باسمه تعالی
در این مقاله به تشریح برده (غلام و کنیز) و برده داری دراسلام می پردازیم.
علتش هم رفع شبهه دوستانی هست که این مورد براشون سوال شده... حقیقتا این موضوع یکی از موضوعات مهمی هست که خیلی از آتئیست ها و خداناباوران و دشمنان دین سعی کردند از آب گل آلود ماهی بگیرند.
هدف ما هم کمک به دین پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) است.
البته بسیاری از بخش های اون رو از وب سایت های مختلف برداشتم.
ان شاءال... که خدا و پیامبران و امامان بزرگوار خدا از بنده راضی و خوشنود باشند...
التماس دعا
دانلود فایل
باسمه تعالی
بحث غلام و کنیز در اسلام
در این مقاله به تشریح بحث غلام و کنیز در اسلام رسیدگی می شود.
تعریف برده و کنیز چیست؟
چرا برده و کنیز می گیریم؟
برده داری اخلاقی تر است یا زندانی کردن اسرا؟
چرا اسلام دستور به آزادی یکباره برده ها و کنیز ها نداد؟
برده ها و کنیز ها در اسلام چه حقوقی دارند؟
تفاوت برده داری اسلامی و برده داری در شرق و غرب چیست؟
اصولا برخی کارها مانند ازدواج یک مرد پنجاه ساله با چند زن در یک زمان و یا برده داری و کنیز داری از منظر هیچ انسان و هیچ منطقی درست و اخلاقی به نظر نمی آید، ولی در برخی موارد با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی خاص، همین کارها تنها و بهترین راه حل ممکن برای حل شدن برخی معزلات می باشد. برای مثال در جوامعی که فرهنگ چند همسری از گذشته در آنها رایج بوده است(اعراب) و به جهت جنگ و مشاغل سخت مردانه، جمعیت مردانشان چند برابر کمتر از زنان مجردشان بوده ، ازدواج یک مرد با چندین زن می توانست راه حل درستی باشد. چرا که با این کار، همه زنان مجرد به عقد مردان در آمده و از حقوق زناشویی برخوردار می شوند. این مساله در جوامع آن زمان اعراب و بسیاری اقوام دیگر برای زنان بسیار مهم بوده چرا که در آن دوران، کار برای زن آن زمان و آن جامعه به معنای امروزی وجود نداشته و یا بسیار ننگ و عار شمرده می شد و زنان بیوه یا دختران مجرد، یا باید شوهر می داشتند تا از امنیت و رفاه مالی کافی برخوردار می شدند و یا باید به تکدی گری یا فساد جنسی رو می آوردند و یا باید از گرسنگی می مردند، به خصوص اینکه در جامعه اعراب آن زمان، جنگ و خونریزی و کشتار به قدری رایج بوده که مردان صاحب دختران، احساس امنیت نمی کردند چون گمان می کردند وقتی در یکی از جنگ های قبیله ای کشته شوند، دختران و زنانشان توسط قبیله مقابل به اسارت در آمده و مورد تجاوز قرار خواهند گرفت.
همچنین در این مورد به گفته برخی منابع، جمعیت زیاد زنان به مردان قبل از دوران ظهور اسلام، موجب زنده به گور کردن دختران نوزاد می شد، چون پدران امید زیادی به ازدواج دخترشان با مردی در آینده نداشتند و بدون داشتن عاملی بازدارنده چون خدا و قانون بشر دوستانه، یک نان خور همیشگی را زنده به گور می کردند.
در اسلام چیزی به نام برده با آن شکل نمادین وجود ندارد. آنچه در اسلام مطرح است، اسیر جنگی است که تحت نظر یک خانواده ی مسلمان به عنوان شهروند درجه ی دوم نقش اجتماعی خود را ایفا می کند. برده داری به آن معنا که در ذهن مردم است، در اسلام، حرام است.
در دوران قبل از اسلام و در همه جای دنیا علل الخصوص در عربستان، برخی کارها مانند خوردن شراب و مستی و زن بازی در حرمسراهای پرچم دار رایج بود، ولی این کارها از نظر فقه اسلامی به صورت کلی حرام بوده است، پس قرآن در حذف تدریجی گناهانی چون شرب شراب و محدود کردن مردان و زنان به ازدواج و صیغه و ... دست به فرهنگ سازی زد.
