تشریع
جمع بین حلیت تشریعی و آسیب تکوینی
ارسال شده توسط Reza-D در سهشنبه, ۱۳۹۵/۰۸/۲۵ - ۱۹:۵۷سلام به همه
می دانیم که درمواردی از احکام ، آنجایی که مکلف عِلم کامل به موضوع ندارد ، ممکن است اصل بر حلیت قرار داده شود
مثلاً زمانی که من به خانهء کسی میروم که اهل کسب حرام است ، اگر برای من غذا بیاورد در خوردنش شک میکنم
اینجا مراجع میگویند اگر اطمینان به حرام بودن آن غذا نداری ، خوردنش ایرادی ندارد و حلال است
یا مثلاً وقتی نمی دانیم گوشتی واقعاً بصورت اسلامی ذبح شده یا نه ، باز میگویند تا زمانی که یقین نکرده اید ، حلال است
حتی میگویند نیازی به تحقیق کردن هم نیست
حالا سوال مهمی برای من پیش آمده
به نظر من هدف خدا از این حلال و حرام ها ، این بوده که از تاثیر منفی موارد حرام بر ما جلوگیری شود
به عبارتی آنچه که حرام تشریعی است ، قطعاً حرام و مضر تکوینی نیز هست
با این حساب اگر مثلاً مال حرام اثر منفی تکوینی دارد ، دیگر چه فرقی می کند که ما به آن علم داشته باشیم یا خیر؟
آیا اثر خودش را نمی گذارد؟
مانند اینکه به کسی بگوئیم چون تو عِلم نداری که ماده ای که داری میخوری "سَم" است ، خوردنش اشکالی ندارد!
خب آن شخص در اثر خوردن "سَم" خواهد مرد. چه بداند که چه میخورد و چه نداند!
از کارشناس محترم درخواست دارم که این موضوع را برای بنده توضیح بفرمایند
تشکر
چرا عقل انسان نمی تواند به مصالح و مفاسد احکام دین پی ببرد؟
ارسال شده توسط شریعت عقلانی در دوشنبه, ۱۳۹۲/۰۷/۰۱ - ۰۹:۰۰با سلام خدمت تمام دوستان و کاربران و کارشناسان و مدیران محترم سایت
همان طور که می دانید شریعت در یک تقسیم بندی کلی به 3 حوزه اعتقادات - اخلاق و احکام تقسیم می شود.
شیعیان معتقدند که اعتقادات دینی می بایست دلیل عقلانی داشته باشد. در این راستا در طول تاریخ اسلام متکلمان و فیلسوفان بزرگی در این زمینه پا به عرصه گذاشتند و سعی کردند که اعتقادات اسلامی و شیعی را با براهین عقلی اثبات کنند. اصولا پیدایش علم کلام به همین خاطر بود که ادله ای ارایه دهند تا هر چه بیشتر این حوزه از شریعت را بر عقل منطبق گردانند.
در زمینه اخلاق هم البته نزاع های فراوانی در طول تاریخ اسلام در گرفته است که نمونه بارز آن مجادله های فراوان اشاعره و معتزله در صدر اسلام است. نظر شیعیان در این زمینه به نظر معتزله نزدیک تر است که قایل به حسن و قبح عقلی بودند در مقابل اشاعره که قایل به حسن و قبح شرعی هستند.
تا اینجا شیعیان در دو حوزه اعتقادات و اخلاقیات قایل با انطباق آنها با عقل هستند و در این زمینه مجاهدات فراوانی هم انجام داده اند.
از میان این 3 حوزه فقط حوزه احکام دین است که جمیع علمای اسلام بر این عقیده اند که عقل در کشف مصالح و مفاسد احکام ناتوان است.
سوالی که مطرح است این است که :
چرا عقل می تواند اعتقادات و اخلاقیات را بر اساس عقل اثبات کند ولی قادر به کشف مصالح و مفاسد احکام نیست؟
و من الله توفیق
مصاديق و تاريخچه بحث عدل الهي
ارسال شده توسط گمنام در سهشنبه, ۱۳۸۹/۰۶/۲۳ - ۰۱:۱۰مصاديق و تاريخچه بحث عدل الهي
مصاديق عدل الهي
مصاديق كلي عدل و حكمت الهي عبارتند از:
1. عدل و حكمت در آفرينش و تدبير:
يعني خداوند هر موجودي را با توجه به استعداد و قابليت ذاتي او ايجاد كرده، و متناسب با غايت مطلوب آن موجود، اسباب و شرايط لازم براي نيل به آن غايت را در اختيار او گذاشته است. آيه كريمه «رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى».[1] بيانگر اين مطلب است. همين گونه است آيه كريمه «الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذِي قَدَّرَ فَهَدى»[2] در حديث نبوي معروف آمده است: «بالعدل قامت السموات و الأرض».
