درمان وسواس*سوالی جدید
ارسال شده توسط حامی در چهارشنبه, ۱۳۸۸/۰۶/۱۸ - ۰۷:۲۷براي معالجة وسواس فكري كه نيرو و توان بنده را خيلي كم و ضعيف كرده چه توصيه‌هايي به بنده داريد؟
وسواس يكي از اختلالات عصبي انسان قرن‌هاست كه نه تنها در جامعه ما بلكه در همه جوامع بشري از مذهبي و غير مذهبي به صورت آشكار و نهان وجود دارد. بنابراين، تنها شما به اين مشكل گرفتار نيستيد، عده‌اي زيادي از مشكل وسواس رنج مي‌برند. آنچه مهم است و بايد توجه داشته باشيد برنامه ريزي در جهت رفع آن است. بد نيست قبل از پرداختن به روشهاي درمان وسواس دربارة ماهيت وسواس اشاره كنم.
وسواس همان گونه كه از نامش پيداست حالتي است در انسان كه باعث وسوسه انگيزي مي‌شود. در اصطلاح اهل لغت، حديث نفس است، يعني كلامي كه در باطن انسان است و نيروي بي‌ريشه ولي قوي است كه به واداشتن انسان به ارتكاب عملي و يا بازداشتن او از انجام دادن امري مي‌پردازد.[1]
وسواس از نظر روان شناسان، فكر، كلمه يا تصويري است كه به رغم ارادة انسان به هوشياري وي هجوم مي‌آورد، سازمان رواني را تحت سيطرة خود قرار مي‌دهد و اضطراب گسترده‌اي را در فرد بر مي‌انگيزد.»[2] بيشترين جلوة وسواس عملي در خانم‌ها در مورد شستشو است. مثلاً ظرف و يا پارچه‌اي را چند بار مي‌شويد و در عين حال احساس دارد كه آن پاك يا تميز نشده است. شكي نيست كه اصل نظافت چيز خوبي است ولي اين نوع پاكيزگي زيان بخش است و انسان را از كار و تلاش باز داشته و باعث رنج و افسردگي فرد مي‌شود. براي وسواس يك سري نشانه‌هايي نيز ذكر شده است كه شما مي‌توانيد به كتابهاي معتبر مراجعه نماييد و ببينيد كه آن ويژگي‌ها و نشانه‌ها در شما وجود دارد يا خير.[3]
براي درمان وسواس علاوه بر شناخت نشانه‌ها و آثار آن لازم است كه علل و زمينه‌هاي وسواس را نيز بشناسيد.
مهم ترين عاملي كه در ايجاد وسواس مي‌تواند نقش داشته باشد، تربيت و نحوة رفتار والدين در دوران كودكي است. اعتقاد گروهي از محققان اين است كه 50 درصد وسواس‌هاي افراد ناشي از شيوة تربيت و آموزش‌هاي تحميلي دوران كودكي است. مادران سعي مي‌كنند فرزندان خود را خوب تربيت كنند تا به وظايف خود به دقت عمل نمايند. لذا در انجام يكسري وظايف سخت‌گيري مي‌كنند. والديني كه رفتار كودك را بر اساس ضابطة خود به صورت دقيق مي‌خواهند و انعطاف‌پذيري كمتري دارند، در اين رابطه مقصرّند.
روشهاي درمان وسواس
براي درمان وسواس روشهاي متعددي وجود دارد كه بسياري از آنها توسط روان شناس و روان پزشك اجرا مي‌شود. مانند روشهاي رفتار درماني، شناخت درماني، الكترو شوك و دارو درماني.[4] در مرحله كنوني شما نيازمند مراجعه به يك روان شناس باليني ماهر و متدين هستيد و در صورت تشخيص ايشان از دارو درماني (كمک از روان پزشك) نيز استفاده فرماييد.
علاوه بر اين يكسري روشهاي ديگري نيز وجود دارد كه از آن به «روشهاي خودياري» ياد مي‌شود و فرد بدون آن كه به درمان‌گر مراجعه كند، مي‌تواند آثار وسواس را در خود كاهش دهد، شما مي‌توانيد از اين روش‌ها نيز استفاده كنيد:
1. روشهاي زجر آور
روشهاي زجر آور بر اين اصل بنا شده‌اند كه هر گاه بلافاصله پس از بروز رفتار خاصي، حادثة دردناكي اتفاق بيفتد، رفتار مزبور سركوب خواهد شد. يكي از اين قبيل روش‌ها كه شما مي‌توانيد اجرا كنيد، اين است كه حلقة لاستيكي نازكي دور مچ دستتان بپيچيد و هر گاه افكار وسواسي به ذهن شما آمد يا خواستيد رفتاري را به صورت وسواس انجام دهيد، حلقة لاستيكي را محكم كشيده و رها مي‌كنيد. اين عمل باعث مي‌شود كه تنبيه شويد و از افكار و رفتار وسواسي منصرف گرديد. اگر مدتي به صورت جدي اين روش را اجرا كنيد، قطعاً موثر است و مي‌تواند علائم وسواس را سركوب كند.