تحریم تدریجی شرب شراب:
در مرحله اول، فرمود:« شما از
خرما و
انگور، شراب تهیه می‌کنید و همچنین روزی نیکو نیز به دست می‌آورید » (سوره نحل آیه 67) و به این صورت به مسلمانان فهماند که شراب، روزی نیکو نیست.
در مرحله بعد، در سوره بقره آیه 116 فرمود نفع شراب در برابر مضرات بی‌شمارش اندک است.
در مرحله بعد نیز در سوره نساء آیه 46 تصریح فرمود که چون مسکر و شراب، هوشیاری و متانت و هوش و وقار انسان را سلب می‌کند، کسی نباید در حال مستی به نماز بایستد.
و سرانجام در مرحله چهارم تصریح فرمود که شراب و قمار و بت‌ها و ازلام ( نوعی ابزار بخت آزمایی) پلید و نحس‌اند و باید از تمام آنها اجتناب کرد. با این آیه، حکم قطعی تحریم شراب صادر شد و یکی دیگر از محرمات دین اسلام به صورت صریح و شفاف به مسلمین ابلاغ گردید. (سورة المائدة آیه 90) (فروغ ابدیت، ج2، ص 513 تا 517 )
برخی کارها، در مقیاس محدود، از واجبات و لوازم زندگی بوده و اسراف در آنها، تبعات بسیار بدی برای زندگی انسانها داشته است. مانند ارتباط جنسی مردان و زنان(مثلا اعراب جاهلی و خانه های پرچم دار – خانه های با پرچم قرمز- و شهوت رانی هر روزه با چندین نفر) در این روش با وجود اینکه مشرکان مکه، برای جلوگیری از تبلیغات اسلام توسط پیامبر اسلام (ص) به ابوطالب (عموی آن حضرت و پدر امام علی (ع)) پیشنهاد بهترین زنان عرب و ثروت و مال زیاد به پیامبر اکرم (ص) دادند، پیامبر اسلام (ص) پیشنهاد بهترین زنان عرب و جاه و ملک و ثروت را پس زده و فرمودند: اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپم گذارند، از این دعوت الهی پا پس نمی کشم. (المناقب ١/۵٨) پس با دستورات اسلامی و در ابتدا، افرادی را که در گذشته منعی در ارتباطات جنسی نداشتند را محدود به چند زن کردند تا کم کم فرهنگ محدود سازی ارتباطات جنسی را بوجود آورد. پس فرهنگ سازی در مورد کاری حرام بمانند شرب شراب، به تحریم تدریجی آن توسط قرآن انجام شد و محدود سازی افعالی چون رابطه جنسی با دستوراتی چون ازدواج دائم و موقت و چند همسری و صیغه و ... نیز در جهت محدود سازی فعلی بوده که اسراف در آن یا عدم انجام (افراط و تفریط) آنها گناه و اشتباه بوده است. پس تدریج در تحریم و تدریج در محدود سازی فعلی که حرام نبوده و افراط و تفریط در آن حرام بود.
در گذشته، اکثر جنگهایی که در کشور ها و قبایل مختلف به وقوع می پیوست از نوع قومی و قبیله ای بوده و در آنها، زنان و مردان در کنار هم، به جنگ و شکست طرف مقابل تلاش می کردند. در برخی موارد سهم زنان کمتر از مردان نبود . وقتی یک طرف شکست می خورد، تمام مردان و زنان و اموالی که در میدان بود ، به اسارت طرف مقابل در می آمد و در بیشتر مواقع، کشتار و شکنجه و بردگی و اسارت و زندانی شدن اسرا را در پی داشت. این مورد مختص کشور های اسلامی نبود بلکه جنگ از اصول ممکن در گذشته و حال و آینده هر کشور و مذهبی است و کشور های اسلامی هم از این قاعده مستثنی نیستند. خود موضوع برده داری نیز سنتی رایج در همه جای دنیا و از گذشته های دور بوده است. همچنانیکه داستان حضرت یوسف (ع) را شنیده اید، کاروانی پس از آنکه حضرت یوسف (ع) را از چاه بیرون کشیدند، وی را به عنوان غلام به مصر برده و به عزیز مصر فروختند. در زمانهای معاصر و در کشور هایی نظیر آمریکا نیز، برده داری با مفهوم نژاد پرستی وجود داشته است که تا حدود یک و نیم قرن پیش رایج بوده و توسط لینکلن و دیگر رهبران براندازی شد. برای فهم این نکته می توانید به فیلم 12 سال بردگی (12 Years a Slave) ساخته
Steve McQueen مراجعه نموده و ظلم و خشونت ها و ضرب و شتم ها و تجاوز هایی که به زن و مرد سیاه پوست می شده را ببینید.
