شب قدر

قبل از همه باید اشاره گردد :
از نظر مدارک و دلایل دینی مسلّم است که «شب قدر» اختصاص به زمان پیامبر(ص) و محیط حجاز نداشته و در همه زمان‌ها و برای همة نقاط مختلف «شب قدر» با همة عظمت و اهمیتش وجود دارد .این مطلب جای بحث و گفتگو ندارد.
ایراد مذکور از این تصوّر پیش آمده که منظور از یکی بودن شب قدر در تمام سال این است که برای تمام نقاط مختلف روی زمین در هر سال، شب واحد و مشترکی، شب قدر معیّن شده به طوری که این شب در ساعت معیّنی در سراسر کرة زمین آغاز و در ساعت معیّنی هم پایان می‌پذیرد!
در حالی که این تصوّر اشتباه است، چون می‌دانیم زمین کروی است و همیشه یک نیمکرة آن در تاریکی و نیمکرة دیگر آن در روشنایی قرار دارد و به این ترتیب اصلاً امکان ندارد که در ساعت های معین ومشترکی در سراسر زمین شب باشد.
منظور از این که «شب قدر» در سراسر سال یک شب است، این است که برای اهالی هر نقطه‌ای بر حسب سال قمری خودشان، تنها یک «شب قدر» وجود دارد.
توضیح این که: اهالی هر نقطه، سال قمری خود را بر حسب افق خاص آن نقطه از اوّل ماه محرّم آغاز می‌کنند و پس از گذشتن چند ماه قمری، ماه رمضان همان نقطه هم بر حسب افق خاص آنجا آغاز می‌شود و در این ماه، شب نوزدهم یا بیست و یکم و یا بیست و سوم برای اهالی آن نقطه،‌«شب قدر» است.
این مطلب که اهالی هر نقطه، ایّام و اوقات مقدّس خود را باید با افق خاصّ آن نقطه تعیین کنند اختصاص به شب قدر نداشته، در سایر روزها و اوقات مقدّس اسلامی هم همین حساب وجود دارد؛ مثلاً روز عید فطر و قربان در اسلام روزهای مقدّسی است و برای آنها عبادت‌ها و دستورهای خاصی وارد شده و هر کدام از این اعیاد هم در تمام سال بیش از یک روز نیست؛ این روز واحد در کشورهای مختلف اسلامی با تفاوت افقی که دارند با مراجعه به افق خاص هر کشور تعیین می‌گردد و به این جهت در بسیاری اوقات ـ مثلاً عید قربان در کشور سعودی ـ‌یک روز زودتر از ایران و بعضی از کشورهای دیگر آغاز می‌شود.
باید توجه داشت که این حساب دربارة «شب قدر» با مطالبی مانند این که فرشتگان در این شب نازل می‌شوند منافاتی ندارد، زیرا تمام این جریان‌ها که حکایت از توسعة رحمت خاص الهی در این شب می‌کند، برای اهالی هر نقطه‌ای در شب قدر خاص آن نقطه صورت می‌گیرد.(1)
پی نوشت:
1-آیت الله مکارم شیرازی وآیت الله جعفر سبحانی،پاسخ به پرسش های مذهبی،ص500 با عنوان :آیا شب قدر درتمام جهان یک شب است؟

سلام. آیا در روایات اشاره ای به این شده است که اهل بیت و به خصوص پیامبر، چگونه مراسم احیاء شب قدر را برگزار می کردند؟

بسم الله الرحمن الرحيم

يكي از اشكالاتي كه هميشه وهابي‌ها به شيعيان مي‌گيرند و به خصوص در اين روزها در شبكه‌هاي وهابي جار زده مي‌شود، اين است كه چرا شما شيعيان قرآن‌ها را روي سر خود مي‌گيريد و دعا مي‌كنيد؟
قرآن براي خواندن و عمل كردن است نه براي سر گرفتن و دعا خواندن.
مجريان يكي از همين شبكه‌ها ادعا مي‌كرد كه شيعيان به اين دليل قرآن را روي سر مي‌گيرند كه مبادا متن قرآن به چشم آن‌ها بخورد و موحد بشوند!!! .

در پاسخ مي‌گوييم: ترديدي نيست كه قرآن براي خواندن و عمل كردن است و شيعيان بيش از شما با قرآن آشنا هستند و به آيات قرآن عمل مي‌كنند؛ اما چه كسي گفته است كه قرآن روي سر گرفتن حرام است؟
آيا روايتي از رسول خدا صلي الله عليه وآله و ائمه اهل بيت عليهم السلام و يا يكي از اصحاب مبني بر حرمت اين عمل وجود دارد؟
نه تنها دليلي بر حرمت نيست؛ بلكه علماي اهل سنت با سند صد در صد صحيح نقل كرده‌اند كه اميرمؤمنان عليه السلام همين كار را انجام مي‌داد.
ابو يوسف فسوي در كتاب المعرفة والتاريخ با سندي كه تمام راويان آن از راويان بخاري و يا مسلم هستند مي‌نويسد:

(1295)- [3 : 78] حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأُوَيْسِيُّ، ثنا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعْدٍ، عَنْ شُعْبَةَ، عَنْ أَبِي عَوْنٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ الثَّقَفِيِّ، عَنْ أَبِي صَالِحٍ الْحَنَفِيِّ، قَالَ: رَأَيْتُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ أَخَذَ الْمُصْحَفَ فَوَضَعَهُ عَلَى رَأْسِهِ حَتَّى لَأَرَى وَرَقَهُ يَتَقَعْقَعُ، ثُمَّ قَالَ: " اللَّهُمَّ إِنَّهُمْ مَنَعُونِي أَنْ أَقُومَ فِي الْأُمَّةِ بِمَا فِيهِ، فَأَعْطِنِي ثَوَابَ مَا فِيهِ ... .