2. عدل و حكمت در تشريع:
خداوند موجوداتي كه شايستگي دريافت كمالات عقلاني و معنوي رادارند، از هدايتهاي تشريعي بهرهمند ساخته، و معارف و احكام و تعاليم ديني كه تأمين كنندة نيازها و پرورش دهندة استعدادهاي آنان است را از طريق عقل و وحي به آنان آموخته است. نكتة ديگر اين كه در قانون گذاري و تشريع توان و طاقت بشر را نيز در نظر گرفته و تكليف به مالايطاق نكرده است. اين دو مطلب نيز در آيات قرآن بيان شده است.
3. عدل و حكمت در جزا:
يعني خداوند بر پاية عدل و حكمت كيفر ميدهد، و از پاداش نيكوكاران نيز نميكاهد، و آنچه را شايستة آنان است و به آنها وعده داده است به آنان عطا خواهد فرمود: «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً».[3]
واژة قسط در آية كريمه «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ»[4] همة مصاديق و مظاهر قسط وعدل را شامل ميشود. چنان كه يكي از اقوالي كه علامة طبرسي در تفسير آيه نقل كرده است اين است كه خداوند تدبير خلق (تكويني و تشريعي) و جزاي اعمال را براساس عدل انجام ميدهد.[5]
آنچه گفته شد مصاديق و مظاهر كلي عدل الهي بود، در نگاهي ديگر و از منظر قرآن كريم به قلمرو عدل دارد ميتوان موارد ديگري را نيز برشمرد كه از توابع مصاديق ياد شده است به دست آورد. استاد مطهري پس از بيان آياتي از قرآن كريم در زمينة عدل در حوزههاي مختلف گفته است:
«در قرآن، از توحيد گرفته تا معاد، از نبوت گرفته تا امامت و زعامت، و از آرمانهاي فردي گرفته تا هدفهاي اجتماعي، همه بر محور عدل استوار شده است. عدل قرآن، همدوش توحيد، ركن معاد، هدف تشريع نبوت، فلسفه زعامت و امامت، معيار كمال فرد، و مقياس سلامت اجتماع است».[6]
تاريخ و انگيزة بحث عدل
مسئلة عدل الهي در كلام اسلامي، تاريخي كهن دارد و ميتوان گفت از نخستين روزهاي ظهور اسلام مطرح بوده است.
گذشته از آيات قرآن كه بر عدل الهي تأكيد و تصريح نموده است، در احاديث نبوي و سيرة پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نيز اين مسأله مورد توجه شايان قرار گرفته است. و حتي گفتگوهايي در اين باره ميان پيروان برخي از اديان با پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ صورت گرفته است چنان كه شيخ صدوق روايت كرده است:[7]
روزي فردي يهودي نزد پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ آمد و دربارة مسائل بسياري از آن حضرت سخن گفت، كه از آن جمله عدل الهي بود. يهودي از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ پرسيد: آيا پروردگارت ستم ميكند؟
ـ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خير.
ـ يهودي: به چه دليل؟
ـ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ : لعلمه بقبحه و استغنائه عنه: چون زشتي ظلم را ميداند، و نيازي هم ندارد.
ـ يهودي: آيا در اين باره،از جانب خداوند مطلبي نازل شده است؟
ـ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ : آري. آن گاه آيات ذيل را براي او تلاوت نمود.
«وَ ما رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ».[8]
«إِنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ».[9]
«وَ مَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعالَمِينَ».[10]
«وَ مَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعِبادِ».[11]
پس از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ (در عصر خلفا) نيز مسئله عدل الهي مورد بحث و گفتگو بود، و امام علي ـ عليه السلام ـ به عنوان برترين شخصيت علمي و كلامي، پاسخگوي پرسشهايي كه در اين باره مطرح ميشد، بودند. و با نظارت دقيق و روشنگريهاي خود، از بروز انحراف در اين گونه مسائل جلوگيري ميكردند. گفتگوهاي آن حضرت در مسائل قضا و قدر، جبر و اختيار گواه روشن اين مدعاست.
