اوضاع عربستان قبل از ظهور اسلام

اوضاع عربستان قبل از ظهور اسلام :

موقعیت جغرافیایی عربستان :
شبه جزیره عربستان در منتهی الیه جنوب غربی آسیا واقع شده است. مساحت این سرزمین حدود دو میلیون و ششصد هزار کیلومتر مربع است. عربستان از شمال با خاک اردن و عراق هم مرز است . و از شرق به خلیج همیشه فارس ، دریای عمان و دریای عرب، از جنوب به خلیج عدن و از سمت مغرب به دریای سرخ محدود می شود.
درشمال عربستان بیابان پهناور و یکنواختی و جود دارد که از یک سو به دره ی فرات و خاک عراق و از سمت دیگر به سوریه و فلسطین (شام قدیم ) متصل است . و مرز طبیعی از قبیل کوه یا رود در این بین وجود ندارد . لذا مورخین در حدود عربستان قدیم از سمت شمال اختلاف داشته اند. گروهی مرز عربستان را از سمت شمال ، خطی ممتد از ساحل مدیترانه تا رود فرات فرض کرده اند. اما به هر حال بعد از جنگ جهانی اول عربستان از سمت شمال کشورهای تازه تاسیسی همچون کویت و اردن محدود شد.
رشته کوههای بلند که از شبه جزیره سینا آغاز می شود ( و گویا دنباله لبنان است ) و در امتداد غربی عربستان ، از دریای سرخ دیواره بلندی را تشکیل داده است . که از سمت جنوب غربی تا جنوب شرقی و تا خلیج فارس ادامه پیدا کرده است . و می توان گفت که این دیواره ی عظیم ، عربستان را از سه جهت احاطه کرده است. در خلال این رشته کوهها ، دره های بزرگ و کوچکی وجود دارد که به اصطلاح «وادی » نامیده می شود. که گاها بعضی از این وادی ها به عنوان راه تجارتی مورد استفاده قرار می گرفت مثل وادی سرحان . در بعضی موارد کوهها تا کناره دریا پیش رفته اند. اما غالبا زمین پستی میان ساحل و کوه فاصله است . که عربها به آن « تهامه » می گویند. که البته همین اسم عام بعدها برای یک سرزمین خاص استفاده شد چنانکه بعدا اشاره خواهیم کرد.
از دیواره ی کوهها که بگذریم به بیابان های عظیم عربستان وارد می شویم. بیابان های عربستان به خاطر ارتفاع از سطح دریا فلات عربستان نامیده شده است. فلات عربستان به اعتبار موقعیت جغرافیایی به سه بخش تقسیم شده است: بخش میانی که به جهت ارتفاعش از دیگر مناطق « نجد » نامیده شده است . و نجد در لغت به معنای زمین بلند است. بخش شمالی این فلات را شنزار های عظیم تشکیل می دهد که هفتاد هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و به آن «نَفود» می گویند. در بخش جنوب ، به سمت شرق بیابان عظیم دیگری است که به آن « الربع الخالی » می گویند.این بیابان پانصد هزار کیلومتر مربع مساحت دارد که دامنه اش تا نزدیگ دریای عمان کشیده شده است.
تقسیمات جغرافیایی :
گروهی عربستان را بر اساس شرایط اقلیمی و آب وهوایی تقسیم بندی می کنند. که ریشه این تقسیم به جغرافی نویسان یونان باز میگردد.(ر.ک:A-B.thomas,Arabia flix (1938)p.XII)
اما تقسیم گروهی دیگر عربستان را به اعتبار عوارض جغرافیایی تقسیم کرده اند. که گویا این تقسیم بندی معروف تر است. در این تقسیم عربستان را به پنج قسمت تقسیم کرده اند:
1.تهامه که سرزمینی است پست که از ساحل دریای سرخ آغاز می شود تا سرزمین نجران ادامه دارد. و این سرزمین را به علت گرمای شدید و نوزیدن باد بدین نام نهاده اند.
2.حجاز که در لغت به معنی مانع است. این سرزمین را حجاز نامیده اند چون بین دو منطقه ی یمن و تهامه قرار گرفته است . و این دو سرزمین را از یکدیگر جدا می کند.
3.نجد که همانطور که گفتیم به معنای زمین بلند است . و از جنوب به یمن و از شمال به بایۀ السماوه منتهی می شود.
4.یمن که در قسمت جنوبی حجاز و نجد قرار دارد و از سمت غرب تا دریای سرخ گسترده شده است .
5.عروض این کلمه در لغت به معنای مانع است . و وجه تسمیه ی آن به علت قرار گرفتن در میان سرزمینهای یمن ، نجد و عراق که این سه منطقه را ازهم جدا کرده است. عروض شامل سرزمینهایی همچون یمامه ، عمان و بحرین است .
تقسیمات قومی در عربستان :
تحقیقات و مطالعات در ، زمینه تاریخ عرب قبل از اسلام ، دارای منابع مخصوصی است. این منابع عبارت است از :
1. کتابها و نوشتهای مورخان عرب که بعد از ظهور اسلام نوشته شده است.قسمتی از نوشته های مورخین عرب معمولا منقولاتی است که نزد خود اعراب شایع بود و به مرور زمان با افسانه ممزوج شده ، اما پایه و ریشه ای تاریخی و واقعی دارد. قسمتی دیگر از مطالب هم از احبار یهود و کشیشهای سریانی و یونانی که با اعراب تماس داشته اند گرفته شده
2. نوشته های تورات و دیگر کتب قدیم یهود: این دسته از منابع بیشتر به نسب قبائل عرب و همچنین پاره ای از متونی که به بازرگانان عرب مرتبط است ، اشاره می کنند.