هم چنان که در مفاتیح بدون سند به آن اشاره شده است
آیا سند معتبری برای اعمال این شبها وجود دارد؟

width: 700 align: center

[TD="align: center"]با نام و یاد دوست

[/TD]

[TD="align: center"][/TD]


کارشناس بحث: استاد صدرا

[TD][/TD]

رسانه;1024670 نوشت:
باسلام
در مورد سندیت مراسم شبهای احیا که به این طریق عمل می‌شود سند قابل قبولی در دست نیست هم چنان که در مفاتیح بدون سند به آن اشاره شده است
آیا سند معتبری برای اعمال این شبها وجود دارد؟

با سلام و عرض ادب

دعاها و نماز های توصیه شده در شبهای قدر که در کتب ادعیه بدان توصیه شده، همگی دارای اسناد روایی بوده در این میان خواندن برخی از ادعیه از اعمال مشترک شبهای قدر و خواندن برخی دیگر در خصوص شبهای قدر است.

خواندن دعای جوشن کبیر

در این میان خواندن دعای «جوشن کبیر» از اموری است که در شبهای قدر مورد توجه خاص محافل شیعی است. «مرحوم مجلسی» در رابطه با سند این روایت می نویسد: «این دعا از ادعیه ی معروفی است که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده و جماعتی از متاخرین از اصحاب ما آنرا روایت نموده اند».[1]
در متن این روایت آمده است هر کس آنرا در ماه رمضان سه مرتبه و یا یک مرتبه بخواند خداوند بدن وی را بر آتش حرام می نماید و بهشت بر او او واجب می گردد...[2]

در اینکه توصیه ای به خواندن این دعا در خصوص شبهای قدر در روایات وارد شده یا خیر؟ «علامه ی مجلسی» (ره) در کتاب: «زاد المعاد» می نویسد: «در برخی روایات وارد شده که دعای جوشن کبیر را در هر یک از شبهای نوزده و بیست و یکم و بیست و سوم بخواند».[3] هر چند این روایات که علامه ی مجلسی بدان اشاره نموده بدست ما نرسیده؛ لذا مرحوم «شیخ عباس قمی» در «مفاتیح الجنان» در بیان خواندن این دعا در شبهای قدر می نویسد: «اما خواندن آن در خصوص شبهاى قدر در خبر ذكرى از آن نيست؛ لكن علامه مجلسى (قدس الله روحه) در زاد المعاد در ضمن اعمال شبهاى قدر فرموده و در بعضى از روايات وارد شده است كه دعاى جوشن‏ كبير را در هر يك از اين سه شب بخوانند و كافى است فرمايش آن بزرگوار ما را در اين مقام أحله الله دار السلام».

با توجه به مطالب فوق در خصوص این دعا می توان گفت: خواندن این دعای شریف با توجه به مضامین عالی آن و تناسب فقرات آن با لیالی و شبهای قدر و اینکه در سند این خبر توصیه به خواندن آن در شبهای ماه رمضان شده و در برخی اَخبار به نقل مرحوم مجلسی ورود آن در شبهای قدر گزارش شده، می توان حکم به مطلوبیت خواندن آن؛ بلکه استحباب خواندن آن در شبهای قدر نمود؛[4] هر چند که سند این روایت متصل به معصوم (علیه السلام) نبوده باشد.

نمازها و ادعیه ی مورد توجه در شبهای قدر

در سیره ی معصومین نماز و دعا در شبهای قدر بسیار مورد توجه بوده است. در روایتی در بیان سیره ی امام باقر (علیه السلام) آمده است که آنحضرت در شب بیست و یکم و بیست و سوم در نصف اول شب به خواندن دعا و در نصف دوم شب به خواندن نماز مشغول بودند.[5]