از ابوصالح حنفي نقل شده است كه ديدم علي بن أبي طالب عليه السلام را كه قرآن را مي‌گرفت و بر سر مي‌گذاشت؛ تا جائي كه من صداي حركت ورق‌هاي آن را مي‌شنيدم . سپس مي‌فرمود: خدايا آن‌ها مانع شدند كه من در ميان امت حكومت نمايم؛ پس خدايا ثواب آن را به من عطا فرما ...
الفسوي ، أبو يوسف يعقوب بن سفيان (متوفاى277هـ) ، المعرفة والتاريخ ج 2 ص751 ، تحقيق : الدكتور أكرم ضياء العمري ، ناشر: ناشر: مكتة الدار ـ المدينة المنورة ، الطبعة الأولي ، 1410هـ .
البداية والنهاية ، اسم المؤلف: إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي أبو الفداء الوفاة: 774 ، دار النشر : مكتبة المعارف - بيروت
البداية والنهاية ج 8 ص 12

با توجه به این که ملائکه بُعد زمانی و مکانی ندارند، نزول آنها در شب قدر ـ که زمان معینی است ـ چگونه تصور می شود؟

واژگان، برای ذات معانی وضع شده اند؛ نه معانی خاص با ویژگی های خاص. «نزول» به معنای فرود آمدن چیزی از بالا به پایین است؛ چه آن چیز از حیث مادی بالا باشد (مثل نزول باران) یا از جهت معنوی بالا باشد (مثل نزول فرشتگان) و یا به صورت طبیعی بالا باشد.1
در مورد قرآن نیز نزول و مشتقات آن بارها به کار رفته است. در این موارد نیز روشن است که قرآن، از مکانی در بالا به زمین فرود نیامده، بلکه حقیقت قرآن است که به عالم طبیعت نازل شده است و این همان نزول معنوی است که از جانب خداوند حکیم بر قلب پیامبر صلی الله علیه وآله فرود آمده است.

اما فرشتگان، موجوداتی مجرد هستند و مناسبتی با زمان و مکان ندارند و آن سعه و گستره وجودی انسان کامل و ولی الله الاعظم است که آنها را به پایین می کشاند. شب قدر، دارای مراتب و مظاهر بسیاری است و آن چه ما در عالم طبیعت شب قدر می دانیم، نشانه و تصویر عوالم بالاست و در عالم طبیعت نیز شب قدر، به حسب افق های شهرها متعدد است؛ اما حقیقت آن که بر قلب انسان کامل واقع می شود، یکی بیش نیست و فرشتگان بر قلب انسان کامل فرود می آیند و این فرودی معنوی است؛ نه مادی تا با زمانی معین تطبیق داده شود.

از این گذشته، فرشتگان موجوداتی مجردند و می توانند ـ با اجازه الهی ـ تمثل پیدا کنند و به لباس طبیعت درآیند و در زمان و مکان وارد شوند؛

چنان که فرشته روح بر حضرت مریم تمثل پیدا کرد. بنابراین، ورود و حضور فرشتگان در عالم طبیعت و در شب قدر، امکان پذیر است و از این بالاتر، قرآن تأکید دارد که فرشتگان بر موءمنان ثابت قدم، نازل می شوند و آنان را بشارت می دهند2 و این منافاتی با مجرد بودن آنها ندارد.
پی نوشت

1. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 12، ص 87 ـ 89.
2. فصلت (41) آیه 30.

یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم[1] الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم » ; ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما واجب شده است، همان گونه که در امت های پیشین بر ایشان واجب شده بود . (بقره 183)


روزه سرچشمه تقوی و پرهیزکاری:

«لعلکم تتقون » (روزه بگیرید) تا شاید پرهیزکار باشید (بقره 183) .

هدف از تشریح روزه:
«و لتکملو العده و لتکبروا الله علی ما هداکم و لعلکم تشکرون » (بقره 185)

فضیلت ماه مبارک رمضان:

ماه رمضان از دو جهت حرمت دارد: مربوط به خود ماه مبارک و دیگری مربوط به قرآن کریم .

همچنین در این ماه دو نوع حفظ و صیانت وجود دارد .

1 . مربوط به حفظ انسان از وسوسه های شیطان

2 . حفظ انسان از گرفتاری به عذاب الهی .

در این ماه دو نعمت وجود دارد:

1 . گشوده شدن درهای بهشت

2 . آرامش جان و روح انسان .

در این ماه دو هدیه به انسان ها داده می شود:

1 . خواب روزه دار عبادت است

2 . سکوت و خاموشی او تسبیح است .

دو فرح و شادمانی روزه دار دارد:

1 . هنگام صرف افطار

2 . هنگام ملاقات با خدا . [2]

شب قدر

شب قدر یکی از شب های ماه رمضان است که قرآن کریم یک باره در آن شب بر قلب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نازل شده است . سر این که شب نزول قرآن را شب قدر نامیده اند آن است که قدر به معنی اندازه گیری است و شب قدر، شب اندازه گیری است که خداوند در آن شب حوادث یک سال را از آن شب تا شب قدر سال آینده تقدیر می کنند: زندگی، مرگ، رزق و ضیق آن، سعادت و شقاوت و . . . پس در هر ماه رمضان از سال، شب قدر هست که در آن شب، امور سال آینده تا شب قدر سال بعد، اندازه گیری و مقدر می شود . [3]


[1] دیدار آشنا :: آذر 1381، شماره 30 > هزار نکته باریک تر ز مو اینجاست

[2] هزار و یک نکته از قرآن کریم، اکبر دهقان، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ص 289 .

[3] همان، ص 391 .