2. روش حساسيت‌زدايي منظم (systematic Desensitization)
هدف از بكارگيري اين روش تقليل اضطراب ناشي از افكار وسواسي است. در اين روش فرد سعي مي‌كند، خودش را با موقعيت‌هاي اضطراب برانگيز به صورت واقعي يا خيالي مواجه سازد. به تدريج كه با استفاده از اين روش، اضطراب آميخته با افكار وسواسي كاهش پيدا مي‌كند، رفتار وسواسي هم خود به خود دچار خاموشي مي‌شود و از بين مي‌رود زيرا ديگر احتياجي به رفتار وسواسي و خصوصيات اضطراب‌زداي آن نيست.[5]
3. روان درماني شناختي
روان درماني شناختي بر اساس اين فرضيه استوار است كه افكار و باورها در تعيين عواطف و رفتار فرد داراي نقش تعيين كننده است. مداخلات درماني شناختي معرّف كوشش‌هايي جهت تغيير دادن و اصلاح افكار، نظام اعتقادات و تصورات غير منطقي هستند. شما مي‌توانيد از اين روش استفاده كنيد، يعني در زمينة وسواس و آثار و پيامدهاي آن بيشتر مطالعه كنيد و ببينيد كه آيا اين رفتارهاي شما منطقي هستند و با مباني اعتقادي شما سازگاري دارند يا نه. شما مي‌توانيد خودتان را با افراد عادي مقايسه كنيد. ببينيد آنها چقدر از زندگي‌شان لذت مي‌برند و از اين جهت هيچ ناراحتي را در خود احساس نمي‌كنند.
درمان مذهبي
وسواس از طريق مذهب كاملاً قابل درمان است، و اين خود نوعي از درمانهاي شناختي وسواس محسوب مي‌شود. گاهي جهل و بي‌توجهي به احكام و معارف اسلامي باعث وسواس مي‌شود. آموختن اين نكته كه مثلاً شستن دست نجس با دو بار پاك مي‌شود و اضافه بر آن جزء مذهب نيست و اگر با نيت انجام شود، نوعي بدعت در مذهب است، مي‌تواند در جلوگيري از وسواس مؤثر باشد. در اين مورد شما بايد كتابهايي مانند رسالة عمليه و احكام و معارف اسلامي را مطالعه كنيد تا براي شما روشن شود كه انجام هر كاري بيش از حدّ لازم مي‌تواند مضرّ باشد. علاوه بر مطالعة كتاب و افزايش سطح دانش در زمينة احكام اسلامي، مطالعة آيات و روايات و به طور كلي ديدگاه اسلام در مورد وسواس نيز مي‌تواند بسيار مؤثر باشد.
شيطان و وسواس
از نظر اسلام برخي از وسواس ها برخواسته از فريب شيطان است. شيطان باعث مي‌شود در افكار و رفتار ما وسواس ايجاد كند و ما را به وسواس مبتلا سازد.[6]
امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز در روايتي وسواس را ناشي از سلطة شيطان بر انسان مي‌داند. عبدالله سنان مي‌گويد: خدمت امام صادق ـ عليه السّلام ـ بودم، از شخصي ياد كردم كه در وضو و نمازش گرفتار وسواس بود، و گفتم كه او مرد عاقل و خردمندي است. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: چه عقلي دارد، در حالي كه اطاعت از شيطان مي‌كند؟ عرض كردم چگونه از شيطان اطاعت مي‌كند؟ فرمود: از او بپرس اين وسوسه‌اي كه عارضش مي‌شود از كجا مي‌آيد؟ در پاسخ تو خواهد گفت: ازكارهاي شيطان است.[7] زيرا اگر شيطان او را وسوسه نمي‌كرد، مانند ساير مردم اعمالش را انجام مي‌داد. رواياتي ديگر نيز در اين زمينه وجود دارد كه وسواس را ناشي از نفوذ شيطان دانسته و به شدت محكوم كرده است. اميد است مطالعه و توجه به آنها بتواند شما را در جلوگيري از افكار و رفتار وسواس كمك نمايد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جمشيد احمدي، وسواس و درمان آن، انتشارات نويد، چ اول، 1365.
2. پريرخ دادستان، روان شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، سمت، ج 1، 1376.
--------------------------
[1]. دهخدا، لغتنامه، واژة وسواس.
[2]. دادستان، پريرخ، روان شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، سمت، ج 1، ص 147.
[3]. مراجعه شود به: گال اِس استكني، روشهاي درمان اختلال وسواس فكري و عملي، ترجمه حسن تورانده جاني، آستان قدس رضوي، چاپ اول، 1377، فصل دوم.
[4]. گال اِس استكني، روشهاي درمان اختلال وسواس فكري و عملي، آستان قدس رضوي، چاپ اول، 1377.
[5]. براي مطالعه بيشتر ر.ك: جاناتان گريسون، وسواس، ترجمه مير هوشنگ، رشد، چاپ اول، 1373، ص 31 ـ 34.
[6]. اعراف/20؛ طه/120؛ ناس/1 ـ 6.
[7]. حر عاملي، وسايل الشيعه، ج 1، ص 46.
منبع سایت اندیشه قم