برخی دیگر از مستحبات شبهای قدر که با اسناد معتبر نقل شده عبارت است از:
1. نوافل مستحبی شبهای ماه رمضان
از اعمال مستحبی که بسیار مورد توجه بوده که با اسنادی معتبر از معصوم (علیه السلام) نقل شده و مورد توجه خاص عالمان دین بوده است نمازهای مستحبی شبهای ماه رمضان بخصوص شبها و لیالی قدر است. تعداد رکعات این نمازهای مستحبی در طول شبهای ماه رمضان هزار رکعت بوده که تفصیل خواندن آنها در کتابهای «توضیح المسائل» و کتب ادعیه همچون «مفاتیح الجنان» آمده است. تعداد رکعات این نماز در شبهای قدر صد رکعت بوده که خواندن آن بسیار مورد توجه اولیای دین بوده است.[6]

2. خواندن دو رکعت نماز
در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه توحيد بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه: «أسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏»، بگويد در روايت نبوى (صلى الله عليه و آله) است كه از جاى خود برنخيزد تا حق تعالى او را و پدر و مادرش را بيامرزد.[7]و[8]

3. غسل شبهای قدر:
غسل شبهای قدر از مستحبات موکده است که افضل آن است این غسل مقارن با غروب آفتاب انجام شود.[9] همچنین انجام غسل دیگری در پایان شب نیز مستحب می باشد.[10]

4. زیارت امام حسین (علیه السلام) در شبهای قدر
از اعمال مستحب دیگر در شبهای قدر زیارت امام حسین (علیه السلام) است استحباب این عمل در این شب به گونه ای است که از برترین اعمال شبهای قدر به حساب آمده است.[11]

5. قرآن بر سر گرفتن
مستحب است که در شب قدر مصحف شریف بر سر گذاشته شده و خدا را به حق قرآن و چهارده معصوم برای بخشش خود قسم دهد.[12]

علاوه بر اعمال فوق انجام اعمال دیگری نیز برای شبهای قدر مورد توصیه بوده که همگی مستند به روایات معصومین (علیهم السلام) است که در کتب ادعیه همچون «مفاتیح الجنان» بدان پرداخته شده است.

موفق باشید.


[/HR] [1] . «أقول و من الأدعية المعروفة دعاء الجوشن الكبير و هو مروي عن النبي صلى الله عليه و آله رواه جماعة من متأخري أصحابنا رضوان الله عليهم»؛. (مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، ج91،‌ص382، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق).

[2] . همان: «يَا مُحَمَّدُ وَ مَنْ دَعَا بِهِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ‏ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَوْ مَرَّةً وَاحِدَةً حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ وَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَكَيْنِ يَحْفَظَانِهِ مِنَ الْمَعَاصِي وَ كَانَ فِي أَمَانِ اللَّهِ تَعَالَى طُولَ حَيَاتِهِ وَ عِنْدَ مَمَاتِه‏».

[3] . المجلسی، زاد المعاد، ص127، موسسة الاعلمی-بیروت.: «و ورد في بعض الروايات أن يقرأ دعاء الجوشن‏ الكبير في كل ليلة من ليالي القدر الثلاث (19، 21، 23)».

[4] . باید توجه داشت که ادعیه نیازی به سند ندارند؛ یعنی دعا با مضمون صحیح فی نفسه مطلوب است و سند آن تنها برای استناد مطالب دعا به معصوم و برداشت معارف دینی از دعا است. در این میان برخی از ادعیه که دارای اِسنادی ضعیف؛ ولی محتوایی عالی و مورد توجه عالمان دین بوده که در این موارد محتوای دعا جبران ضعف سند را می نماید.

[5] . المجلسی، زاد المعاد، ص127، موسسة الاعلمی-بیروت.: «وَ فِي حَدِيثٍ مُعْتَبَرٍ آخَرَ أَنَّ الْإِمَامَ الْبَاقِرَ عَلَيْهِ السَّلَامُ‏ كَانَ يُحْيِي هَاتَيْنِ اللَّيْلَتَيْنِ وَ يَنْشَغِلُ فِي النِّصْفِ الْأَوَّلِ مِنَ اللَّيْلِ بِالدُّعَاءِ، وَ فِي النِّصْفِ الْآخَرِ بِالصَّلَاةِ».