پس از اين دوره، فصل جديدي در تاريخ الهيات اسلامي گشوده شد، افزايش انديشهها و افكار گوناگون در اثر بسط جغرافياي اسلام، و اختلاط و آميزش آنان با فرهنگهاي مختلف از يك سو، و اختناق سياسي دستگاه اموي كه سبب قطع رابطه مردم با خاندان وحي و رسالت شده بود، از سوي ديگر، سبب پيدايش فرقههاي گوناگون، و طرح ديدگاههاي مختلف دربارة مسائل اعتقادي و از جمله دربارة عدل الهي گرديد. حسن بصري (متوفاي 110 هجري) كه در آن زمان به عنوان يكي از انديشهپردازان در جهان اسلام مطرح بود، به انگيزة دفاع از عدل الهي به تفويض (در مقابل جبر) گرايش يافت و گفت:
«همه چيز به قضا و قدر الهي است مگر گناهان».[12]
قدريه نيز همين عقيده را برگزيدند.
پس از قدريه نوبت به معتزله رسيد، آنان نيز به انگيزة دفاع از عدل و حكمت الهي نظرية تفويض را برگزيدند.
در اين دوران ائمة اهل بيت ـ عليهم السلام ـ با همه محدوديتهايي كه از سوي دستگاه سياسي اموي بر آنان تحميل ميشد، به تبيين درست عدل الهي پرداخته، و انديشة تفويض را هم چون جبر ابطال مينمودند. چنان كه شاگردان برجسته آنان نظير هشام بن حكم و ديگران نيز در ترويج ديدگاه ائمة اهل بيت ـ عليهم السلام ـ از هيچ كوششي دريغ نميورزيدند.
اهل حديث از اهل سنت نيز در اين دوره مطابق روش و مبنايي كه برگزيده بودند، از ورود در بحثهاي كلامي پرهيز ميكردند، و به تخطئه قدريگري و تفويض بسنده ميكردند. در هر حال، آنان بحث كلامي خاصي در باب عدل الهي ندارند. ولي پس از آن كه ابوالحسن اشعري به دفاع از عقايد آنان پرداخت از روشهاي كلامي بهره جست، و همين امر موجب تحول در مباحث كلامي ـ و از جمله ـ مسئلة عدل الهي گرديد.
حاصل آن كه مسئلة عدل الهي پيوسته مورد توجه و اهتمام بوده است، و بحثهاي كلامي در اين باره تاريخي ديرينه دارد، و انگيزه اين بحثها نيز اثبات منزه بودن افعال الهي از قبايح و نارواييها بوده است.
جايگاه عدل در كلام عدليه
اگر چه همة مسلمانان به عدل الهي اعتقاد دارند و اين مسئله از ضروريات اسلام به شمار ميرود، ولي هر يك از عقل گرايان عدل الهي را به گونهاي خاص تفسير نمودهاند، عقل گرايان كه آن را براساس حسن و قبح عقلي تفسير نمودهاند، خود را معتقد و مدافع واقعي عدل الهي دانسته، و منكران حسن و قبح عقلي را در حقيقت منكر عدل به شمار آوردهاند. از اين روي، عدل را به عنوان يكي از اصول مذهب خود قرار دادهاند. عدل هم در مذهب معتزله و هم در مذهب اماميه از اصول اساسي مذهب آنان به شمار آمده است. بدين جهت اين دو مذهب كلامي را «عدليه» مينامند.
علامة حلي دربارة اهميت اصل عدل گفته است:
«اصل عدل، اصل مهمي است كه قواعد و احكام اسلامي بر آن استوار است»[13].
استاد مطهري نيز در اين باره گفته است:
«اصل عدل، اگر چه از آن نظر كه از مسلمات قرآن و ضروري دين است، جزء اصول اعتقادي است، ولي از آن جهت در مكتب معتزله و مذهب شيعه جزء اصول پنجگانه آنان قرار گرفته، شاخص مكتب آنان به شمار ميرود».[14]
پی نوشت ها:
[1] . طه/ 50.
[2] . اعلي/ 2ـ3.
[3] . انبياء/ 47.
[4] . آل عمران/ 18.
[5] . مجمع البيان، ج 1، ص 420.
[6] . عدل الهي، ص 42.
[7] . توحيد، ص 397ـ398.
[8] . فصلت/ 46.
[9] . يونس/ 44.
[10] . آل عمران/ 108.
[11] . غافر/ 31.
[12] . سيد مرتضي، امالي، ج 1، ص 106.
[13] . اعم ان هذا اصل عظيم تبتني عليه القواعد الإسلامية بل الاحكام الدينية مطلقاً... نهج الحق و كشف الصدق، ص 72.
[14] . آشنايي با علوم اسلامي (كلام، عرفان) ص 25؛ با اندكي تصرف در عبارت
سایت اندیشه قم