عبد و اَمه (غلام و کنیز )، در زمان قبل از اسلام ، انواع و اقسامی داشت. برخی از آنها کسانی بودند که توسط برده فروشها از کشورهای مختلف دزدیده شده و به فروش می رسیدند، برخی دیگر نیز کودکانی بودند که بابت بدهی والدینشان به بردگی برده می شدند یا در قمار توسط والدینشان باخته می شدند ؛ برخی آنها به سبب رنگ پوست و نژادی، برده می شدند (هجوم سفید پوستان به جوامع سیاه پوستان و حمله و گرفتن سیاه پوستها همچون شکار و گرفتن گاو وحشی در حال فرار) . برخی بردگان نیز اسیران جنگی بودند. در مورد کنیز نیز در برخی شرایط زنی در قبال سرپرستی و حفظ حقوق زناشویی، خود را به مردی اشرافی یا مردی بزرگ دارای مکنت یا مقام به عنوان کنیز می سپرد و یا کنیز هایی توسط یک پادشاه به پادشاه دیگر هدیه داده می شد.
برخی کنیزها در جنگ با مسلمانان اسير می شدند و يا به صورت تجارى وارد ممالك اسلامى می گشتند، با فرهنگ اسلامى آشنا شده و همانند ديگر مردم، در جامعه اسلامى زندگى می كردند. مالكيت كنيز، شبيه عقد ازدواج بود و موجب محرميت به مالك می گرديد. گفتنى است كه مادر برخى از ائمه عليهم السلام كنيز یا کنیز زاده بوده اند؛ حتى در تاريخ آمده است كه مادر امام زمان(عج) نيز كنيزى رومى بوده است. برخی از کنیزان پیامبر اسلام (ص) از قسم کنیزان موارد مذکور بوده اند که پیامبر آنها را آزاد کرده و سپس ازدواج می کردند. (مثل ماریه قبطی)
اسلام با تحریم قمار و حرام نمودن خرید و فروش اموال دزدی و وضع قوانین خاص در مورد بدهکاران ورشکسته (مُعسِر) تمام این اقسام برده گیری را برانداخت. پیغمبر اسلام (ص) با گفتن این سخن که بدترین مردم آن‌است که مردم را می‌فروشد، مخالفت اسلام را با تجارت برده علنی کرد.( سیرت رسول‌الله ص ۲۲۷)
همچنین اسلام با مطرح کردن داستان حضرت آدم (ع) و سپس حضرت نوح (ع)، همه انسانها اعم از سیاه پوست و سفید پوست و چشم بادامی و ... را از یک نژاد خواند تا نژاد پرستی را باطل کرد و در عوض در کتاب خدا یعنی قرآن، برترین افراد را متقی ترین افراد خواند(حجرات ، آيه 13). همچنانیکه در فیلم محمد رسول ال... شاهدید که زید، پسر خوانده پیامبر اکرم (ص) بود که او فرزند حارثه، غلام حضرت خدیجه (س) بود که آزاد گشت و به عنوان پسر خوانده آن حضرت شناخته می شد. زید، به دستور پیامبر اکرم (ص) با مبلغی پول، بردگانی چون عمار یاسر، بلال حبشی را آزاد کرده و همچنین بردگان دیگری چون هلال حبشی، ابوفهیره و کنیزانی چون لبینه ، زنیره، نهدیه و ام‌عبیس نیز آزاد شدند. در پرتو همين قوانين بود که بردگان جز شخصيت هاي مهم اسلامي شدند، مثلا سلمان فارسی برده آزاد شده بود، هم چنين بلال، عمار ياسر، قنبر، و ميثم.
خود بلال حبشی سیاه پوست اولین کسی بود که اذان اسلامی را در مدینه و در مسجد پیامبر اکرم (ص) ندا کرد.(ندای آزادی اسلامی فردی که در گذشته به جهت رنگ پوست و نژاد در بند بود)
پس بر مبنای اسلام، بردگی یک انسان ذاتی نیست، بلکه در بزرگترین نوع دشمنی او با اسلام و در حین جنگ فیزیکی و اسارت توسط مسلمین و صلاحدید امام و رهبر دینی است.