[6] . طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، 10 جلد، ج3، ص63، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، چهارم، 1407 ه‍ ق.: «...عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مِمَّا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَصْنَعُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ كَانَ يَتَنَفَّلُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ وَ يَزِيدُ عَلَى صَلَاتِهِ الَّتِي كَانَ يُصَلِّيهَا قَبْلَ ذَلِكَ مُنْذُ أَوَّلِ لَيْلَةٍ إِلَى تَمَامِ عِشْرِينَ لَيْلَةً فِي كُلِّ لَيْلَةٍ عِشْرِينَ رَكْعَةً ثَمَانِيَ رَكَعَاتٍ مِنْهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ يُصَلِّي فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ ثَلَاثِينَ رَكْعَةً اثْنَتَيْ عَشْرَةَ مِنْهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ ثَمَانِيَ عَشْرَةَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ يَدْعُو وَ يَجْتَهِدُ اجْتِهَاداً شَدِيداً وَ كَانَ يُصَلِّي فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ مِائَةَ رَكْعَةٍ وَ يُصَلِّي فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِائَةَ رَكْعَةٍ وَ يَجْتَهِدُ فِيهِمَا».

[7] . سند این روایت هرچند ضعیف است؛ اما از آنجا که مورد آن در خصوص عمل مستحبی است از باب «تسامح در ادله ی سنن» و با توجه به «اخبار من بلغ» بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه حکم به استحباب خواندن آن می شود. و در نزد گروهی دیگر از فقها «رجاء» خوانده می شود.

[8] . المجلسی، زاد المعاد، ص127، موسسة الاعلمی-بیروت.: «فَنُقِلَ عَنِ الرَّسُولِ الْكَرِيمِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ‏ أَنَّهُ مَنْ صَلَّى لَيْلَةَ الْقَدْرِ رَكْعَتَيْنِ يَقْرَأُ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ بَعْدَ الْحَمْدِ سُورَةَ التَّوْحِيدِ سَبْعَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ بَعْدَ الْفَرَاغِ مِنَ الصَّلَاةِ سَبْعِينَ مَرَّةً يَقُولُ: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ»، لَا يَقُومُ مِنْ مَكَانِهِ حَتَّى يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِوَالِدَيْهِ وَ يَبْعَثُ عِدَّةَ مَلَائِكَةٍ يَكْتُبُونَ لَهُ الْحَسَنَاتِ حَتَّى السَّنَةِ الْقَابِلَةِ، وَ بِمَلَكٍ إِلَى الْجَنَّةِ لِيَغْرِسَ لَهُ فِيهَا الْأَشْجَارَ وَ يَبْنِي لَهُ الْقُصُورَ، وَ يُجْرِي لَهُ الْأَنْهَارَ، وَ لَا يَخْرُجُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يَرَاهَا كُلَّهَا».

[9] . المجلسی، زاد المعاد، ص127، موسسة الاعلمی-بیروت.: «و الغسل في هذه الليالي الثلاث سنّة مؤكدة، و إذا كان الغسل في هذه الليالي مقارنا لغروب الشمس فهو أفضل، لكي يصلي المغرب على غسل».

[10] . طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، 10 جلد،ج4، ص331، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، چهارم، 1407 ه‍ ق.: « إِبْرَاهِيمُ بْنُ مَهْزِيَارَ عَنْ دَاوُدَ وَ عَلِيٍّ أَخَوَيْهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ بُرَيْدٍ قَالَ: رَأَيْتُهُ اغْتَسَلَ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مَرَّتَيْنِ مَرَّةً مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ مَرَّةً مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ»؛‌عاملى، حرّ، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، 30 جلد، ج3، ص311، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم - ايران، اول، 1409 ه‍ ق.: «بَابُ اسْتِحْبَابِ الْغُسْلِ لَيْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مَرَّتَيْنِ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ آخِرِهِ...عَنْ حَرِيزٍ عَنْ بُرَيْدٍ قَالَ: رَأَيْتُهُ اغْتَسَلَ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مَرَّتَيْنِ- مَرَّةً مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ مَرَّةً مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ».

[11] . المجلسی، زاد المعاد، ص127، موسسة الاعلمی-بیروت.: «وتستحب زيارة الإمام الحسين (عليه السّلام) في كل من هذه الليالي الثلاث استحبابا مؤكدا»؛ ابن طاووس، على بن موسى، إقبال الأعمال (ط - القديمة)، 2جلد،ج1، ص212، دار الكتب الإسلاميه - تهران، چاپ: دوم، 1409 ق.: «عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي ع فِي حَدِيثٍ قَالَ‏ مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ‏ (علیه السلام) لَيْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ هِيَ اللَّيْلَةُ الَّتِي يُرْجَى أَنْ تَكُونَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ‏ صَافَحَهُ رُوحُ أَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِينَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ نَبِيٍّ كُلُّهُمْ يَسْتَأْذِنُ اللَّهَ فِي زِيَارَةِ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) فِي تِلْكَ اللَّيْلَة»؛
شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، 30جلد،ج14، ص472، مؤسسة آل البيت (عليهم السلام) - قم، چاپ: اول، 1409 ق.: «عن أبي عبد الله (علیه السلام) قال: إذا كان ليلة القدر فيها يفرق كل أمر حكيم نادى مناد تلك الليلة من بطنان العرش إن الله تعالى قد غفر لمن أتى قبر الحسين (علیه السلام) في هذه الليلة».

[12] . المجلسی، زاد المعاد، ص126، موسسة الاعلمی-بیروت.: «وَ يُسْتَحَبُّ فِي هَذِهِ اللَّيَالِي أَنْ يَأْخُذُ الْقُرْآنَ الْكَرِيمَ بِيَدِهِ وَ يَفْتَحَهُ وَ يَقْرَأُ هَذَا الدُّعَاءَ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ. وَ تَقْضِيَ حَوَائِجِي لِلدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ يَطْلُبُ حَوَائِجَهُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى فَإِنَّهَا مَقْضِيَّةٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ».
كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط - الإسلامية)، 8جلد،ج2، ص629، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.: «... عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ‏ تَأْخُذُ الْمُصْحَفَ فِي الثُّلُثِ الثَّانِي مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَتَنْشُرُهُ وَ تَضَعُهُ بَيْنَ يَدَيْكَ وَ تَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَعْظَمُ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ‏ وَ يُرْجَى‏ أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ وَ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَكَ مِنْ حَاجَة».