امام علي عليه السلام مي فرمايد: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ آدَمَ لَمْ يَلِدْ عَبْداً وَ لَا أَمَةً وَ إِنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ أَحْرَار- حضرت آدم عليه السلام غلام و کنيزي را به دنيا نياورده است تمامي مردم آزادند» (محمد تقي جعفري، تحقيق در دو نظام حقوق جهاني بشر از ديدگاه اسلام و غرب، تهران: دفتر خدمات حقوقي بيم المللي جمهوري اسلامي ايران، 1370، ص 446)(
در نگاه اسلام، نابودى ملتها و اقوام مختلف، ناشى از عدم مساوات آنان در برابر قانون حق و اجرا نشدن آن در سطح جامعه است. اين رويكرد، بر خلاف نظر ارسطو است كه می خواهد ثابت كند، غلام و برده فطرتاً وجود داشته و وجود خواهد داشت! به عبارت ديگر بردگى نزد عده اى فطرى است و خداوند عده اى از مردم را آفريده تا برده و غلام ديگران باشند! (نگا: منتسكيو، شارل، روح القوانين، ترجمه على اكبر مهتدى، (تهران: اميركبير، چاپ هفتم، 1355، ص 415.)
در نهایت اسلام تنها برده گیری اسیران کافر را در شرایطی خاص جایز دانست. پس به این طریق ، اسلام راه برده گیری را تا حدّ زیادی مسدود ساخت و تنها یک راه برای آن باقی گذاشت که بستن آن در آن زمان ممکن نبود. چون طبیعی است که در هر جنگی کسانی از دشمن به اسارت گرفته می شوند.
برخی دستورات در اسلام وجود دارند که اجرای آنها تا حد امکان جایز و مورد سفارش اسلام نیست، برای مثال طلاق و از این دست موارد هستند که در جای لازم، راه حل هایی حیاتی بوده ولی در کل، موارد مورد سفارش و نیکو نیستند. برای مثال با وجود قانونی بودن طلاق، در اسلام دستور به طلاق و نیکی طلاق داده نمی شود.
نکته مهم: کنیز و غلام فقط بر مبنای صلاحدید حاکم معصوم یا حاکمین مورد قبول و در شرایط خاص، به غلامی گرفته می شوند و در صورتیکه حاکم اسلامی حکم به عدم اسارت غلامان و کنیزان دهد، باید آنها را به کل و بدون اسارت، آزاد کرد.
باید توجه کنید که تنها و تنها و تنها کسانی به عنوان غلام و کنیز اسیر می شوند که حتما حضور فیزیکی مستقیم در میدان جنگ داشته باشند و در میدان جنگ مقابل مسلمین، وارد جنگ شوند و اسارت آنها مورد تایید حاکم معصوم یا حاکم عادل و مورد تایید اسلامی باشد. پس در مورد افرادی که در خانه یا چادرشان نشسته و در مقابل مسلمین هیچ واکنشی ندارند، گرفتن آنها به عنوان اسیر و غلام و کنیز صحیح و مورد تأیید اسلام نیست.
***پس کاری که داعش با زنان شیعه و ایزدی و کرد در جهت بردگی، تجاوز، فروش و ... کرده، نه تنها تأییدیه اسلامی ندارد، هیچ مغز سالم و هیچ انسان و هیچ حیوانی از این رفتار جنایتکارانه حمایت نمی نماید.***
البته در مورد کنیز، همچنانیکه گفته شد، در گذشته افرادی غیر از موارد بالا، به روش هایی چون هدیه پادشاهان و یا تقبل کنیز شدن برای یک فرد اشرافی و ... وجود داشته است که اینها در جنگ اسیر نمی شدند ولی رفته رفته این روشها منسوخ شدند. با این وجود نمی توان گفت همه کنیزان، حتما در جنگ اسیر می شدند.
جنگ نیز در دو نوع دفاعی و ابتدایی وجود دارد که نوع دفاعی آن، مورد تأیید همگان است و نوع ابتدایی آن(با پیش قدمی و حمله مسلمین به سمت دیگر کشور ها) از نظر بسیاری از فقهای اسلامی، بدون اذن حاکم معصوم اسلامی جایز نیست.