جمع بندی سؤال: در مورد سندیت مراسم شبهای احیا که به این طریق عمل می‌شود سند قابل قبولی در دست نیست هم چنان که در مفاتیح بدون سند به آن اشاره شده است. آیا سند معتبری برای اعمال این شبها وجود دارد؟ جواب: دعاها و نمازهای توصیه شده در شبهای قدر که در کتب ادعیه بدان توصیه شده، همگی دارای اسناد روایی بوده در این میان خواندن برخی از ادعیه از اعمال مشترک شبهای قدر و خواندن برخی دیگر در خصوص شبهای قدر است. خواندن دعای جوشن کبیر در این میان خواندن دعای «جوشن کبیر» از اموری است که در شبهای قدر مورد توجه خاص محافل شیعی است. «مرحوم مجلسی» در رابطه با سند این روایت می نویسد: «این دعا از ادعیه ی معروفی است که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده و جماعتی از متاخرین از اصحاب ما آنرا روایت نموده اند». در متن این روایت آمده است هر کس آنرا در ماه رمضان سه مرتبه و یا یک مرتبه بخواند خداوند بدن وی را بر آتش حرام می نماید و بهشت بر او واجب می گردد... (2) در اینکه توصیه ای به خواندن این دعا در خصوص شبهای قدر در روایات وارد شده یا خیر؟ «علامه ی مجلسی» (ره) در کتاب: «زاد المعاد» می نویسد: «در برخی روایات وارد شده که دعای جوشن کبیر را در هر یک از شبهای نوزده و بیست و یکم و بیست و سوم بخواند». (3) هر چند این روایات که علامه ی مجلسی بدان اشاره نموده بدست ما نرسیده؛ لذا مرحوم «شیخ عباس قمی» در «مفاتیح الجنان» در بیان خواندن این دعا در شبهای قدر می نویسد: «اما خواندن آن در خصوص شبهاى قدر در خبر ذكرى از آن نيست؛ لكن علامه مجلسى (قدس الله روحه) در زاد المعاد در ضمن اعمال شبهاى قدر فرموده و در بعضى از روايات وارد شده است كه دعاى جوشن‏ كبير را در هر يك از اين سه شب بخوانند و كافى است فرمايش آن بزرگوار ما را در اين مقام أحله الله دار السلام». با توجه به مطالب فوق در خصوص این دعا می توان گفت: خواندن این دعای شریف با توجه به مضامین عالی آن و تناسب فقرات آن با لیالی و شبهای قدر و اینکه در سند این خبر توصیه به خواندن آن در شبهای ماه رمضان شده و در برخی اَخبار به نقل مرحوم مجلسی ورود آن در شبهای قدر گزارش شده، می توان حکم به مطلوبیت خواندن آن؛ بلکه استحباب خواندن آن در شبهای قدر نمود؛ (4) هر چند که سند این روایت متصل به معصوم (علیه السلام) نبوده باشد. نمازها و ادعیه ی مورد توجه در شبهای قدر در سیره ی معصومین نماز و دعا در شبهای قدر بسیار مورد توجه بوده است. در روایتی در بیان سیره ی امام باقر (علیه السلام) آمده است که آنحضرت در شب بیست و یکم و بیست و سوم در نصف اول شب به خواندن دعا و در نصف دوم شب به خواندن نماز مشغول بودند. (5) برخی دیگر از مستحبات شبهای قدر که با اسناد معتبر نقل شده عبارت است از: 1) نوافل مستحبی شبهای ماه رمضان از اعمال مستحبی که بسیار مورد توجه بوده که با اسنادی معتبر از معصوم (علیه السلام) نقل شده و مورد توجه خاص عالمان دین بوده است نمازهای مستحبی شبهای ماه رمضان بخصوص شبها و لیالی قدر است. تعداد رکعات این نمازهای مستحبی در طول شبهای ماه رمضان هزار رکعت بوده که تفصیل خواندن آنها در کتابهای «توضیح المسائل» و کتب ادعیه همچون «مفاتیح الجنان» آمده است. تعداد رکعات این نماز در شبهای قدر صد رکعت بوده که خواندن آن بسیار مورد توجه اولیای دین بوده است. (6)  2) خواندن دو رکعت نماز در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه توحيد بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه: «أسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏»، بگويد در روايت نبوى (صلى الله عليه و آله) است كه از جاى خود برنخيزد تا حق تعالى او را و پدر و مادرش را بيامرزد. (7)؛ (8) 3) غسل شبهای قدر: غسل شبهای قدر از مستحبات موکده است که افضل آن است این غسل مقارن با غروب آفتاب انجام شود.(9) همچنین انجام غسل دیگری در پایان شب نیز مستحب می باشد. (10) 4) زیارت امام حسین (علیه السلام) در شبهای قدر از اعمال مستحب دیگر در شبهای قدر زیارت امام حسین (علیه السلام) است استحباب این عمل در این شب به گونه ای است که از برترین اعمال شبهای قدر به حساب آمده است. (11) 5) قرآن بر سر گرفتن مستحب است که در شب قدر مصحف شریف بر سر گذاشته شده و خدا را به حق قرآن و چهارده معصوم برای بخشش خود قسم دهد. (12) علاوه بر اعمال فوق انجام اعمال دیگری نیز برای شبهای قدر مورد توصیه بوده که همگی مستند به روایات معصومین (علیهم السلام) است که در کتب ادعیه همچون «مفاتیح الجنان» بدان پرداخته شده است. پی نوشت: 1. «أقول و من الأدعية المعروفة دعاء الجوشن الكبير و هو مروي عن النبي (صلى الله عليه و آله) رواه جماعة من متأخري أصحابنا (رضوان الله عليهم)»؛ (مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق، ج91،ص382). 2. همان: «يَا مُحَمَّدُ وَ مَنْ دَعَا بِهِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ‏ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَوْ مَرَّةً وَاحِدَةً حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ وَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَكَيْنِ يَحْفَظَانِهِ مِنَ الْمَعَاصِي وَ كَانَ فِي أَمَانِ اللَّهِ تَعَالَى طُولَ حَيَاتِهِ وَ عِنْدَ مَمَاتِه‏». 3. المجلسی، زاد المعاد، موسسة الاعلمی-بیروت، ص127.: «و ورد في بعض الروايات أن يقرأ دعاء الجوشن‏ الكبير في كل ليلة من ليالي القدر الثلاث (19، 21، 23)». 4. باید توجه داشت که ادعیه نیازی به سند ندارند؛ یعنی دعا با مضمون صحیح فی نفسه مطلوب است و سند آن تنها برای استناد مطالب دعا به معصوم و برداشت معارف دینی از دعا است. در این میان برخی از ادعیه که دارای اِسنادی ضعیف؛ ولی محتوایی عالی و مورد توجه عالمان دین بوده که در این موارد محتوای دعا جبران ضعف سند را می نماید. 5. المجلسی، زاد المعاد، موسسة الاعلمی-بیروت، ص127.: «وَ فِي حَدِيثٍ مُعْتَبَرٍ آخَرَ أَنَّ الْإِمَامَ الْبَاقِرَ (عَلَيْهِ السَّلَامُ‏) كَانَ يُحْيِي هَاتَيْنِ اللَّيْلَتَيْنِ وَ يَنْشَغِلُ فِي النِّصْفِ الْأَوَّلِ مِنَ اللَّيْلِ بِالدُّعَاءِ، وَ فِي النِّصْفِ الْآخَرِ بِالصَّلَاةِ». 6. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، 10 جلد، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، چهارم، 1407 ه‍ ق، ج3، ص63.: «... عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مِمَّا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) يَصْنَعُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ كَانَ يَتَنَفَّلُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ وَ يَزِيدُ عَلَى صَلَاتِهِ الَّتِي كَانَ يُصَلِّيهَا قَبْلَ ذَلِكَ مُنْذُ أَوَّلِ لَيْلَةٍ إِلَى تَمَامِ عِشْرِينَ لَيْلَةً فِي كُلِّ لَيْلَةٍ عِشْرِينَ رَكْعَةً ثَمَانِيَ رَكَعَاتٍ مِنْهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ يُصَلِّي فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ ثَلَاثِينَ رَكْعَةً اثْنَتَيْ عَشْرَةَ مِنْهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ ثَمَانِيَ عَشْرَةَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ يَدْعُو وَ يَجْتَهِدُ اجْتِهَاداً شَدِيداً وَ كَانَ يُصَلِّي فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ مِائَةَ رَكْعَةٍ وَ يُصَلِّي فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِائَةَ رَكْعَةٍ وَ يَجْتَهِدُ فِيهِمَا». 7. سند این روایت هرچند ضعیف است؛ اما از آنجا که مورد آن در خصوص عمل مستحبی است از باب «تسامح در ادله ی سنن» و با توجه به «اخبار من بلغ» بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه حکم به استحباب خواندن آن می شود. و در نزد گروهی دیگر از فقها «رجاء» خوانده می شود. 8. المجلسی، زاد المعاد، موسسة الاعلمی-بیروت، ص127.: «فَنُقِلَ عَنِ الرَّسُولِ الْكَرِيمِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ‏) أَنَّهُ مَنْ صَلَّى لَيْلَةَ الْقَدْرِ رَكْعَتَيْنِ يَقْرَأُ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ بَعْدَ الْحَمْدِ سُورَةَ التَّوْحِيدِ سَبْعَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ بَعْدَ الْفَرَاغِ مِنَ الصَّلَاةِ سَبْعِينَ مَرَّةً يَقُولُ: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ»، لَا يَقُومُ مِنْ مَكَانِهِ حَتَّى يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِوَالِدَيْهِ وَ يَبْعَثُ عِدَّةَ مَلَائِكَةٍ يَكْتُبُونَ لَهُ الْحَسَنَاتِ حَتَّى السَّنَةِ الْقَابِلَةِ، وَ بِمَلَكٍ إِلَى الْجَنَّةِ لِيَغْرِسَ لَهُ فِيهَا الْأَشْجَارَ وَ يَبْنِي لَهُ الْقُصُورَ، وَ يُجْرِي لَهُ الْأَنْهَارَ، وَ لَا يَخْرُجُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يَرَاهَا كُلَّهَا». 