امام خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، ج 1، ص 482، مسئله 2 .
پس می بینیم که جنگها و حملات اعراب به ایران کنونی در زمان خلفای راشدین و یا قبل از پیامبر اسلام (ص) بوده و در زمان خلافت امام علی (ع) و یا خود شخص رسول اکرم (ص) و یا دوران خلافت امام حسن (ع) به وقوع نپیوسته بود. از جمله جنگهای نوع ابتدایی زمان آن بزرگواران نیز فتح مکه یا حمله به یمن بوده (یمن قسمتی از بلاد ایران بوده است) که معمولا بدون جنگ و خونریزی و حتی بدون گرفتن غنایم و غلام و کنیز بوده است، در مورد فتح خیبر و ... و جنگ ابتدایی مسلمین با یهودیان:
جنگ خندق، جنگی بود که یهودیان با تکیه به شخصیت های قدرتمندشان چون عمر ابن ابدود به سوی مسلمینی که دور خود خندقی کنده بودند حمله ور شدند... ولی در جنگ خیبر، يهوديان قلعه خيبر با اعتماد به قلعه هاي مستحکم و مردان جنگي و آذوقه هاي فراوان انبارهاي خيبر و مطمئن از پيروزي بر جنگ اصرار داشتند و حاضر به مصالحه نبودند و عمده دلیل آن، پیمان شکنی یهودیان متعهد با پیامبر بود. پيامبر ناچار از جنگ با آن ها شد . آن ها هم مقاومت جانانه اي داشتند. جنگ مدتي طول کشيد تا با قهرماني هاي علي بن ابي طالب و کشته شدن مرحب خيبري بالاخره آخرين قلعه آن ها هم سقوط کرد و مسلمانان پيروز شدند . جمعي به اسارت درآمدند که از جمله آن ها صفيه دختر حُىَّ بن اخْطَبِ يهودى، از بزرگان يهود خيبر بود. او ابتدا با سَلَّامِ بن مِشْكَمِ يهودى ازدواج نموده و بعد از او طلاق گرفته و با كِنانَة بن ابى الحَقيق ازدواج كرده بود كه او نيز در جنگ خيبر كشته شد. پيامبر او را در سهم خود قرار داد و به او فرمود: " در انتخاب آزاد هستى. اگر اسلام را اختيار كنى، پيش من خواهى بود .اگر بر دين يهود، باقى ماندى، شايد تو را آزاد كنم تا به قومت ملحق شوى."
صفيّه گفت: "اى رسول خدا! دل من به اسلام گرويده و آن هنگام كه به طرف اقامتگاه شما مى آمدم، قبل از اين كه مرا به اسلام دعوت كنى- شما را تصديق كردهام. چه حاجت به يهود دارم؟ در حالى كه بين آن ها نه پدرى دارم و نه برادرى. مرا در انتخاب كفر و اسلام آزاد گذاشتى، پس آگاه باش كه خدا و رسولش نزد من از آزادى و برگشت، محبوب ترند.
(طبقات ابن سعد ، ج8،ص123(
با اسلام آوردن صفيّه و پناه آوردن او به پيامبر و بريدن از خويشاوندان يهودىاش، حضرت او را به عقد خود درآورد و به همسرى پذيرفت.
اين گونه برخورد را با جويريه دختر حارث بن ابي ضرار رئيس قبيله بني المصطلق نيز شاهديم که پيامبر با او ازدواج کرد . مسلمانان به خاطر اين که اسيران آن طايفه جزو خويشاوندان رسول خدا شدند، از اینکه خویشان همسر رسول ال... برده آنها باشند شرم کرده و همه اسيران را آزاد کردند. مردم یهودی قبيله مغلوب وقتي با اين برخورد پيامبر و مسلمانان مواجه شدند، همگي ايمان آوردند.
پیغمبر اسلام در جنگ بدر، تمام اسیران را آزاد کرد و فقط در جنگ بنی‌المصطلق برای این که مشرکان در بین خانواده‌های مسلمان پخش شوند و به تدریج اصلاح شوند؛ دستور داد که افراد قبیله به بندگی گرفته شوند که آنها هم پس از ازدواج حضرت محمد (ص) با جویریه آزاد گشتند. (المیزان ۱۱:۵۴)
ادامه دارد...