9. المجلسی، زاد المعاد، موسسة الاعلمی-بیروت، ص127.: «و الغسل في هذه الليالي الثلاث سنّة مؤكدة، و إذا كان الغسل في هذه الليالي مقارنا لغروب الشمس فهو أفضل، لكي يصلي المغرب على غسل». 10. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، 10 جلد، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، چهارم، 1407 ه‍ ق، ج4، ص331.: «إِبْرَاهِيمُ بْنُ مَهْزِيَارَ عَنْ دَاوُدَ وَ عَلِيٍّ أَخَوَيْهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ بُرَيْدٍ قَالَ: رَأَيْتُهُ اغْتَسَلَ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مَرَّتَيْنِ مَرَّةً مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ مَرَّةً مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ»؛‌ عاملى، حرّ، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، 30 جلد، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم - ايران، اول، 1409 ه‍ ق، ج3، ص311.: «بَابُ اسْتِحْبَابِ الْغُسْلِ لَيْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مَرَّتَيْنِ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ آخِرِهِ ... عَنْ حَرِيزٍ عَنْ بُرَيْدٍ قَالَ: رَأَيْتُهُ اغْتَسَلَ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مَرَّتَيْنِ- مَرَّةً مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ مَرَّةً مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ». 11. المجلسی، زاد المعاد، موسسة الاعلمی-بیروت، ص127.: «وتستحب زيارة الإمام الحسين (عليه السّلام) في كل من هذه الليالي الثلاث استحبابا مؤكدا»؛ ابن طاووس، على بن موسى، إقبال الأعمال (ط - القديمة)، دار الكتب الإسلاميه - تهران، چاپ: دوم، 1409 ق، 2جلد، ج1، ص212.: «عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي (علیه السلام) فِي حَدِيثٍ قَالَ‏ مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ‏ (علیه السلام) لَيْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ هِيَ اللَّيْلَةُ الَّتِي يُرْجَى أَنْ تَكُونَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ‏ صَافَحَهُ رُوحُ أَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِينَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ نَبِيٍّ كُلُّهُمْ يَسْتَأْذِنُ اللَّهَ فِي زِيَارَةِ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) فِي تِلْكَ اللَّيْلَة»؛ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، 30جلد، مؤسسة آل البيت (عليهم السلام) - قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج14، ص472.: «عن أبي عبد الله (علیه السلام) قال: إذا كان ليلة القدر فيها يفرق كل أمر حكيم نادى مناد تلك الليلة من بطنان العرش إن الله تعالى قد غفر لمن أتى قبر الحسين (علیه السلام) في هذه الليلة». 12. المجلسی، زاد المعاد، موسسة الاعلمی-بیروت، ص 126.: «وَ يُسْتَحَبُّ فِي هَذِهِ اللَّيَالِي أَنْ يَأْخُذُ الْقُرْآنَ الْكَرِيمَ بِيَدِهِ وَ يَفْتَحَهُ وَ يَقْرَأُ هَذَا الدُّعَاءَ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ. وَ تَقْضِيَ حَوَائِجِي لِلدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ يَطْلُبُ حَوَائِجَهُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى فَإِنَّهَا مَقْضِيَّةٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ». كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط - الإسلامية)، 8جلد، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج2، ص629.: «... عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قَالَ‏ تَأْخُذُ الْمُصْحَفَ فِي الثُّلُثِ الثَّانِي مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَتَنْشُرُهُ وَ تَضَعُهُ بَيْنَ يَدَيْكَ وَ تَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَعْظَمُ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ‏ وَ يُرْجَى‏ أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ وَ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَكَ مِنْ حَاجَة».